بزرگنمايي:

چه خبر - بايد آخرين متلکي را که همين ديروز ياد گرفته اي توي صورتش داد بزني و تکرار کني

همه باهم مي زنند زير خنده، زنها حتي بلندتر از مردها. مجري با صداي بلند مي گويد:
«خانم ها که فقط کارشون خريده…»
و چند جمله بعد:
«آخ آخ امان از اين خانم ها که فقط غرمي زنن…»
رو به ميهمان بعدي برنامه:
«آقا شغلش چيه؟ خانم هم که معلومه خانه دار و…»
و چند لحظه بعد:
«خانم ها که فقط غيبت مي کنن…» و «خانم ها هم که ماشالله بايد يک جمله رو 10 بار براشون بگي.»
بازهم صداي خنده حضار و بازهم خانم ها بلندتر از آقايان.
فضاي خنده و شوخي داغ است. در اينستاگرام، توئيترو تلگرام و همان ها که اين روزها شبکه اجتماعي مي ناميم شان. شوخي هاي جنسي و جنسيتي گوي سبقت را از بقيه شوخي ها ربوده. اصلاً به نظر مي رسد خيلي ها در به در دنبال اين گزاره ها هستند که بنشينند و بخوانند و تعريف کنند و غش غش بخندند. هرچه رکيک تر بامزه تر، هر چه وقيح تر باحال تر. گاهي دخترها پيشتازترند. چرا بايد عقب بيفتند از گفتمان مسلط مردانه؟ چرا بايد کم بياورند وقتي مي توانند با جسارت بيشتري شوخي جنسي و جنسيتي کنند و کلمات جنسيت زده به کار ببرند؟ گاهي جملات شان شوکه ات مي کنند و از خودت مي پرسي چرا؟ اين همه رکيک بودن براي چه؟
بارها اين جمله را شنيده ايم که خشونت فقط خشونت فيزيکي نيست، خشونت زباني هم هست. پس چرا آنقدر دست کمش مي گيريم؟ چرا اين همه در طول روز از واژه هاي جنسيت زده استفاده مي کنيم؟ در گفت و گوهاي دورهمي، در سينما و تلويزيون، در خيابان و…آيا صدا و سيما شگرد بهتري براي جذب مخاطب در آستين ندارد؟
زبان امري اجتماعي است و نمي توان نسبت به تاثيرات مهم و بازتاب هاي مکرر آن در جامعه بي تفاوت ماند. آيا کلمات و جملات خشونت زده به بازتوليد خشونت نمي انجامند؟ چرا خود زنان هم با وجود دانستن اين ها باز هم با هر چيزي شوخي مي کنند؛ با تجاوز، آزارجنسي، متلک و آزار کلامي و… چرا؟ چرا آنها به شوخي هاي جنسيتي بلندتر از مردها مي خندند؟ آيا همه اين ها به فضاي پر خشونت دامن نمي زند؟ خشونت خاموش.

تقليد از زبان مردانه مرسوم، استفاده از شوخي هاي کوچه و بازاري در فضاي مجازي نشانه چيست؟ آيا تقليد و استفاده از اين واژه ها راهي براي برابري خواهي است يا عقب نماندن از قافله مردسالاري؟
پرديس عامري، پژوهشگر اجتماعي و نويسنده کتاب «زبان و جنسيت» در گفت و گو با «ايران »در اين باره مي گويد:
«تقليد از زبان مردانه، شامل شوخي ها، الفاظ، گاهي فحش هاي کوچه و خياباني، حرکتي در راستاي جنسيت زدايي و برابري نيست. چراکه ساختاري که از زبان موجود مي شناسيم به طور کلي «مردساخته» است و هر مقابله به مثل و يا تقليدي از اين موارد، دويدن در زمين سلطه تاريخمند جنسيتي به شمار مي آيد، نه اقدامي رهايي بخش.»
عامري با تاکيد بر اينکه اين روزها خيلي از زنان از الفاظ جنسي بويژه در فضاهاي مجازي استفاده مي کنند، تاکيد مي کند:
«بنابه نتايج پژوهش ها، تبعيض هاي حقيقي در جامعه و کليشه هاي تبعيض آميز جنسيتي در فرهنگ، زماني رفع مي شوند که مباني فکري افراد جامعه تغيير کرده باشد. يکي از شيوه هاي تشخيص اصلاح يا جمود فکري جامعه نيز تحليل زباني است. از اين رو يکي از وظايف و فعاليت هاي جدي فعالان زن، بويژه در دوره پست مدرن، تحليل عملکرد زبان جنسيت گراست. براساس پژوهش ها، موارد مختلف نمايش فرودستي زنان در زبان، مورد توجه قرار گرفته. واژه هايي که عامل به حاشيه رانده شدن زنان معرفي شده اند. مثل واژ ه هاي مردانه اي که براي مخاطب قرار دادن عموم به کار مي روند تا واژگان جنسيتي شده و الفاظي که تمرکز بر جنس زن يا بخش هايي از بدن زنان با کاربرد نهاني تحقير، تمسخر، کم ارزش انگاري و… دارند.»
به گفته او زبان جنسيت زده و مردساخته، نيازمند شالوده شکني به صورت کاملاً علمي و نه برمبناي برداشت شخصي ماست و تنها با اين شيوه، مي توان از زباني که کارکرد بازتوليد تبعيض و خشونت جنسي- جنسيتي نداشته باشد، استفاده کرد، نه تقابل با روش هاي مردانه و يا همان زبان مردسالارانه و مردساخته.

