بزرگنمايي:

چه خبر - نقد و بررسي فيلم دراکولا رضا عطاران

فيلم «دراکولا» مجموعه اي از پيام، تصوير، نقد اجتماعي و صحنه هاي چرک است که کنار هم يک کل را تشکيل داده اند. عطاران قصه چندخطي جذابي دارد و در کنار آن حرف هاي زيادي براي گفتن فيلم را کليد مي زند تا پيام ها و نقدهايش را در قالب قصه جذاب دراکولا روايت کند اما نه قصه درست از آب در مي آيد، نه پيام ها درست سر جايشان مي نشينند و نه فضاي چرک به کمک پيشبرد فيلم مي آيد.

نتيجه هم اين مي شود که در کنارم پيام جذاب، قصه چندخطي درجه يک و شخصيت پردازي هاي قابل قبول، فيلم، يک «کل» اثرگذار از آب در نمي آيد و ابتر مي ماند.

داستان

وقتي عطاران مشغول ساخت فيلم دراکولا بود و قصه چندخطي فيلم توي سايت هاي خبري منتشر شد، خيال کرديم قرار است عجب کار بامزه اي ببينيم، قصه اين بود؛ «يک دراکولا شبانه سراغ آدم ها مي رود و خونشان را مي خورد. يک روز با خوردن خون يک معتاد، به مواد مخدر اعتياد پيدا مي کند و...» خب داستان يک دراکولاي معتاد آن هم وسط شهر تهران، مي توانست فانتزي بسيار غافلگيرکننده اي باشد.

همين داستان يک خطي باعث مي شد تصميم مان را براي تماشاي فيلم بگيريم وقتي فيلم از سوي هيئت انتخاب جشنواره فجر رد شد و هيچ امتيازي از هيئت انتخاب نگرفت، برايمان عجيب بود. مگر مي شود چنين سوژه جذابي، توسط رضا عطاران به فيلمي درجه پايين تبديل شده باشد و حتي به جشنواره راه پيدا نکند؟ بله! جذابيت اين فيلم، صرفا در همان دو جمله خلاصه است و هيچ داستان پردازي جذابي ندارد.

نقد روابط اجتماعي

فارغ از اينکه داستان دراکولا چيست و عطاران براي اعتراض به پديده اعتياد سراغ چه داستاني رفته، فيلم پر از نقد روابط اجتماعي است. انگار عطاران بستري پيدا کرده تا هر جور شده حرف ها و نقدهاي اجتماعي اش را به واسطه آن منتقل کند. بعضي از اين نقدها کاملا بي ربط هستند و اصلا به محتوا و داستان ارتباطي پيدا نمي کنند.

موج اينستاگرام: اهميت لايک کردن صفحات اينستاگرام يا آرزوي لايک شدن مردم عادي توسط ستاره ها مسئله اي است که به وفور در فيلم وجود دارد، بدون اين که ربطي داشته باشد.

سريال هاي ترکيه اي: توجه زياد سريال هاي ترکيه اي و اهميتي که بين مردم پيدا کرده اند هم جزء نقدهاي عطاران به جامعه است؛ اين که اهميت اين سريال ها آن قدر زياد است که جاي اعضاي خانواده را گرفته.

يارانه: توجه عامه مردم به زمان دريافت يارانه هم به صورت کاملا ناشيانه داخل فيلم آمده؛ خيلي بي ربط و بدون دليل جواد زنگ مي زند به زنش و مي گويد که فردا يارانه مي دهند يادت نره.

اپليکيشن ها: در تمام طول فيلم، جواد از طريق يک اپليکيشن مدام از خودش عکس مي اندازد تا سن و سالش را حدس بزند. اپليکيشن، سن را کمتر از حالت اصلي مي گويد و شايد عطاران مي خواهد نشان دهد که فضاي مجازي مدام در حال دروغ گفتن به مردم است.

