بزرگنمايي:

چه خبر - مجله روشن - مجيد منتظرمهدي*: اگر شما هم از بحث سياسي خسته شده ايد و فکر مي کنيد، ولو براي تنوع هم شده کمي درباره فرهنگ، تاريخ، ادبيات و علم مي توان مطلب خواند و درباره آن حرف زد، اين مطلب به درد شما مي خورد. در اين مطلب سعي مي کنم شما را با يکي از استثنايي ترين چهره هاي عملي و فرهنگي حال حاضر ايران آشنا کنم. هرچند که اين يادداشت به مناسبت مطلبي از رسول جعفريان است که در خبر آنلاين نوشته است، ولي سعي کردم تا حد امکان به جوانب فعاليت هاي يکي از پيش روترين روشن فکران عرصه عمومي بپردازم.

رسول جعفريان، استاد تمام «تاريخ اسلام» دانشگاه تهران، مدت ها است در نقش يک روشن فکر عرصه عمومي فعاليت مي کند. البته ممکناست که اسمش چندان به گوش تان نخورده باشد، چون جعفريان برعکس بقيه نخبگان ايراني به هبچ عنوان «آدم شفاهي» نيست بلکه بسيار هم کتبي است. شايد بتوان ادعا کرد ميزان توليدات نوشتاري جعفريان هم پايه توليدات شفاهي صادق زيباکلام است. جعفريان دائما در حال خواندن و نوشتن است و اصولا به مصاحبه هم تن نمي دهد؛ گوهري کم ياب در ميان روشن فکران ايراني.



البته تا اين جاي ماجرا روشن است که چرا جعفريان اهل فضل است ولي چرا بايد او را روشن فکر عرصه عمومي دانست و اهميت نظراتش و نوآوري سبک فکري او در چه نهفته است؟ جعفريان اصولا در اظهارنظرهايش بسيار محافظه کار است ولي مدتي است سعي مي کند به بهانه مسائل و موضوعات روز به مشکلات ريشه اي تري بپردازد.

«آن چهره ديگر» جعفريان وقتي به چشم آمد که در رياست جمهوري دوم محمود احمدي نژاد حرف از «ظهور امام دوازدهم شيعيان (عج)»، نزديکي ظهور و مصاديق و نشانه هاي آن به لطف جريان نزديک به دولت و اصول گرايان تندرو به گستردگي در عرصه عمومي طرح شد. اين محقق تاريخ تشيع و تاريخ دوره صفويه به نقد اين نگرش و ادعاهاي آخرالزماني پرداخت.

نقدش تنها با استناد به ديدگاه پذيرفته شده در ميان علماي شيعه («کراهت هرگونه مصداق يابي براي افراد نزدکي ولي عصر (عج)») نبود، بلکه به ريشه ها و نمونه هاي تاريخي اي پرداخت که علي رغم توصيه به مصداق يابي نکردن در روايت معصومان، در آن ها شاهان و اهل قدرت به عنوان مصاديق روايات آخرالزماني معرفي شده بودند، تا نشان دهد که گره زدن روايات ظهور و شرايط اجتماعي و سياسي جامعه معاصر تا چه حد مي تواند به اعتقاد مردم در دوران غيبت آسيب وارد کند.



انتشار کتاب «نظريه اتصال دولت صفويه با دولت صاحب الزمان (عج)» و «مهديان دروغين به ضميمه سه رساله» نتيجه پژوهش ها و مقالات جعفريان در اين دوره است.

البته کار و بار اين پژوهش گر تاريخ اسلام تنها به اين فعاليت هاي علمي و فرهنيگ محدود نمي شود. جعفريان به مدت چهار سال مدير «کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شوراي اسلامي» هم بوده است. شايد باورکردني نباشد اما جعفريان کتاب خانه مجلس را از يک نهاد براي نگهداري کتاب ها و نسخ خطي به يک کتاب خانه واقعي در استانداردهاي جهاني تبديل کرد.

