بزرگنمايي:

چه خبر - علت منع پزشکان از استفاده خودسرانه از داروها

ما عادت کرده ايم تا سرمان درد گرفت، برويم سر بسته داروها، يک مسکن يا هر داروي ديگري را براي خودمان تجويز کنيم تا حال مان خوب شود. حتي نمي دانيم اين دارو چه عوارضي دارد، براي چه تجويز مي شود، کارکردش چگونه است و در چه شرايطي بايد مصرف شود.

طبيعي است که مصرف داروهاي شيميايي در سال هاي اخير رشد چشمگيري داشته و بشر تلاش مي کند به دليل کمبود وقت، سريع ترين شيوه درمان دردهايش را به دست آورد، غافل از اين که ممکن است نداشتن شناخت درست نسبت به مصرف صحيح داروها، موجب از بين رفتن سلامتي بدن و صرفا آرام شدن درد مختصري باشد که فکر مي کرديم براي مان مضر است. براي دانستن رازهاي اين مصرف کردن هاي غلط، با دکتر مجيد محبعلي، دکتر داروساز به گفتگو نشسته ايم تا نظرات ايشان را درباره مصرف هاي نامطمئن بدانيم.

دکتر، اساسا نظر شما درباره مصرف مستمر و مداوم داروهاي شيميايي چيست؟

- در اين زمينه بايد بررسي شود که دارو اصلا براي چه نيازي کشف شده و توسط پزشک تجويز مي شود. قطعا از نگاه علمي، سير درمان با مصرف دارو ممکن است به نتيجه برسد و البته مسير قطعي ديگري را تاکنون نتوانسته ايم کشف کنيم. اما بايد مطمئن شد اين بيماري ها را پزشک متخصص شناسايي کرده و بر اساس شناختي که نسبت به بيماري دارد، دارو را تجويز کرده باشد، بنابراين راه موثر براي درمان بيماري ها، استفاده از شيوه و ترکيب داروهايي است که توسط پزشک تجويز شده است. به شکل مطلق نمي توان درباره هر دارويي نظر داد. اين که ممکن است بدن هر بيماري با توجه به شرايطي که دارد، نسبت به داروهاي متفاوت، واکنش هاي مختلفي از خود نشان دهد و مقاومت هاي متنوعي داشته باشد.

به عنوان مثال به تازگي که مصرف بي رويه داروهاي مکمل وزن و اشتها شايع شده، شاهد هستيم که روزانه تعداد زيادي از مردم به دام داروهاي تقلبي مي افتند که هيچ تاييديه اي از نهاد و ارگان مسئولي ندارند و در برخي داروخانه ها نيز متاسفانه به فروش مي رسند. بهترين راهنماي شما براي خريد داروي مکمل، پزشک است. پزشک با استفاده از نتايج آزمايش هاي شما مي تواند بهترين داروي مکمل را به شما معرفي کند. مشورت با پزشک باعث مي شود شما دقيقا عناصري را دريافت کنيد که بدن تان به آنها نياز دارد.

گاهي وقت ها نيز مصرف ترکيبي بدون تجويز برخي داروها ممکن است موجب مرگ بيمار و عدم واکنش درست و صحيح بدن شود. در فرانسه مصرف يک داروي تقلبي ضد چاقي 1300 نفر را کشت.

کمي مصداقي تر در اين باره توضيح بفرماييد

- به عنوان مثال بايد به ترکيب ژلوفن ها و آسپرين ها اشاره کرد. داروهايي چون آسپرين در زمان مصرف همزمان با قرص ژلوفن، مي توانند امکان خونريزي را در شخص بيمار افزايش دهند. مصرف همزمان قرص ژلوفن با داروهايي مانند پيروکسيکام، نالترکسون و ديکلوفناک از ديگر تداخل هاي دارويي قرص ژلوفن و البته خطرناک است. بايد به شما بگويم، قرص هاي خواب آور و آرام بخش نيز مي توانند در صورت تعدد مصرف بي رويه موجب سکته مغزي و در مواردي منجر به مرگ شوند. صرف دُز بالاي اين دسته از داروها مي تواند به از دست رفتن هشياري و حتي مرگ بينجامد. مصرف بيش از حد اين داروها در فرد وابستگي رواني و جسماني نيز ايجاد مي کند.

