بزرگنمايي:

چه خبر - ‌ تحولات به‌سرعت در اقليم کردستان عراق رخ مي‌دهد

ليلا ابراهيميان نوشت: سوم مهر، تاريخ برگزاري همه‌پرسي استقلال اقليم کردستان بود؛ طرحي که بيشتر دولت‌هاي منطقه و جهان با آن موافق نبودند. از همان ابتداي طرح همه‌پرسي، پيشنهاد ايران تعويق آن بود تا آخرين واکنش که يک روز قبل از برگزاري همه‌پرسي، علي شمخاني، دبير شوراي امنيت ملي، از مسدودشدن مرزهاي هوايي کردستان عراق خبر داد.
البته قبل از آن هم ايران در ديدار با نمايندگان اقليم کردستان که با هيئتي به ايران آمده بودند، درباره طرح جايگزين گفت‌وگو کردند. سردار قاسم سليماني، فرمانده سپاه قدس ايران، هم در ديدار با مسعود بارزاني از طرح پيشنهادي ايران گفته بود. موضع ترکيه هم درباره همه‌پرسي در اقليم کردستان مخالفت بود؛ مخالفتي صريح و آشکار، اما با همه اين مخالفت‌ها، همه‌پرسي در اقليم کردستان عراق برگزار شد. حالا عراق روزهاي پرتنشي را پشت‌سر مي‌گذارد؛ تنش از اربيل به کرکوک رسيده و دامنه آن از کرکوک به اربيل بازگشت.
حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق، بعد از يک جلسه امنيتي به نيروهاي عراقي دستور داد عمليات بازپس‌گيري کرکوک را آغاز کنند. در پي اين دستور، نيروهاي نظامي عراق که در روزهاي اخير با تجهيزات نظامي در مرزهاي کرکوک مستقر شده بودند، وارد شهر شدند و پس از عقب‌نشيني پرحرف‌وحديث پيشمرگه‌هاي کُرد، توانستند چند موضع مهم را در جنوب کرکوک به تصرف خود درآورند. براساس بيانيه ارتش عراق، اين نيروها توانستند پايگاه نظامي «کي1»، ميدان نفتي «بابا گورگور»، ساختمان‌هاي شرکت نفت شمال، يک نيروگاه برق و مجتمع‌هاي صنعتي را تصرف کنند، اما در اربيل صداي ديگري به گوش مي‌رسد؛ رئيس اقليم کردستان عراق در اولين واکنش رسمي پس از درگيري در کرکوک با صدور بيانيه‌اي اعلام کرد پيشروي‌هاي نيروهاي دولتي در کرکوک به دليل «خيانت» يکي از احزاب کُرد بوده است؛ سخني که به‌طور غيرمستقيم «اتحاديه ميهني» را هدف گرفته بود. روز گذشته، «بافيل طالباني»، فرزند جلال طالباني فقيد و از اعضاي ارشد حزب اتحاديه ميهني کردستان، در گفت‌وگو با شبکه «فرانس ٢٤»، اين سخن بارزاني را «ادعايي بي‌اساس» خواند.
ناظم دباغ، هم در گفت‌وگو با «شرق» به اين مسئله پاسخ مي‌دهد و از تحولات اقليم کردستان عراق بعد از همه‌پرسي استقلال مي‌گويد. او اين همه‌پرسي را اشتباهي مي‌خواند که درنتيجه بسته‌بودن پارلمان اقليم کردستان و مشاوره‌هاي بد به مسعود بارزاني رخ داده است. او معتقد است سياست‌مداري که براي فرداي تصميم خود برنامه نداشته باشد، بي‌سواد است. بعد از پايان همه‌پرسي طرح جايگزين آمريکا، انگلستان، فرانسه و سازمان ملل در پارلمان کردستان که بعد از دو سال تعطيلي، بازگشايي شده است، رأي نياورد و اقليم کردستان همچنان بر خواسته خود، پذيرش نتيجه همه‌پرسي، تأکيد دارد. آخرين موضع دولت عراق اين است: دادگاه عالي فدرال عراق دستور توقف برگزاري همه‌پرسي استقلال اقليم کردستان را صادر كند. در اين وضعيت، با «ناظم عمر دباغ»، نماينده اتحاديه ميهني و اقليم، به گفت‌وگو نشستيم.