«شوخي هاي جنسيتي و طنزهاي موجود جنسي معمولاً «مرد محورند »و در واقع به خاطر سلطه مردسالاري و سلطه مردمحوري در فرهنگ ما رسوخ کرده اند. زنان و دختران ما که ناخودآگاه فهميده اند ارزش مسلط جامعه چيست، مي خواهند با اين ارزش هاي مسلط همنوايي کنند و بگويند از قدرت مسلط جامعه دور نيستند.»
اين ها گفته هاي محمدتقي کرمي، دانشيار گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه در گفت و گو با ماست. او معتقد است خيلي از زنان و دختران براي عقب نيفتادن از فرهنگ مسلط جامعه، با شوخي هاي رکيک جنسيتي همراه مي شوند و همنوايي مي کنند.
او در ادامه مي گويد:
«اين دختران گاهي با خود مي گويند اگر مردي مي تواند با شوخي هاي جنسي، دوستانش را به چالش بکشاند، من هم مي توانم همين کار را بکنم و براي همين در شبکه هاي مجازي شاهد موجي از اين گونه شوخي هاي جنسي و جنسيتي از سوي زنان هستيم. جريان آکادميک هم هرچند در بعد نظري، مردسالاري را به چالش مي کشد اما در عينيت و در فرهنگ توده اين کار را نمي کند و تحت تاثير هژموني فرهنگ امريکايي که بر فضاي مجازي مسلط شده راه ديگري مي رود. اگر دقيق تر نگاه کنيد، خشونت هاي کلامي اين گونه عميق ترو پيچيده تر شده است. يعني هر چقدر گفتمان هاي انتقادي قوي ترعمل مي کنند، خشونت ها و الگوهاي آن هم به ساختارهاي ژرف تررفته و پيچيده ترمي شوند.»
او براي حرف هايش مثال هم مي آورد:
«به عنوان مثال برنامه دورهمي که همين چند وقت پيش از تلويزيون پخش مي شد تحت تاثير همين خشونت هاي جنسي و جنسيتي بود. در اين برنامه وقتي يک شوخي جنسيتي مي شد، خانم ها بيشتر و بلندتر از مردها مي خنديدند که اين مساله در جامعه شناسي مخاطب، بسيار مهم است. چراکه خانم ها براي اينکه از اين شوخي ها لذت مي برند به آنها نمي خندند بلکه مي خندند تا بگويند ما نکته اين شوخي ها را گرفته ايم و از قافله عقب نيستيم. شوخي هايي که بارها در فيلم هاي سينمايي هم تکرار مي شود؛ حتي گاهي موقع پخش اين شوخي ها مي توان اخم و خجالت را در چهره مردان ديد اما صداي خنده بلند زنان در اين ميان هميشه جلب توجه مي کند که نياز به تحليل و تامل جدي دارد. معلوم نيست چه اتفاقي در ساختارهاي زباني و فرهنگي جامعه در حال شکل گيري است، اما نتيجه اش اين رفتارهاست.»

وقتي در فضاي مجازي به اين شوخي ها انتقاد مي شود و از اين افراد خواسته مي شود با مسائل مهم شوخي نکنند يا از کلمات جنسيت زده استفاده نکنند، آنها در پاسخ مي گويند که حق دارند با همه چيز شوخي کنند. محمد تقي کرمي در پاسخ به اين سوال که آيا مي توان با اين مسائل بويژه موضوعاتي که مورد نفرت عمومي است، شوخي کرد، مي گويد:
«اساس طنز براي به چالش کشيدن قدرت است و از اين منظر مي توان با هر چيزي شوخي کرد. مهم اين است که هدف ما انساني باشد. شوخي که هدفش نقد، انتقاد و اصلاح طلبي نيست، اساساً شوخي نيست و در هيچ چارچوب معرفتي پذيرفته شده اي نيست. شوخي که بازتوليد روابط قدرت باشد، هيچ مشروعيتي ندارد. اين فضاي «شوخي براي شوخي» در فضاي طنز فعلي جامعه ما معنايي ندارد و بيشتر شبيه هجو است.»
وي از اين خشونت ها با عنوان خشونت هاي نمادين، خشونت هاي احساسي وعاطفي و خشونت خاموش نام مي برد:
«درخشونت هاي شخصي، معمولاً رفتار تحقيرآميز وجود دارد و اکثر آدم ها به اين خشونت ها واکنش نشان مي دهند، چون سويه شخصي مشخص دارند اما در خشونت هاي کلامي چون سويه شخصي وجود ندارد، معمولاً آدم ها نسبت به آن ناراحت نمي شوند و واکنش مستقيم نشان نمي دهند، اما معنايش اين نيست که افراد جامعه را تهديد نمي کند. به اين معنا خشونت هاي خاموش با پنبه سر مي برند.»