در شرايط جامعه امروز، استرس هاي بالا، موجب موج شديدي از افسردگي ها شده و اين روند ممکن است به جامعه آسيب جدي برساند. چندي پيش در کشورهاي ديگر نيز مصرف داروهاي ضد درد موجب مرگ تعدادي شده بود و در کشورمان نيز ممکن است بسياري نسبت به اين گونه بيماري ها شناخت کافي نداشته باشند.

مصرف بالاي کدئين ها يقينا براي بسياري از مردم مضر است و حتي مي تواند زمينه ساز مرگ هاي ناگهاني د راين افراد باشد. بسياري از افراد به علتي مانند درد زانو يا جراحي، اين داروها را مصرف مي کنند. گيرنده هاي داروهاي شبه افيوني بسيار نزديک به مراکز لذت در مغز قرار دارند، بنابراين زمان مصرف اين دسته از داروها، نه تنها درد بيمار مي تواند به شکل موقت از بين برود، بلکه استرس و افسردگي بيمار نيز کاهش مي يابد.

اين روزها سردردها و کمردردها به دلايل مختلف بسيار فراگير شده است. مصرفي بي رويه مسکن ها، چه عوارضي را براي بيمار به دنبال دارد؟

- در واقع ما تا به دردي اندک دچار مي شويم، اقدام به مصرف داروهاي مسکن بدون تجويز مي کنيم. در حالي که اين روند به افزايش حجم بيماري در بدن فرد کمک خواهد کرد و نتيجه اي معکوس دارد. بسياري از افرادي که براي دريافت اين مسکن ها به داروخانه مراجعه مي کنند، به نوعي دچار وابستگي به داروهاي خواب آور و مسکن هستند. گاهي حتي مجبور مي شويم فرآيند درمان براي قطع اين داروها را طراحي کنيم.

موضوع مهمي که لازم است مردم آن را بدانند اين است که کم دانستن بسيار خطرناک تر از ندانستن است، به اين معنا که اگر فردي نداند دارويي که مي خواهد مصرف کند براي چيست، کمتر در معرض خطر قرار مي گيرد. مردم فکر مي کنند که چه تفاوتي دارد که خودشان يک مسکن را مصرف کنند يا پزشک آن را تجويز کند اما عوامل بسياري روي انتخاب دارو، حتي انتخاب ژلوفن يا کدئين، دو دارويي که در ظاهر مسکن هستند تاثيرگذار است.

سردردهايي داريم که بيمار به دنبال آن به مصرف ژلوفن روي مي آورد، اما شايد دليل اين سردرد، خونريزي خفيف داخل مغز باشد و فرد با خوردن يک ژلوفن موجب بر هم خوردن انعقاد خون شده و خونريزي وسيعي را به وجود آورد. بنابراين مصرف خودسرانه نه تنها بيماري هاي ديگر را پنهان مي کند بلکه موجب تشديد بيماري خواهد شد. مصرف بي رويه مسکن ها، خود باعث سردردهاي بيشتري مي شود. حس سردردي که از مصرف زياد دارو ناشي مي شود، مشابه ديگر سردردهاي رايج و ميگرن است.

اساسا بايد به دنبال راهکاري باشيم که فروش بدون نسخه مسکن ها به مردم ممنوع شود. در داروخانه ها متاسفانه به دليل نيازهاي مالي، انواع مسکن ها تا داروهاي آرام بخش در اختيار بيمار قرار مي گيرد و اگر داروي خارجي هم باشد، گويي انگار محدوديتي براي فروش وجود ندارد. رسانه هايي مانند شما بايد بيش از گذشته به مضرات مرگبار استفاده از داروهاي مسکن اشاره کنند.