‌ تحولات به‌سرعت در اقليم کردستان عراق رخ مي‌دهد.
بله! متأسفانه اين‌طور است. نبايد اين اتفاقات در اقليم کردستان عراق مي‌افتاد؛ البته از روز گذشته، وضعيت به ثبات نسبي برگشته است. عراق با همکاري و توافق دسته‌جمعي نيروهاي آمريکايي و کشورهاي منطقه توانست تاحدي نيروهاي پيشمرگه را از مناطق کرکوک و مناطقي که قبل از جنگ داعش در اختيار دولت مرکزي بود و بعد از آن به دست کُردها افتاد، بيرون کند. اين مناطق از خانقين تا سنجار، چاه‌هاي نفت زمار و باشيق است. همچنين حکومت اقليم کردستان در اطلاعيه‌اي، پذيرش پيشنهاد نخست‌وزير عراق را براي مذاکره طبق قانون اساسي عراق اعلام کرده است. منتظر هستيم شرايطي فراهم شود تا نماينده‌هاي حکومت اقليم کردستان با نماينده حکومت مرکزي بغداد جلسه مشترک برگزار کنند.
‌چرا متأسفانه؟
اين دو جنبه دارد؛ اول به دليل اينکه ما نتوانستيم به‌خوبي مشکلات و خطراتي را که قبلا دوستان کُرد، درباره خطر برگزاري همه‌پرسي به آنها اخطار داده بودند در نظر بگيريم. ما نبايد همه‌پرسي استقلال‌خواهي را برگزار مي‌کرديم. برگزاري همه‌پرسي واکنش‌هاي بين‌المللي را در پي داشت، اگرچه با ميانجيگري آنها حمله نظامي بغداد به اقليم کردستان خنثي شد. حالا بايد در چارچوب قانون اساسي عراق، مشکلات خود را حل کنيم و بايد به قبل از سال ٢٠١٤ برگرديم؛ يعني جغرافياي اقليم کردستان که حکومت اقليم آن را در نظر داشت، کوچک‌تر شد. شايد مرزهاي ما به سال ٢٠٠٣ ميلادي برگردد؛ يعني قبل از فروپاشي صدام حسين.
‌چرا اقليم کردستان عراق، به پيشنهادهاي قبل از برگزاري همه‌پرسي براي به‌تعويق‌انداختن آن بي‌توجه بود؟
اشتباه دقيقا همين است؛ بايد بپرسيم چرا رئيس اقليم کردستان به پيشنهادها و طرح‌هاي جايگزين بي‌توجهي مي‌کرد و دليل اين پافشاري بر برگزاري انتخابات چه بود؟ شايد دليل اصرار رئيس اقليم کردستان به اين مسئله، مشاوره‌ها و رايزني‌هايي است که به‌دور از واقعيت‌هاي سياسي انجام مي‌شد. مسعود بارزاني، تنها اين تصميم را نگرفته است، همه گروه‌هايي که در اقليم کردستان هستند و کساني که به او مشاوره مي‌دادند به يک اندازه در اين مسئله خطاکارند. اين افراد يا از سياست بين‌المللي اطلاعي نداشتند يا از اين رويه منظور خاصي داشتند.
‌چه منظوري؟
به‌هرحال اينها مي‌خواستند کُرد را به مسيري يا بازي بين‌المللي‌اي بکشانند که در نهايت مجبور شوند قانون اساسي عراق را بپذيرند؛ در اينجا فدراليسم به فدراليسم حقيقي برمي‌گردد. يعني دولت مرکزي درباره سياست دفاعي، مالي و خارجه تصميم مي‌گيرد. کُرد اختيارات قبلي خود را از دست مي‌دهد. ما قبلا اختياراتي در حد يک دولت داشتيم ولي بعد از اين ممکن است حتي دفتر نمايندگي اقليم کردستان در کشورهاي مختلف هم پابرجا نماند و در دل سفارت عراق در تهران تعريف شود. قانون اساسي اجازه دفتر مستقل به اقليم کردستان را نمي‌دهد.