پيام

عطاران دراکولا را ساخته تا از مقايسه ميان يک دراکولا با جماعتي معتاد، اين پيام را منتقل کند که اعتياد حتي از خونخواري هم بدتر است. خود عطاران در گفت و گويي که با ماهنامه 24 داشته، گفته: «برايم جالب بود که آدم ها را با خودشان مواجه کنم و آن ها خودشان را بدون هيچ دستکاري روي پرده ببينند، وحشتناک است ديگر. ديدن اين که دراکولا با همه خونخواري اش از معتاد بودن بهتر است بسياري را مي ترساند، خيلي هم بامزه است.» بله! فيلم ساخته شده که همين را بگويد اما واقعا اين پيام در تمام بخش ها کاملا جاري و ساري است؟

شعار اعتياد بد است!

عطاران به جاي اين که مقايسه ميان خونخواري و اعتياد را در بستر فيلمش بگنجاند، خيلي راحت آن را توي دو تا ديالوگ آورده، دراکولا مي گويد که شما آدم ها هم خون مي خوريد. همين گوشتي که مي خوريد داخلش خون است.

شماها خون هم را مي خوريد، به هم رحم نمي کنيد، همديگر را مي کشيد، جنگ مي کنيد و... آن وقت به ما مي گوييد خونخوار! ما که مال قصه هاييم. يا آخر فيلم دراکولا به جواد مي گويد: «من بر مي گردم به همان خونخواري. اعتياد آدم را حقير مي کند.» لابد عطاران انتظار دارد مخاطب بعدش بگويد: «خب پس نتيجه مي گيريم که اعتياد بد است! به همين سادگي!»

همه معتادن، همه؟

حرف ديگر عطاران اين است که توي اين جامعه، همه مي تواند بالقوه معتاد باشند و نمي شود به کسي اعتماد کرد. حتي دکتر آزمايشگاه يا مسئولان فرهنگي مدارس، سوپري سر کوچه و... حرفش درست است اما ساده ترين راه را براي ارائه اين مسئله پيدا مي کند. مسئول آزمايشگاه، خودش خيلي راحت مي گويد ترياک مصرف مي کند و ساقي مواد سر از مدرسه دخترانه در مي آورد. همه چيز همين اندازه گل درشت است. عطاران حتي به خودش زحمت نمي دهد براي بيان پيامش مقداري ظريف تر وارد عمل شود.


فضاسازي

عطاران کلا در به تصوير کشيدن فضاهاي چرک و سياه، استاد است. در دراکولا براي اين که مسئله اعتياد و فرورفتن جامعه در سياهي و تباهي را درست نشان دهد، چند قدم هم جلوتر رفته. اغراق در نمايش سياهي و چرکي فضا يکي از مهم ترين نقاط ضعف فيلم است.
شايد اگر اين فضا درست در خدمت داستان قرار مي گرفت و کمکي به انتقال پيام فيلم مي کرد، مي شد آن را پذيرفت اما اين نشانه ها به طور کاملا افراطي و بدون هيچ طراحي دقيق، همين طوري داخل فيلم گنجانده شده و از جايي به بعد، مخاطب را اذيت مي کند.

کتک کاري: تا دلشان بخواهد فيلم صحنه کتک کاري دارد. اول فيلم جواد و مسعود (دراکولا) توي آزمايشگاه و بعد از شنيدن جواب آزمايش به جان هم مي افتند. يک بار جواد با يوسف براي اينکه چرا به مدرسه دخترش رفته کتک کاري مي کند. يک بار ديگر به جان دکتر ترک اعتياد مي افتد، دراکولا با ولاديمير بزن بزن مي کند و آخر سر هم در صحنه آخر مسعود با خود جواد درگير مي شود و خونش را مي خورد.