شايد شما هم از سر ناچاري گذرتان به کتاب خانه ها افتاده باشد. کتاب دار در کتاب خانه هاي ما اپراتوري است که تا آن جا که مي تواند در کار مراجعان سنگ بيندازد که خداي نکرده کتاب هاي کتاب خانه آسيبي نبينند. از نظر بسياري از کتاب داران هر مراجعي يک دزد بالقوه کتاب است و تمام تلاش کتاب دار بايد معطوف باشد به مچ گيري از اين راهزنان فرهنگ.

البته باز هم وضع کتاب خوب است، واي اگر محقق ناداني بخواهد نسخه خطي يا سندي را ببيند! مراجل تاييد صلاحيت شما براي دسترسي به اين موارد از مراحل احراز صلاحيت براي مجلس خبرگان هم سخت تر است.



اما در دوره مديريت رسول جعفريان، هر که با در دست داشتن کارت ملي مي توانست از بخش عمده کتابخانه مجلس استفاده کند. ولي خدمت عظيم جعفريان به اين محدود نمي شد؛ فراتر و شگفت آورتر از اين موضوع؛ جعفريان تلاش کرد تا تمام نسخ خطي و مجلات قديمي موجود در آرشيو کتابخانه مجلس به صورت ديجيتال روي وب سايت کتابخانه مجلس در اختيار تمام محققان و علاقه مندان قرار گيرد. حتي کتابخانه هاي عظيم غربي هم، که به هيچ عنوان با کتابخانه هاي ما قابل مقايسه نيستند، هنوز نتوانسته اند همه منابع را به صورت ديجيتال در اختيار عموم قرار دهند.
همه اين ها را گفتم تا به موضع اخير جعفريان در ستونش در وب سايت خبر آنلاين برسم.

روزنامه «اينديپندنت» اعلام کرد انتشار کاغذي اش را از پايان ماه آينده متوقف مي کند و از اين به بعد تنها به صورت ديجيتال در اختيار خوانندگانش قرار خواهد گرفت. رسول جعفريان با انگيزه گرفتن از اين خبر نوشت که در اين عصر ديگر براي سرمايه گذاري و حمايت از نشر کاغذي هيچ توجيهي وجود ندارد و بايد حداقل نيمي از همان اندک بودجه دولتي بخش نشر، صرف نشر الکترونيکي شود. جعفريان که از پشگامان ديجيتالي کردن آثار گذشتگان است از نياز به تخصيص بودجه براي انتشار وسيع و الکترونيکي آثار گذشته و حال سخن مي گويد.

پيش از اين نيز در جريان تعطيلي «کتاب فروشي طهوري» در خيابان انقلاب، در حالي که همه در حال خاطره بازي و ناله فرهنگي بودند، جعفريان احتمالا تنها کسي بود که از تعطيلي طهوري استقبال کرد و آن را جزء ضرورت زمانه دانست. هرچند به نظر مي رسد به اين زودي ها صداي آدمي مانند جعفريان شنيده نشود، ولي اصحاب فرهنگ و علم که بايد اين حرف ها را جدي بگيرند؛ براي دوره ديجيتال آماده باشند.



حقيقت اين است که پرداختن به مساله کتاب در ايران، علي رغم سر و صداي بسيار، نه دغدغه جدي کسي است و نه ميان مسوولان و مردم گوش شنوايي دارد. وضع کتاب و مطالعه در ايران اگر نگويم مسئله اي از دست رفته است، حداقل مي توان به اين بحران پرداخت؛ چه از منظر اقتصادي، چه از منظر توليدکننده و چه از منظر مصرف کننده و الخ.

البته که پيشنهاد رسول جعفريان کمي شتاب زده است؛ مساله کتاب جوانب بسياري دارد که به همه آن ها بايد با هم پراخت تا شايد که بتوان براي بهبود وضع مطالعه و علم در ايران راهي يافت. ولي شنيدن صدايي که از سرکاري بودن بساط کتاب و کتاب بازي خبر مي دهد، اين اميد را ايجاد مي کند که در ميان خيل نوستالژي زدگان اهالي فرهنگ و علم کسي حداقل به اندازه چند پاراگراف هم شده براي انديشيدن جدي به موضوع کتاب و علم وقت گذاشته است.

*مشاور و جانشين مديرمسوول روشن