‌مشاوران آقاي بارزاني چه کساني بودند؟
فعلا صلاح نيست اين افراد را اسم ببريم؛ اين افراد يا اطلاعي دقيق از مسائل سياسي ندارند يا اينکه واقعا مي‌خواستند کردستان را به بحراني سوق دهند که نتيجه آن محدوديت براي کردها باشد.
‌اين نوعي پاک‌کردن صورت‌مسئله يا سلب مسئوليت از افراد رده بالاي سياسي است؟
بالاخره کردستان به مسيري رفت که اتحاد بين کشورهاي منطقه خيلي به‌سرعت انجام شد. کشورهاي اروپايي و سازمان ملل هم با بغداد همراهي کردند. در اين مشکلات چندروزه، آمريکايي‌ها مدام مي‌گفتند بايد کردها به مذاکره با بغداد برگردند و در چارچوب قانون اساسي عراق، به حفظ وحدت با بغداد ياري رسانند. اين پيام‌ها مشخص است؛ يعني اين دولت‌ها سياست‌هاي قبل از ١٦ اکتبر کردستان را پذيرا نيستند.
‌اتحاديه ميهني کردستان عراق چه راهبردي را در پيش داشت؟
به نظرم رهبري اتحاديه ميهني کردستان عراق، بايد بيشتر به مشورت‌ها و پيام‌هايي که از کشورهاي دوست داده مي‌شد توجه مي‌کرد ولي متأسفانه از زمان بيماري مرحوم مام‌جلال طالباني، اقليم کردستان با خلأ رهبري ايشان روبه‌رو شده‌اند. آقاي طالباني سياست‌مداري واقع‌گرا بود و به خواست فردي توجه نداشت. او جدايي‌طلبي کردستان را رؤيايي مي‌ديد که ممکن است در خواب تعبير شود نه در واقعيت. تأکيد طالباني بر حفظ وحدت عراق در چارچوب قانون اساسي عراق بود و اينكه در پارلمان عراق به حقوق اساسي همه مردم و کردها توجه شود. يعني بايد با بغداد توافق استراتژيک داشته باشند. البته حرکت اخير اقليم کردستان واکنشي به رفتار نادرست بغداد با اقليم بود، اما اين واکنش اعلام شد.
‌يعني چه؟
يعني مدام تأکيد کردند که بايد بتوانيم همين مسائل را زمينه جدايي از بغداد قرار دهيم. اشتباه دقيقا همين‌جاست.
‌ اتحاديه ميهني چه رويه‌اي را دنبال مي‌کرد؟
در کل رؤياي اتحاديه ميهني کردستان براي آينده در چارچوب آرمان‌هايي که داشت، تأمين و دسترسي به حقوق خود در چارچوب قانون اساسي و حق تعيين سرنوشت بوده است. درون اتحاديه عده‌اي مخالف برگزاري همه‌پرسي بودند و عده‌اي از آن حمايت مي‌کردند. جماعت کومله اسلامي و حرکت تغيير هم مخالف برگزاري همه‌پرسي بودند. کل گروه‌هاي سياسي با استقلال کردستان موافق هستند اما با رويه و زمان برگزاري همه‌پرسي توافق نداشتند. اما روز قبل و بعد از برگزاري همه‌پرسي مسئله کاملا متفاوت شد؛ يعني خيلي از گروه‌ها حتي در خود اتحاديه هم اصرار به اين کردند که همه‌پرسي به تعويق بيفتد يا اينکه بعد از پايان همه‌پرسي گفتند نبايد به مسائل بعدي دامن زد و بايد با بغداد در چارچوب قانون اساسي توافق کنيم. در درون اتحاديه تک‌صدايي نبود و صداهاي مختلفي به گوش مي‌رسيد.
‌کدام ديدگاه در درون اتحاديه در اکثريت بود؟
اکثريت با کساني بود که مخالف برگزاري همه‌پرسي بودند.