ترکيب چاي و ترياک: هر کس تا الان نمي دانست ترياک را به چه روش هايي مي شود مصرف کرد با تماشاي دراکولا، مي تواند ادعا کند که براي خودش استادي شده. بعد از منقل، حل کردن ترياک توي چاي هم جايگاه مهمي در اين فيلم دارد. دست کم سه بار اين مسئله به طور کامل به تصوير کشيده مي شود.

استخر و مردان لخت: خب چرکي و ايجاد فضاي وهم انگيز، که فقط نمايش منقل و مواد زدن و هم زدن ترياک توي چاي نيست. اين که مردها با هيکل گنده مدام لخت شوند و توي آب غوطه بخورند هم نشانه همان چرکي است. البته در بيشتر صحنه هاي استخر، منقل و مواد هم نقش موثري دارد.

نقش موثر منقل: آن قدر که عطاران در دراکولا، منقل به مخاطبان نشان داد و طرز کار آن را به طور دقيق معرفي کرده، به کل داستان فيلم نپرداخته. از اول تا آخر فيلم، ما پنج بار منقل را به طور کامل مي بينيم.

شخصيت ها

عطاران سعي کرده تا جايي که مي شود کاراکترهايش را خوب معرفي کند. اصولا در تمام کارهايش، معرفي شخصيت ها خيلي خوب انجام مي شود.
اين جا هم شناسنامه اي از دو کاراکتر اصلي يعني مسعود و جواد به ما مي دهد اما فيلم در شخصيت پردازي يا بهتر است بگوييم استفاده از شخصيت ها، مي لنگد و در ادامه از بيان روشن دغدغه ها و دلايل اين آدم ها براي کارهايي که انجام مي دهند، باز مي ماند. شايد براي همين وقتي تماشاي فيلم تماشا مي شود، مي گوييم: «خب که چي؟» يعني آن قدر کاراکترها و رفتارهايي که از خودشان نشان مي دهند، برايمان غريبه اند که واقعا نمي دانيم بعضي از کارها را چرا انجام مي دهند و اصلا چه مي خواهند.

جواد

مردي حدودا چهل ساله از طبقه پايين جامعه است. از وضعيت زن و زندگي اش معلوم است که کلا زندگي برايش زياد جدي نيست. قبلا توي بيمارستان کار مي کرده اما چون معتاد بوده و يکي يکي پروفن ها را مي دزديده، اخراجش کرده اند. بيکار و بي هدف مي چرخد. تاحالا نه بار ترک کرده و باز برگشته. کلا هيچ چيز برايش اهميت ندارد و همين که جنسش سر وقت برسد، برايش کافي است.

ما از احساسات و درون جوان چيزي نمي فهميم جز اين که يک معتاد آويزان است و مي خواهد هر طور شده از قبل ماندن توي خانه دراکولا و اعتياد او به مواد مجاني برسد. به زنش دروغ مي گويد و حتي الکي به او ابراز محبت مي کند. در کل فيلم فقط دو بار خونش به جوش مي آيد؛ يک بار به خاطر علاقه زنش به تتلو و يک بار به خاطر رفتن يوسف به مدرسه دخترش. او يک مفت خور واقعي است.

ضعف: تا اين جاي ماجرا، معرفي جواد خوب از آب درامده اما قرار است از اين ويژگي هاي رفتاري چه استفاده اي بکند؟ درواقع قهرمان فيلم ما، يک آدم بي قيد مفت خور است که از اول تا آخر فيلم همين طوري مي چرخد و مواد مي زند و هيچ کاري نمي کند. براي همين است که فيلم به طور کلي هيچ عامل پيش برنده اي ندارد.


مسعود

از بازمانده هاي دراکولاهاي روماني است. بعد از ازدوج با سوسن قول مي دهد سراغ خونخواري نرود اما از وقتي متوجه بيماري پسرش مي شود، قولش را مي شکند. مسعود هر روز از پارک دم خانه يک نفر را مي دزدد و خونش را مي خورد. غافل از اين که همه آدم هاي پارک، معتادند و حالا با خوردن خونشان خودش هم معتاد شده. مسعود خانواده اش را دوست دارد و تلاش مي کند اعتيادش را ترک کند اما اختيارش چندان دست خودش نيست و همنشيني با جواد باعث مي شود که نتواند و...

