بزرگنمايي:
چه خبر - در انتخاب کتاب کودک چه عواملي موثر است؟
کتاب، به‌عنوان يکي از انگيزه‌هاي بيروني مي‌تواند بر رشد ذهني و انقلاب دروني کودکان تأثير به‌سزايي داشته باشد. مطابق ديدگاه افلاطون، ديويي، پياژه، اريکسون و بسياري از روان‌شناسان معاصر، ايفاي چنين نقش مهمي مستلزم آن است که کتاب با مراحل رشد ادراکي، عاطفي و اجتماعي و نيازهاي هر مرحله از رشد کودک تناسب داشته باشد.
اين عقيده وجود دارد که قصه‌هاي فانتزي (خيال‌انگيز) از جمله قصه‌هاي پريان، اسطوره‌ها و حماسه‌ها، کودک را در مواجه با بحران‌هاي رشد و غلبه بهتر بر آنها ياري مي‌کند. قدرت، جادو، اکتشاف، ماجرا و حادثه، هوشياري و تيزبيني و در نهايت قهرماني و فداکاري، از عناصر اصلي قصه‌هاي فانتزي هستند. اين عناصر با تجارب و عواطف کودک در گذر از بحران‌هاي رشد تطابق دارد. قصه‌ها با ارائه نمونه‌هاي شخصيتي روان‌کاوي شده، پيام‌هاي مهمي را به سطوح خودآگاه، نيمه‌آگاه و ناخودآگاه ذهن با هر درجه‌اي از رشد که باشد، انتقال مي‌دهند. در عصر ما کودک نيازمند يک تربيت اخلاقي است تا به‌طور غيرمستقيم به او ثمره يک رفتار اخلاقي نشان داده شود؛ بنابراين قصه ابزار تربيتي مهمي براي کودکان است.
گروه هاي سني کودکان
در يک تقسيم‌بندي کلي، مي‌توان کودکان را به چهار گروه سني تقسيم کرد:
الف) پيش‌دبستاني (2 تا 6 ساله)
ب) سال‌هاي نخست دبستان (7 تا 9 ساله)،
ج) سال‌هاي پايان دبستان (10 تا 12 ساله)
د) دوران نوجواني (13 تا 16 ساله)
کتاب هاي گروه سني الف
کودکان در گروه سني الف، ذهن تحليل ندارند و داوري آنها درباره خوب و بد، متکي به تشويق‌ها و تنبيه‌هاي والدين و اطرافيان است. در اين سن واقعيت و تخيل در ذهن کودک با هم درهم آميخته مي‌شود. کودک در اين سن، سخن گفتن حيوانات، گياهان و اشياء را مي‌پذيرد و حتي مي‌تواند خودش را جاي آنها بگذارد. به همين دليل در اين دوره به داستان‌هاي فانتزي، افسانه‌ها و قصه حيوانات و وقايع و حوادث جادويي به‌شدت علاقه دارد. در واقع اين داستان‌ها به رشد تخيل، تعقل و قوه استدلال و اکتشاف کودک در بزرگسالي به شکل مطلوبي کمک مي‌کند بنابراين نبايد از خواندن اينگونه کتاب‌ها و گفتن اينگونه قصه‌ها براي کودک کوتاهي کرد.
کتاب هاي گروه سني ب
در گروه سني ب، توانايي تمرکز بر يک موضوع و درک مفهوم زمان در کودک مشاهده مي‌شود. حس اخلاقي کودک شروع به رشد مي‌کند و مي‌داند کدام عمل خوب و کدام عمل بد است و نسبت به داستاني که در آن قهرمان ضعف نشان مي‌دهد و حق به حقدار نمي‌رسد واکنش اعتراض‌آميز نشان مي‌دهد. کودکان در اين سن همچنين مي‌توانند شوخي‌هاي کلامي و موقعيت‌هاي طنزآميز را درک کنند و در بدبياري ديگران نکات خنده‌دار ببينند. کتاب‌هاي دانستني‌هاي علمي و آشنايي با آداب و رسوم و فرهنگ‌هاي قومي و ملي و داستان‌هاي پريان و حتي داستان‌هاي واقع‌گرايانه که به مسائل موجود در محيط آنها مانند خانه، مدرسه، کوچه و جمع همبازي‌ها پرداخته باشد، توجه آنها را جلب مي‌کند.