‌آيا اربيل از اين مخالفت‌ها مطلع بود؟
کاملا اطلاع داشتند.
‌چرا توجهي نکردند؟
شايد پاسخ به اين چرايي خيلي زود باشد؛ حتما او هم دلايل خاصي براي اين اکراه دارد.
‌شما قبلا در گفت‌وگو با «شرق» رفراندوم را استراتژي خوانده بوديد نه تاکتيک.
من به‌عنوان نماينده اقليم کردستان، به‌عنوان سخنگو عمل کرده‌ام. ولي نظر شخصي من همان است که درگفت‌وگو با «فرانس‌پرس» گفتم. همه‌پرسي يك راه براي مبارزه است ولي همه راه‌ها نيست. مبارزه راه ديپلماسي و مردمي هم دارد. بايد رهبري مردم، بتواند و بداند چه شرايطي براي پاسخ مثبت به مردم را بداند. رهبري کرد اين پاسخ به مطالبات مردم را نمي‌دانست.
‌اين عدم‌اطلاع را چگونه توجيه مي‌کنيد؟
رئيس اقليم کردستان در جنگ داعش اين اطمينان را پيدا کرده بود که اروپا و آمريکا بار ديگر به آنها تسليحات خواهند داد. آنها فکر مي‌کردند اروپا و آمريکا همان رفتاري را با اقليم خواهند داشت که در زمان مبارزه با داعش داشتند. ولي من چندين بار گفته بودم که در چارچوب جنگ داعش اين کمک‌ها انجام مي‌شد. اروپايي‌ها به عنوان ابزار جنگ به ما نگاه مي‌کردند؛ آنها فکر نمي‌کردند ما با عراق مشکل سياسي داريم. من معتقد بودم جنگ با داعش که تمام شود مشکلات کردستان بيشتر خواهند شد و همين‌گونه هم شد. ما بايد خيلي مواظب باشيم وگرنه دشمنان از اين خطاها استفاده خواهند کرد و يکي از همين اشتباه‌ها، برگزاري همه‌پرسي بود. ايران، عراق و ترکيه الان باهم متحد هستند؛ اگر کرد باعث امنيت در منطقه نشود مسلم است که آنها عليه کرد متحد خواهند شد.
‌تعطيلي پارلمان کردستان چقدر بر اين تصميم که شما آن را اشتباه مي‌خوانيد، تأثيرگذار است؟
اگر پارلمان باز بود و همه‌چيز همان‌جا بررسي مي‌شد، اين اشتباه پيش نمي‌آمد. پارلمان دو سال بود که تعطيل بود.
‌چرا؟
پارلمان کردستان واقعي نبود، فراکسيون‌ها دستورات حزبي مي‌گرفتند و بعد دسته‌جمعي رأي مي‌دادند. يکي از مشکلات قانون اساسي کردستان بود؛ در قانون اساسي اقليم بايد تکليف رئيس اقليم مشخص مي‌شد که آيا بايد در بيرون پارلمان انتخاب مي‌شد يا توسط پارلمان و اختيارات رئيس اقليم هم محل بحث بود. براي حل اين مسئله، طرح تجديدنظر ارسال شد؛ وقتي ديدند که ممکن است اين طرح رأي بياورد، پارلمان تعطيل شد.
‌يعني حزب دموکرات؟
بله! من بارها هم شنيده بودم که حزب دموکرات گفته بود که اين بهترين امتياز و اختياري است که ما به دست آورده‌ايم؛ براي همين بهتر است که پارلمان کردستان تعطيل باشد. اگر پارلمان باز بود حتما اتفاق ديگري مي‌افتاد؛ مثلا احزاب کُرد نمي‌خواستند همه‌پرسي در اين تاريخ انجام شود. اگر پارلمان، پارلمان واقعي بود اين اختلاف‌نظرها همان‌جا مطرح مي‌شد. البته کردها مخالف استقلال نيستند. من هم آن زمان گفتم هرکسي رأي به استقلال کرد ندهد خيانت کرده است؛ يعني بين بله و خير به همه‌پرسي ما حتما بله مي‌گفتيم. خود من بيش از ٥٠ سال است که مبارزه مي‌کنم و اين مبارزه براي استقلال و حقوق سياسي است.
