بزرگنمايي:

با مهندس عبدالحميد اشراق آشنا شويد

مهندس عبدالحميد اشراق خادم جهاني فرهنگ ايران که تا واپسين دم عمر دست از تلاش در راه هنر زادبوم خود بر نداشت، در پاريس چشم بر جهان فرو بست. اين فرهيخته بلند آوازه در گستره هنر و معماري نه تنها در ايران بلکه در جوامع دانشگاهي سراسر جهان نيز شناخته شده بود. مهندس اشراق بيش از سه دهه در ايران و پس از آن سي سال در اروپا در محافل فرهنگي و هنري برون مرز با تلاش و گرد هم آوردن هنرمندان بلند آوازه ايراني و غير ايراني، شعله جاويدان فرهنگ ايران را به آن گونه که لايق ستايش است در انجمن ها و در ميان اساتيد هنري دانشگاه هاي برون مرز برافروخته نگاه داشت.

روزگاري که در بلندگوهاي دشمنان با سم پاشي هاي ضد ايراني و ناوک هاي زهر آلود، فرهنگ ملي ايران را نشانه مي گرفتند، مهندس اشراق با سخنراني ها و تلاش در دانشکده ها و نمايشگاه هاي هنري در اروپا و ديگر کشورها، هدف دشمنان را نقش بر آب مي کرد و چهره زيباي فرهنگ و هنر زادبومي خود را برجسته به نمايش مي گذاشت. اين هنرمند بزرگ خستگي ناپذير ايراني که روزگاري سردبير مجله هاي "موزيک ايران" و مجله دوزبانه فرانسوي – فارسي "هنر و معماري" در ايران بود، در اروپا نيز پايه گذار انجمن هاي هنري و فرهنگي شد و دسته ها و گروه هاي هنري را در ارتباط تنگاتنگ با هنرمندان و دلسوزان فرهنگي درون ايران قرار مي داد. وجود اين هنرمند آزاده که سال ها در دانشگاه هاي ايران درس داد، پل سترگ تبادل فرهنگي ميان هنرمندان خارجي و ايرانيان برون مرز با هنرمندان درون ايران بود.

مهندس اشراق در پيش از انقلاب و در روزگاري که معماري ايران نياز مبرم به يک رسانه داشت، با چاپ مجله اي در گستره معماري و با تاسيس نخستين بنگاه "کارتوگرافي" در کشور، پانزده جلد نقشه شهرهاي ايران را به دو زبان فارسي و انگليسي آبرومندانه چاپ نمود. همراه بلند آوازگاني چون شادروانان مهنس فروغي،مهندس پيرنيا و شادروان مهندس هوشنگ سيحون به شايستگي توانستند به معماري ايراني سر و روئي ارزشمند بدهند.

شادروان مهندس اشراق

شادروان مهندس اشراق که زبان فرانسه را خوب آموخته بود پس ازآن که سال ها در زمينه موسيقي ايران کار کرد و در دانشکده هنرهاي زيباي تهران آن رشته را فرا گرفت براي ادامه تحصيل به عنوان دانشجوي برگزيده به پاريس رفت و در رشته معماري دانش آموخته دانشکده هنرهاي زيباي پاريس (بوزار) شد.

در بازگشت به ايران توشه راه او پايان نامه اي بود که درباره شهرسازي و پيرامون مسئله زباله هاي پاريس نگاشته بود. در روزگاري که شادروان مهندس هوشنگ سيحون در سال 133٤ رياست دانشکده هنرهاي زيباي تهران را بر عهده داشت، از مهندس اشراق جوياي پايان نامه شد تا در کتابخانه دانشکده، دانشجويان بتوانند از آن استفاده کنند. از آنجا که پايان نامه بسيار ارزشمند بود، رونوشت آن را به شهردار و انجمن دست اندرکار امور شهرها دادند و پايان نامه توانست خدمت شاياني براي پيشبرد بهسازي در گستره شهر تهران شود.

مهندس سيحون چون مهندس اشراق را که سرشار از نيرو و انديشه ژرف در امور شهر سازي بود بخوبي مي شناخت با او به گرمي سخن گفت و چيزي نگذشت مهندس اشراق انجمن آرشيتکت هاي ايران که در سال هاي دهه بيست پايه ريزي شده و در نيمه راه از فعاليت بازمانده بود را با گرد هم آوردن معماران و دست اندرکاران، پر جنب و جوش کرد. دسته اي از نيروهاي جوان دانش آموخته از دانشکده، در کنار شادروان فروغي، بديع ، فرمانفرماييان و شادروان سيحون انجمن را دوباره به راه انداختند و آن انجمن تا سرآغاز انقلاب بهمن 135٧ به کار خود ادامه داد.

کار ارزشمند و انديشمندانه مهندس اشراق در جامعه سنتي ايران که از ديرباز تا سال هاي نخست روزگار قاجار حتي در بيشتر موارد شالوده و پي ساختمان ها از طرحي يکنواخت پيروي مي کرد، دگرگون کردن روال پيشين و گرد هم آوردن مهندسان و معماران بود. با سمينارها و سخنراني ها و برقراري رابطه هنر معماري که همچنان براي خيلي ها ناشناخته بود آن را به ميان مردم کوچه و بازار بردند و مقوله معماري در انديشه عامه مردم در جامعه جا باز کرد.