کتاب هاي گروه سني ج
در گروه سني ج، ميزان استقلال کودک از پدر و مادر افزايش مي‌يابد و به گروه همسالان توجه بيشتري مي‌کند. در اين سن توجه کودکان به داستان‌هاي عاميانه از قبيل افسانه‌ها و داستان‌هاي حيوانات و قصه‌هاي پندآموز کم مي‌شود و برعکس به واقعيات زندگي اجتماعي و مسائل علمي علاقه‌مند مي‌شوند. بچه‌هاي اين گروه، کم‌کم به حادثه‌جويي گرايش پيدا مي‌کنند و برخلاف گروه سني قبل، از داستان‌هاي ماجرايي، حماسي، تاريخي و کتاب‌هايي که درباره عجايب سرزمين‌هاي ديگر است، لذت مي‌برند. کودکان در اين سن قادرند براي يافتن پاسخ پرسش‌هاي خود از دايرة‌المعارف‌ها و فرهنگ‌نامه‌ها استفاده کنند و بيش از گروه پيشين به کتاب‌هاي دانستني‌هاي علمي علاقه نشان مي‌دهند. در اين سن تفاوت ميان دختر و پسرها آشکار مي‌شود و بين سليقه مطالعه آنها، تمايز ايجاد مي‌شود. دختران به کتاب‌هاي ماجرايي توجه زيادي نشان نمي‌دهند و کم‌کم به کتاب‌هاي احساسي گرايش پيدا مي‌کنند. در اين دوره، با رشد تعقل و شناخت منطقي، قدرت تفکر انتزاعي و درک مفاهيم فلسفي در کودک پديدار مي‌شود.
لازم به ذکر است که شوق مطالعه در کودکان اين گروه سني کاهش مي‌يابد و اين موضوع نبايد براي والدين نگران‌کننده باشد، زيرا تکاليف درسي، تماشاي تلويزيون، ورزش و بازي با همسالان، بخش مهمي از اوقات فراغت آنها را پر مي‌کند.
کتاب هاي گروه سني د
در گروه سني «د»، نوجوان خودش را بين دنياي بزرگسالي و کودکي معلق مي‌بيند. درک او از زمان و مکان بسيار گسترش يافته و مي‌کوشد در دنياي فراتر از محدوده خانه، مدرسه و محيط براي خود هويتي بجويد. او در اين سن به شدت مجذوب روابط شخصي است و دوستي‌هاي زيادي را بنا مي‌کند. در اين دوره تمايل به استقلال فکري با نگاهي انتقادي به بزرگ‌ترها وجود دارد.
عوامل موثر در تمايل به کتاب‌خواني
پژوهشگران، به غير از سن، سه عامل جنسيت، هوش و شرايط اجتماعي را در انتخاب کتاب توسط کودک و نوجوان و تمايل او به کتاب‌خواني مؤثر دانسته‌اند:
جنسيت و تاثير آن در انتخاب کتاب
دختران نوجوان بيشتر به کتاب‌هاي احساسي، رمانتيک و خانوادگي، به ويژه داستان‌هايي در مورد مشاغل مختلف زنان که قهرمانان آن پزشک، پرستار و آموزگار زن هستند علاقه نشان مي‌دهند. نوجوانان پسر بيش از دخترها به دانستني‌هاي علمي علاقه نشان مي‌دهند. در کتاب‌هاي داستاني، پسرها بيشتر به داستان‌هاي پرماجرا، سرشار از حادثه و درگيري، اسرار و اکتشاف علاقه‌مند هستند. آنها مي‌خواهند قهرمان داستان، فاقد هرگونه ضعف جسمي و روحي باشد؛ در حقيقت قهرمان‌پرستي يکي از ويژگي‌هاي دوران بلوغ است.
هوش و تاثير آن در انتخاب کتاب
همراه با رشد سني سليقه نوجوانان متحول مي‌شود و ميزان بهره هوشي در کتاب‌هايي که براي خواندن انتخاب مي‌کنند نقش دارد. به اين صورت که بچه‌هاي باهوش‌تر، زودتر از همسالان خود به کتاب‌هاي خاص علاقه‌مند مي‌شوند.
شرايط اجتماعي و تاثير آن در انتخاب کتاب
شرايط اجتماعي و اقتصادي نوجوان همراه با زمينه فرهنگي خانواده عامل مؤثر ديگري است که مي‌تواند در علاقه‌مندي کودک در انتخاب کتاب موثر باشد. روياهاي کودک و آنچه در تخيلات او شکل مي‌گيرد، در ارتباط مستقيم با رويدادهايي است که در محيط پيرامون او شکل مي‌گيرد.
اهميت کتاب خواني کودکان
هنگامي که نوجوان ما دچار خطا يا اشتباه مي‌شود، مي‌توان از افسانه‌ها استفاده کرد، زيرا از مقصر به اسم ديگري انتقاد مي‌شود و بدون اينکه به او بربخورد، متوجه اشتباهش مي‌شود. نوجواني که در کودکي برايش کتاب نخوانده‌اند، شعرهاي کودکانه نياموخته، به قصه‌هاي عاميانه گوش نداده و در سال‌هاي کودکي تشويق به کتاب‌خواني نشده است نسبت به فردي که از همه اين امتيازات برخوردار بوده، تفاوت زيادي دارد. تا آنجا کهاگر يک فرد بزرگسال در دوران کودکي با قصه آشنا نشده باشد، ممکن است رؤياهايش از نظر محتوا داراي اهميت کمتري باشد و استعداد او را چندان توانا نسازد که بتواند زندگي را اداره کند.
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : از چه سني براي کودک مان کتاب بخوانيم؟
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : پول تو جيبي را از چه سني به کودک بدهيم؟
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : چگونه کودک حرف گوش نکن را تربيت کنيم؟
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : تربيت کودک بدون داد و فرياد با چند پيشنهاد ساده!
منبع : salamaneh.com