بزرگنمايي:

ويتامين هايي که قدتان را بلند مي کنند

رشد يک پروسه پيچيده و تحت تاثير توان ژنتيک، عملکرد سيستم غدد اندوکرين، وضعيت تغذيه اي، سطح فعاليت فيزيکي و وجود يا عدم وجود بيماري هاي مزمن است. اختلال در هر يک از اين موارد مي تواند، باعث نقص رشد و کوتاهي قد شود. استفاده منظم از چارت رشد و ثبت سريال قد از دوران شيرخوارگي کليد تشخيص رشد غيرطبيعي و شروع اقدامات پيشگيرانه و درماني است.

کوتاهي قد در اکثر موارد ناشي از عوامل فيزيولوژيک مانند علل سرشتي يا فاميليال ( ژنتيک ) است، اما ممکن است به دنبال بيماري هاي مهم و قابل درمان (علل پاتولوژيک ) نيز رخ دهد. علل پاتولوژيک کوتاهي قد شامل بيماري هاي مزمن گوارشي يا کليوي، ريکتز، ديسپلاري استخواني، اختلالات کروموزومي، بيماري هاي مختلف نظير سوءتغذيه و بيماري هاي ريوي، خوني و مشکلات روحي- رواني است.

علت ديگر کوتاهي قد مربوط به اختلالات هورموني مي باشد. با توجه به اين که تغييرات رشد و افزايش قد مي تواند، شاخص حساسي از سلامت عمومي تلقي شود، بررسي دقيق الگوي رشد به ويژه در دوران کودکي ضروري است. بلندقد شدن به عوامل متعددي بستگي دارد. قد افراد نتيجه اي از تداخل عوامل داخلي و محيطي در طول دوران رشد است.

عوامل داخلي تعيين کننده قد، فاکتورهاي ژنتيکي است که فرد از والدينش دريافت مي کند و قابل تغيير نيست، عوامل محيطي تاثيرگذار نيز عبارتند از : تغذيه، آب و هوا، اقليم و بيماري ها و... مثلا شواهد موجود نشان مي دهد نزديکي يا دوري به خط استوا در اندازه بدن افراد موثر است.

اگر چه نمي توان عوامل محيطي و ژنتيکي را به راحتي جدا کرد ولي با بررسي ملل مختلف، نژادها و سرزمين هاي گوناگون اين نتيجه به دست آمده که عوامل محيطي مانند تغذيه و رژيم غذايي مناسب و سالم بسيار مهم اند. از نظر ژنتيکي پس از اتمام دوران بلوغ افزايش قد متوقف مي شود. در اين نقطه، فعل و انفعالات پيچيده ژن ها، مواد مغذي و هورمون ها به اوج خود مي رسد.

هدف نهايي رشد رسيدن به نقطه توليد مثل و انتقال وراثت به نسل هاي بعد مي باشد که در اينجا رشد قدي هم به اوجه خود مي رسد. تغذيه مناسب بيشترين اثر را در مراحل رشد دارد. دوران بلوغ آخرين فرصت براي افزايش قد است. علاوه بر هورمون رشد که از هيپوفيز ترشح شده و مسئول افزايش قد است، ترشح بعضي هورمون ها نيز در رشد قد تاثير دارد به عنوان مثال هورمون هاي جنسي زنانه و مردانه در مقدار بالا باعث تکميل زودهنگام رشد استخواني و غضروف ها شده و عملکرد هيپوفيز را مهار مي کند، همچنين کم کاري تيروئيد مي تواند باعث اتصال زودهنگام غضروف هاي مفصلي و توقف رشد شود.

رشد قدي با سلامت استخوان و رشد استخواني همسو مي باشد. بسياري از مکمل ها و مواد مغذي و هورمون ها ضروري براي اين منظور به صورت طبيعي و صنعتي وجود دارند که در پروسه رشد استخوان و افزايش قد موثر هستند.

کلسيم براي رشد و افزايش تراکم استخوان ها ضروري است چون ماده معدني اصلي استخواني مي باشد. در دوران کودکي و نوجواني استخوان ها در حال رشد هستند، حتي پس از توقف رشد، هنوز استخوان سازي ادامه دارد اما باعث رشد طولي استخوان و افزايش قد نمي شود. کلسيم در محصولات لبني مانند شير، پنير، ماست و... تخم مرغ، گياهان برگ سبز تيره مانند اسفناج، ماهي ساردين، مغزجات يافت مي شود. بعضي غذاها مهارکننده جذب کلسيم اند و بر روي رشد اثر منفي دارند. اين غذاها شامل نوشيدني هاي حاوي کربوهيدارت ها، نمک، چربي، شکر و قهوه مي باشند.