‌گفته مي‌شود رئيس اقليم از تغيير موازنه قدرت در کردستان اطلاعي نداشتند.
من اصلا اين را قبول ندارم؛ مگر مي‌شود کسي بر جايي حکومت ‌کند و از تغييرات و کم‌و‌کاستي‌هاي آنجا اطلاعاتي نداشته باشد.
‌پس اصرار بر برگزاري همه‌پرسي و در نهايت عقب‌نشيني از کرکوک چه معنا دارد؟
اين سؤال خود من هم هست که بايد پاسخ داده شود؛ من هم مي‌پرسم آيا هيچ مدرکي دال بر نتيجه مثبت اين اقدام وجود داشت؟ ما گفته بوديم ايران و ترکيه و عراق عليه کردستان متحد خواهند شد؛ يکي با بستن آسمان و ديگري با بستن زمين و يكي ديگر نيز دنبال حمله نظامي است، اما ايران در حمله پيش‌دستي نمي‌کند.
‌پاسخ چه بود؟
آنها مي‌گفتند اين تهديدها چند روز بيشتر طول نمي‌کشد. ما چند تأييديه مي‌گيريم تا استقلال محقق شود.
‌حزب دموکرات از خيانت اتحاديه ميهني مي‌گويند؛ اگر اتحاديه همراهي مي‌کرد، اين اتفاق در کرکوک نمي‌افتاد؟
من از اين گفته‌ها متأسفم؛ کساني که اين حرف‌ها را مي‌زنند مي‌خواهند خيانت‌هاي خودشان را پرده‌پوشي کنند. در کرکوک در شب اول حمله، اتحاديه ميهني کردستان، طبق گفته فرماندهان ارشد اتحاديه، ١٠٢ شهيد و ٢٠٠ زخمي داده‌اند. آنها چه توافقي کرده‌اند که بدون هيچ زخمي و شهيدي از هابانا تا باي‌حسن تا سنجار و زمار و... عقب‌نشيني کرده‌اند. يا ٤٤ حلقه چاه نفت به بغداد تحويل داده‌اند؛ آنها با چه توافقي به کردستان خيانت کرده‌اند؟ اگر کار اتحاديه خيانت بود کار آنها ١٠برابر خيانت بود. به‌لحاظ مهمات و قدرت نظامي نيروهاي اتحاديه با چه اسلحه و تکنولوژي مي‌جنگيدند، ولي در مقابل آنها با جديدترين تسليحات مي‌جنگيدند. چرا آنها در نيم‌ساعت شهر پرده را تحويل دادند؟ چرا مخمور و سنجار و شهرهاي ديگر را خالي کردند؟
‌اتحاديه ميهني در کرکوک چه سياستي را دنبال کرد؟
به نظر من سياست اتحاديه ميهني در کرکوک سياست عاقلانه‌اي بود. آنها نخواستند خسارت بيشتري تحميل شود. البته کشاندن ارتش هم تا کرکوک جاي سؤال است؛ آيا ممکن است که اقليم کردستان عراق از توانايي نظامي بغداد و همسايه‌ها بي‌اطلاع باشد. نيروهاي دفاعي بغداد، مثل دوران حمله داعش به عراق نيستند و خيلي فرق کرده‌اند، اما اتحاديه تصميم گرفت با کمترين خسارت کرکوک را خالي کند. اتحاديه در جلسه ١٦ اکتبر در شهر دوکا گفته بايد با بغداد مذاکره کنيم. سؤال ديگر هم اين است که دکتر فؤاد معصوم در اين جلسه حضور داشت و قرار بود پيشنهادها را به بغداد ببرد، ولي شب حمله شد و منتظر برگشت او به بغداد نشدند. اکثريت اتحاديه خواهان مذاکره با بغداد بودند، ولي در اتحاديه هم کساني بودند که بارزاني را همراهي کردند.