«تاکنون تحقيقاتي با محور «زبانشناسي جنسيت» در زبان فارسي کمتر انجام شده و بيشتر به کاربردهاي زباني مختلف براي جنس و جنسيت تمرکز شده و کار منسجمي در اين باره انجام نشده و يا مورد توجه قرار نگرفته است.» اين ها را پرديس عامري مي گويد و اضافه مي کند:
«مطابق ديدگاه پست مدرن، از طريق معکوس کردن پيش فرض هاي بنيادين، مي توان فضا را براي پيش فرض هايي که قبلاً مورد توجه قرار نگرفته اند، آماده کرد. پس شالوده شکني در حقيقت، شيوه غلبه بر تحکم تاريخمند يک ايده و تفکر است که اينجا مي توان به تسلط مردسالارانه نهان و آشکار در زبان اشاره کرد. اگر نگران تبعيض هاي اجتماعي و جنسيتي هستيم، لازم است به گفتمان عمومي دقت کنيم و موضوعات بحث انگيز و پيچيده را از منظرهاي گوناگون موشکافي و واکاوي کنيم تا در نهايت افراد نسبت به پيش فرض هاي خود که بصورت خواسته و ناخواسته، تحت تسلط فرهنگ مردسالارانه و ترويج «ديگربودگي» و فرودست انگاري جنسي است، مردد شوند. از آنجا که در شالوده شکني زباني، افراد مشاهده گر انديشه خود هستند، بنابراين امکان ايجاد تحول در يک ايده و انديشه و بسط و گسترش اين تحول به جامعه، ايجاد مي شود.»
کرمي هم با تاکيد بر اينکه در همه دنيا فضاي زردي که رسانه هاي رسمي و غيررسمي توليد مي کنند مشکلات زباني را ترويج مي کنند، مي گويد:
«اين رسانه ها مي کوشند فضا را مردانه و زنانه کنند و از خانم ها خنده بگيرند اما اينکه چرا اين بحث از سطح نخبگان به سطح توده ها نمي آيد جاي سوال است. به عنوان مثال بخش مهمي از سينماي پرفروش ما ازهمين خشونتهاي جنسي و کلامي استفاده مي کند، به اصطلاح کارگردان ها، سناريونويس ها و طنزپردازها که انتظار داريم از طبقه نخبه جامعه باشند هم براي جذب مخاطب ازکليشه هاي جنسي و جنسيتي استفاده مي کنند. يعني من استاد دانشگاه و کارگردان، ممکن است در کلاس درس و حوزه کاري خودم اين حرفها را بزنم اما در فضاي فرهنگي آنها را بازتوليد مي کنم. اين به اين معنا است که هنوز نخبگان ما به اين رهايي بخشي اعتقاد ندارند. چون من استاد دانشگاه وقتي يک طنز جنسيت زده مي بينم بايد به آن واکنش نشان دهم، بيانيه بدهم، نقدش کنم، برايش کمپين تشکيل دهم تا اين بحثها و نقدها از سطح دانشگاه به جامعه هم برسد.»
حتماً شنيده ايد که بعضي از آقايان روز زن، براي دوست و همکارشان کادو مي گيرند؛ لابد تا مدت ها مي شود به اين شوخي خنديد و دهان به دهان از اين دورهمي به آن دورهمي تعريف کرد. حتماً شنيده ايد که رفتار خيلي از راننده ها نسبت به يک راننده زن فرق دارد تا يک راننده هم جنس؛ به راننده مرد مي شود راه داد، اگر اشتباهي کرد مي شود نديد اما در مورد راننده زن قضيه فرق مي کند. بايد حالش را گرفت،بايد آخرين متلکي را که همين ديروز ياد گرفته اي توي صورتش داد بزني و تکرار کني. طوري که همه راننده هاي دور و بر بخندند؛ «برو بشين پشت ماشين لباسشويي» ديگر تکراري شده و باحال نيست. آدم بايد به روز باشد. جوک بايد دست اول باشد، بايد خنده دار باشد، بايد بشود از يک برنامه ميليوني تکرارش کرد؛ طوري که زنان هم غش غش بخندند.

منبع: روزنامه ايران