به همت ايشان نه تنها معماري ايران داراي نشريه اي آبرومند در حد اروپا شده بود بلکه در شصت و يک سال پيش درمجله " موزيک ايران" نيز بحث "ربع پرده" را به ميان آورد که مورد پسند هنرمندان قرار گرفت و از آن ميان با پاسخ استاد ابوالحسن صبا در مجله بحث هاي علمي داغي در باره موسيقي ايراني در گرفت. با مقاله اي از سعدي حسني بحث گسترده اي در گستره موسيقي سنتي راه افتاد چرا که نوشته بود : "علت اصلي آن که موسيقي دان هاي ما فاصله "ربع پرده" را که در موسيقي ايراني وجود دارد به عنوان يک سنت ديرينه و مهم تلقي کرده اند و با وجود موانعي که در پيشرفت موسيقي ايجاد شده حاضر نيستند آن را حذف کنند".

اين فرهيخته ايراني مقالات بسياري در گستره معماري و موسيقي در ماهنامه "روزگار نو" به سردبيري شادروان اسمعيل پوروالي که در دولت ملي دکتر محمد مصدق معاون رئيس تبليغات دولت او بود، در فرانسه به چاپ رساند و بحث "ربع پرده" موسيقي را پس از چند دهه دوباره در "روزگار نو" ادامه داد که نسخه اي از ماهنامه "روزگار نو" هر ماه به کتابخانه ملي دانشگاه تهران براي استفاده اساتيد و دانشجويان فرستاده مي شد.

هم زمان با چاپ مقالات مهندس اشراق در مورد موسيقي ايران، در کنگره اي که توسط پروفسور "شوماخر" رئيس مرکز مطالعات موسيقي دانشگاه کلن آلمان باز گشائي شد و سخنرانان سرشناس ايراني و انديشمندان غير ايراني شرکت داشتند درباره موسيقي ايراني و بويژه "ربع پرده"بحث دامنه داري به ميان آمد.

عکس تاريخي نامداران موسيقي

مهندس اشراق در پيشبرد دانشنامه "ايرانيکا" که با همت پروفسور احسان يارشاطر و با پشتيباني دانشگاه کلمبيا به زبان انگليسي به قلم متخصصان برجسته در مورد فرهنگ و تاريخ ايران به چاپ مي رسد نيز با تلاش شبانه روزي خود سهيم بود. اين دانشنامه سرچشمه بزرگي براي دانستني هاي گسترده درباره فرهنگ و پيشينه و تمدن ايران و کشورها و نواحي ديگري که به يکي از زبان هاي ايراني سخن مي گويند به چاپ مي رسد. با ابتکار فرهنگي و پشتيباني هاي او انجمن هاي دوست داران دانشنامه "ايرانيکا" نه تنها در فرانسه و برخي از شهرهاي اروپا بلکه در استراليا نيز پايه گزاري شده است تا در جوامع دانشگاهي کشورها مشعل فرهنگ ايراني جاودانه بماند و نسخه هاي دانشنامه در دسترس دانشجويان و اساتيد قرار بگيرد.

در برگزاري نمايشگاه هايي که از سوي کتابخانه هاي دولتي فرانسه و موزه هاي اروپائي برگزار مي شد از مهندس اشراق پژوهنده تاريخ معاصر و رئيس انجمن آرشيتکت هاي ايراني در فرانسه و مسئول انجمن فرهنگ ايران در پاريس دعوت شده و در رابطه با فرهنگ باستاني و ملي ايران با ايشان مشورت مي شد. مهندس اشراق شناخت ژرفي از تبادل فرهنگي ايران با اروپا بويژه ايران با فرانسه داشت چرا که پيشينه فرانسه در گرد آوري آثار هنري شرق از سال هاي 16٧5 ميلادي برابر با 1٠٨6 هجري، در روزگار فرمانروائي شاه سليمان صفوي آغاز شده است. در آن روزگار کتابخانه لوئي چهاردهم به فرمان پادشاه فرانسه نزديک به 133 نسخه از آثار ايران را خريداري کرد و گرد آوري آثار هنري ايران و ابتکار آن در سفرهاي "ژان شاردن" طلا فروش و جهانگرد فرانسوي که سال ها در اصفهان زندگي کرده و به زبان فارسي تسلط داشت صورت گرفته بود.

شادروان مهندس اشراق در سراسر زندگي پر ثمر خود لحظه اي از فرهنگ و هنر ايران غافل نماند و هميشه در حال پژوهش، سمينار، سخنراني و برگزاري نمايشگاه بود. اين نگهبان و دلسوز فرهنگ ايران ٨٤ سال مجال زندگي يافت. در 23 ژانويه سال 1٩31 در شيراز چشم بر جهان گشود و در ٩ دسامبر 2٠15 در پاريس تختگاه فرانسه چشم بر جهان فرو بست. ياد اين شمع فرو خفته گرامي باد.



منبع: سيمرغ / دکتر محمود دهقاني