ضعف: انتخاب لوون هفتوان براي نقش مسعود، يک اشتباه بزرگ است. چه الزامي وجود دارد که دراکولا تا اين حد چاق باشد و مدام نفس نفس بزند؟ احساسات و درونيات مسعود، به هيچ عنوان با بازي هفتوان منتقل نمي شود. ما صرفا با يک موجود چاق بي اراده رو به رو هستيم که روحيات و عواطفش از ابتدا تا انتهاي فيلم، ثابت باقي مي ماند. درواقع اگر ديالوگ هاي مستقيم و شعاري فيلم از زبان او بيان نمي شد، شايد واقعا نمي فهميديم درونش چه مي گذرد.


سوسن

يک زن خانه دار از خانواده هاي دراکولاها که مثل زن هاي ايراني، ماکاروني درست مي کند، سريال هاي ترکيه اي مي بيند و کتاب بيشعوري يا کافکا در کرانه مي خواهند. وقتي هم که متوجه خونخوار يا معتاد بودن شوهرش مي شود، فقط قهر مي کند و مي رود خانه پدرش.

ضعف: اگر سوسن را از کل فيلم حذف کنيم، قطعا اتفاقي براي آن نمي افتد. حضورش به هيچ عنوان ضروري نيست. حتي انگيزه خوبي هم براي تغيير رفتار مسعود نمي شود. فقط يک زن است که گاهي هست و گاهي نيست.


زن جوان

يکي از جذاب ترين کاراکترهاي فيلم، زن جواد است که ژاله صامتي کاملا آن را درست و مملوس بازي کرده؛ زني به شدت درگير در شبکه هاي اجتماعي که حتي فرصت ندارد لاک هاي ناخن هايش را مرتب کند يا غذا بپزد. تمام فکرش درگير لايک هاي اينستارگام و تماشاي سريال هاي ترکيه اي است. حتي برايش فرقي نمي کند شوهرش کجا مي رود و چه مي کند.

ضعف: عطاران چنين شخصيت جذابي را طراحي کرده اما براي چي؟ دقيق و درست درآمدن اين کاراکتر واقع چه اثري روي خود فيلم دارد؟ اين که زن جواد گربه دوست دارد يا به تتلو علاقه مند است در پيشبرد قصه به چه کاري مي آيد. اين کاراکتر جذاب عملا در بستر فيلم به هيچ دردي نمي خورد.


سوپري محله

سوپري محله يک معتاد مفت خور تمام عيار است. وقتي مي فهمد بساط دود و دم در آن خانه به راه است، خودش را چارچنگولي مي اندازد آن جا و تکان نمي خورد. هيچا حساسات و منطق دروني ندارد و البته لازم هم نيست داشته باشد. يک کاراکتر حاشيه اي کاملا جذاب است که حق مطلب ويژگي آويزان بودن معتادها را خيلي خوب ادا مي کند.

ضعف: اين کاراکتر هم با وجود جذابيت و اجراي خوبي که دارد اما در کل مسير قصه اثرگذار نيست. قطعا اگر بستر داستان درست پيش مي رفت، سوپري کاراکتر کاملا جذابي به نظر مي رسيد.

• يکي از نکاتي که شديدا توي فيلم روي آن تاکيد مي شود، سن و سال است. زن جواد اسم اپليکيشني را مي آورد که از روي عکس، سن آدم ها را تشخيص مي دهد. مدام راجع به سنش و اينکه از روي عکس چه سني به او گفته شده حرف مي زند طوري که مخاطب فکر مي کند قرار است کاربردي داشته باشد اما عملا هيچ استفاده اي از آن نمي شود.




منبع : همشهري آنلاين