‌الان اربيل مي‌خواهد با بغداد مذاکره کند؛ اين طرح نسبت به طرح‌هاي قبلي چه امتيارها يا کمبودهايي دارد؟
خيلي نسبت به طرح‌هاي قبلي عقب‌تر است. متأسفم چرا طرح اوليه را قبول نکردند. طرفي که شکست مي‌خورد بايد بيشتر امتياز بدهد و عراق به ما به چشم پيروز نگاه نمي‌کند. جامعه بين‌الملل هم به اقليم کردستان نظر قبلي را ندارند. الان بايد پايبند قانون اساسي باشيم.
‌امروز مخالفان بارزاني از استعفا تا محاکمه مي‌گويند؛ شما فکر مي‌کنيد آينده سياسي رئيس اقليم کردستان چه خواهد شد؟
من نمي‌توانم درباره اين مسئله گفت‌وگو کنم؛ اما آنچه مهم است اين است که کردها بايد متحد شوند و صداي واحد و قاطعي داشته باشند. اتحاديه ميهني کردستان و حزب دموکرات کردستان بايد بتوانند شريک سياسي همديگر باشند؛ مثل خيلي از کشورهايي که نظام چندحزبي يا دوحزبي دارند. الان در آمريکا حزب جمهوري‌خواه و دموکرات چنين تقسيم قدرت و همکاري‌اي را تجربه مي‌کنند. گروه‌هاي سياسي کُرد بايد لجاجت و خودخواهي را کنار بگذارند.
‌طبق قانون اساسي عراق، اقليم کردستان چه امتيازي مي‌تواند از اين توافق به دست آورد؟
طبق قانون اساسي عراق، اقليم کردستان به‌طور فدرال اداره خواهد شد؛ نيروي نظامي و دفاعي، وزارت خارجه و مالي اقليم در اختيار بغداد خواهد بود؛ يعني بعد از اين بغداد از ما امتياز خواهد گرفت نه اينکه ما از آنها امتياز بگيريم. من ديروز سخنراني حيدرالعبادي، نخست وزير عراق را شنيدم که اصلا اسمي از حکومت اقليم کردستان نمي‌برد و به‌جاي آن در ادبيات خود از هيئت اقليم کردستان استفاده مي‌‌کرد؛ قبلا هيئت حکومت اقليم کردستان مي‌گفت. اين همان دادن يک امتياز از اقليم به بغداد است.
‌چطور ممکن است که اقليم کردستان عراق روز بعد از همه‌پرسي و حوادث بعدي آن را پيش‌بيني نکرده نباشد؟
سياست علم است؛ کسي که فرداي سياست را پيش‌بيني نکند، بي‌سواد است.
‌به نظر مي‌رسد اختلاف قديمي بين دموکرات‌ها و اتحاديه ميهني بار ديگر خود را نشان مي‌دهد.
اگر کردها اختلافي را مرتکب شدند نبايد با دامن‌زدن به اين اختلاف‌ها آن را بزرگ‌تر کرد.
جناح‌هاي مختلف کردي به‌جاي مقصرجلوه‌دادن يکديگر بکوشند مشکلات را با هم رفع کنند.
‌خلأ وجود مام‌جلال طالباني چقدر در اين فضا احساس مي‌شود؟
خيلي زياد؛ اين مشکلات درست مثل شوک برقي به اقليم کردستان عراق بود تا بتوانند خطاهاي خود را جبران کنند و با همديگر وارد مذاکره شوند و کسي، کسي را مقصر جلوه ندهد.
‌به‌عنوان سؤال آخر، آيا مي‌دانيد چه کسي به‌عنوان دبير کل حزب اتحاديه ميهني کردستان انتخاب مي‌شود؟
من هنوز هيچ برآوردي ندارم؛ به‌ويژه با خروج دکتر برهم صالح که فهرست ائتلافي با شعار دموکراسي و عدالت ارائه داده بود؛ اما به‌دليل اختلاف‌ها و فضاي موجود در اقليم کردستان عراق از ادامه کار انصراف داد.

منبع: روزنامه شرق