مصرف آن باعث افزايش تراکم استخواني مي گردد. منيزيم محرک غده تيروئيد براي ترشح هورمون کلسيتونين است، اين هورمون ميزان کلسيم در خون و فعاليت سلول هاي استخوان ها را تنظيم مي کند. با افزايش منيزيم و کلسيم در خون ساخت و رشد طولي استخوان ها افزايش پيدا مي کند. رژيم هاي غذايي حاوي منيزيم و مکمل هاي حاوي آن باعث افزايش دانسيته استخواني و تحريک رشد قدي مي شود.

از بين ويتامين هاي گروه B ويتامين B1 و B2 در رشد قد و جلوگيري از کوتاهي قد نسبت به بقيه موثرتر هستند.

عنصر روي با تاثير بر ترشح برخي هورمون ها از غدد جنسي و تاثير مثبت بر غده تيروئيد و ترشح کلسيتونين و همچنين با تاثير بر افزايش توليد ويتامين D و در نتيجه جذب کلسيم در رشد استخواني و افزايش قد موثر است. از طرفي روي با تاثير بر فعاليت هورمون سوماتومدين که توسط هورمون رشد ترشح آن تحريک مي شود، باعث ايجاد بافت غضروفي و استخوان شده و عامل موثري بر رشد بدن و رشد اسکلت استخواني است. بنابراين کمبود آن باعث مشکلات حاد از جمله کوتاهي قد خواهدشد.

حداکثر تاثيرگذاري آن بر سلامت استخوان و بافت هاي همبند موثر بر افزايش قد و جلوگيري از کوتاهي قد در استفاده همزمان با کلسيم است. ويتامين D با افزايش جذب کلسيم و نشست آن در استخوان باعث تحريک رشد اسکلت استخواني و بلندتر شدن قد مي گردد.

يکي از ويتامين هاي اساسي براي رشد و نيز افزايش قد و رشد اسکلتي ويتامين C است. اين ويتامين باعث افزايش ساخت بافت همبند و تاندون ها و ساير اجزاي بافت اسکلتي شده و استحکام بيشتر آن را موجب مي شود. منبع اين ويتامين ميوه هاي تازه از جمله مرکبات، زردآلو، توت فرنگي، انبه، سيب، موز، گوجه فرنگي و سبزيجات مي باشد.

اين ويتامين به بدن کمک مي کند که يک پروتئين استخوان کاملا کاربردي به نام استئوکلسين را بسازد. استئوکلسين با کمک اين ويتامين و با اتصال مناسب املاح کلسيم و فسفر در استخوان موجب تقويت و استحکام بافت اسکلتي شده و با افزايش تراکم توده استخوان رشد استخوان ها را موجب مي شود.

ساختار اصلي استخوان ها از کلسيم و فسفر است و قسمت اعظم استخوان ها را فسفات (از مشتقات فسفر است) تشکيل مي دهد. فسفر بيشتر در منابع غذايي حاوي پروتئين از قبيل انواع گوشت سفيد مانند مرغ و ماهي، تخم مرغ و در لبنيات و برخي از حبوبات يافت مي شود که در کنار کلسيم ساختار محکم استخوان ها را شکل مي دهد و تعادل مناسب ميان دريافت کلسيم و فسفر مي تواند باعث رشد قدي مناسب شود.

بسياري از املاح و ويتامين ها با تاثير مستقيم و غيرمستقيم بر ساخت بافت هاي همبند و ماتريکس استخواني باعث افزايش نشست کلسيم و ساير املاح ديگر در استخوان شده و فعاليت سلول هاي سازنده بافت استخواني را افزايش مي دهند که از اين رهگذر باعث افزايش رشد طولي استخوان ها و افزايش قد مي شوند.

از اين املاح مي توان روي، مس، منگنز، سليکون، استرانسيوم، فلورايد را نام برد. حتي املاحي مانند يد (به طور مستقيم تاثيري بر متابوليسم کلسيم نمي گذارد اما براي توليد هورمون هاي T4،T3 که توسط غده تيروئيد ترشح مي شوند نياز است. کم کاري و پرکاري غده تيروئدي هر دو در گردش املاح استخواني موثر هستند) هم در افزايش قد به طور غيرمستقيم موثر هستند. ساير ويتامين ها و پيش سازهاي آنها مانند ويتامين A و بتاکاروتن هم در سلامت استخوان و غضروف ها موثر هستند.

علاوه بر املاح و ويتامين ها، درشت مغذي ها هم بر رشد قدي و سلامت بافت هاي بدن از جمله بافت اسکلتي تاثير بسزايي دارند. غذاهاي حاوي پروتئين از طريق تحريک آزادسازي هورمون رشد در سلامتي و افزايش قد موثرند. البته علاوه بر پروتئين ها، چربي ها و کربوهيدرات ها نيز براي آزادشدن هورمون رشد مورد نياز مي باشند.

پروتئين ها منبع خوبي براي آمينواسيدها هستند که براي توليد هورمون رشد لازم است. غذاهاي حاوي پروتئين بالا شامل گوشت کم چربي، مرغ، ماهي، شير، شيرسويا، پنير، تخم مرغ، لوبيا سبز، لوبياي سويا، تخمه کدو و هندوانه، بادام، بادام زميني، حبوبات، جو دوسر مي باشند.

استفاده از چربي متعادل در رژيم غذايي به رشد کمک مي کند. رژيم هاي غذايي با چربي بالا باعث کاهش دريافت پروتئين شده و اثر آن را بر آزادسازي هورمون رشد کم مي کند و از طرفي اينگونه رژيم ها باعث افزايش دفع کلسيم و املاح از طريق دستگاه گوارش مي شود.

آرژنين يکي از اسيدآمينه هاي مهم براي تحريک آزادسازي هورمون رشد در بدن مي شود. اين اسيدآمينه هم به صورت طبيعي در غذا وجود دارد و هم به صورت صنعتي براي مقاصد مختلف از جمله رشد قدي ساخته شده است (ال- آرژنين). معمولا اين اسيد آمينه در افراد با رژيم غذايي مناسب و سالم به طور طبيعي تامين مي گردد و نيازي به خوردن آن به صورت مکمل نيست. اما در کودکان دچار کوتاهي قد مکمل هاي آن ممکن است با تحريک بيشتر هورمون رشد باعث رفع اين مشکل شوند.

درمان با آن اغلب بدون عارضه است ولي ممکن است موجب افزايش فشار داخل مغزي، التهاب لوزالمعده، تنگي کانال عصب در مچ دست، کاهش قند خون و کوماي ديابتي، عمل تحمل گلوکز و افزايش قند خون و ديابت مليتوس، عملکرد ناکافي تيروئيد، آکرومگالي ( رشد بيش از اندازه استخوان ها و بافت همبند که منجر به تغييراتي در چهره مانند بيرون زدگي استخوان فک و پيشاني مي شود )، بزرگ شدن قلب و آسيب قلبي ( به صورت احتمالي و غيرقابل برگشت )، افزايش فشار خون، ضخيم شدن پوست، رشد غيرطبيعي مو، آسيب کبدي، ناتواني جنسي در بزرگسالي، آرتريت و التهاب مفاصل شود.

خواب منظم و کافي و نيز ورزش در ترشح هورمون رشد به صورت طبيعي تاثيرگذار هستند زيرا حدود 50 درصد ترشح هورمون رشد در هنگام خواب عميق است و در حين ورزش ترشح هورمون رشد بيشتر مي شود.

در پايان توجه به اين نکته مهم است که تمام موارد کوتاهي قد غيرطبيعي نيستند و تاثير ژنتيک افراد را نبايد ناديده گرفت. در رابطه با کوتاهي قد ناشي از تغذيه نادرست و کمبود ريزمغذي ها، مي توان با تغذيه درست و رژيم غذايي تامين کننده نيازهاي بدن اين مشکل را تا حدودي مرتفع ساخت.

در موارد کوتاه قدي ناشي از وجود بيماري هاي مزمن و ساير علل هورموني رفع مشکل زمينه اي و درمان بيماري ها اولويت نخست را دارد. روش هاي جراحي و کشيدن استخوان و استفاده از پروتزهاي استخواني به دليل عوارض زياد و درصد پايين موفقيت معمولا توصيه نمي شوند. درمان کوتاه قدي همواره بايد به گونه اي باشد که سلامت عمومي افراد را دچار مخاطره نکند.

منبع : ماهنامه دنياي سلامت