افرادي که به محض احساس درد در ناحيه سر، گردن و ساير نقاط بدن به داروهاي مسکن روي مي آورند، در معرض خطر کاهش شنوايي قرار دارند. اينها نتايج تحقيقات تازه اي است که به دست آمده و نشان مي دهد که مصرف بي رويه مسکن ها و حتي آنتي بيوتيک ها چه عوارضي دارد. پرداختن به آنتي بيوتيک ها خود مبحثي جداگانه مي طلبد. مقاومت بدن نسبت به اين داروها افزايش يافته و هر روز بيم آن مي رود که عفونت ها در برابر آنتي بيوتيک ها مقاومت بيشتري از خود نشان دهند که در مواردي موجب مرگ مي شود.

در شرايطي که دارويي به اشتباه مصرف شد و دچار مسموميت شديم، چه اقداماتي مي تواند براي رهايي از اين مسموميت، کارگشا باشد؟

- باز هم اولين قدم مراجعه به پزشک است. چه اقدامي مهم تر از اين که فرد متخصص نسبت به بيماري شما آگاهي و شناخت پيدا کند. البته دلايل زيادي براي مسموميت دارويي مي توان متصور شد. استفاده بيش از حد مجاز، تداخل دارويي يا زمينه هايي که پزشک نسبت به وجود آنها در بيمار اطلاعي نداشته است، مي تواند زمينه ساز بسياري از بيماري ها باشد.

سن بيمار، نوع بيماري و همچنين مکانيزم دفع دارو از بدن از نکاتي هستند که بايد در تجويز و مصرف داروها حتما مورد توجه قرار بگيرند. براي مثال فردي که کليه اش دچار مشکل است، نمي تواند داروهايي را که از طريق کليه دفع مي شوند مصرف کند و اگر از چنين داروهايي حتي در دُز پايين استفاده کند دچار مسموميت مي شود. همين موضوع در مورد مصرف داروهايي که از طريق سيستم گوارش دفع مي شوند از سوي فردي با مشکلات گوارشي هم صدق مي کند.

گاهي پيش مي آيد که به طور مثال من دردي مشابه درد دوستم دارم، آيا طبيعي است که او داروي مصرفي خودش را به من پيشنهاد کند؟ عوارض استفاده از داروها براي دردهاي به ظاهر مشابه چيست؟

- اولا شما بلافاصله پيشنهاد دوست تان را رد کنيد. به پزشک مراجعه کنيد تا تشخيص درست درباره شما داده شود و بعد شما خود پاسخ صحيح را مي دانيد. مثلا تصور کنيد سر شما دچار دردي شديد شده است، به دکتر مراجعه مي کنيد و او دستور مي دهد به مدت مشخص از يک دارو استفاده کنيد. حال دوست شما هم دچار سردرد مي شود، سردردي ناشي از وجود توموري در سرش. استفاده از مسکني که براي شما تجويز شده، درد دوست تان را نيز کاهش مي دهد اما مانع از شناسايي تومور شده و حتي مي تواند منجر به مرگ ايشان شود. مردم ما به مصرف بيش از اندازه دارو عادت کرده اند، برخي از پزشکان هم بي توجه به عواقب و عوارض، بيش از نياز بيمار، دارو تجويز مي کنند.

اين روزها بحث هاي زيادي درباره داروسازي باليني مي شود. اين شيوه چه ويژگي هايي دارد و چه تفاوت هايي با داروسازي کلاسيک دارد؟

- داروسازي باليني در امتداد همين سوال هايي که براي شما پيش آمده، به وجود آمده است. روش قطعي درماني نيست بلکه شناخت بهترين داروها به شکل منطقي و نگاهي مدرن به بحث دارو و درد است. در واقع با توجه به اين که تشخيص بيماري از مهم ترين وظايف همکاران محترم پزشک است که در واقع گام اصلي در پروسه کنترل و برخورد با بيماري است، نقش متخصصان داروسازي باليني در مشاوره يا بر عهده گرفتن امور مربوط به درمان دارويي بيماران موجب مي شود که مراحل مختلف درمان، تخصصي تر شود و وقت بيشتري براي امور تشخيصي در اختيار پزشک قرار گيرد.

همچنين از اشتباهات احتمالي کاسته و کنترل همه جانبه بهتري را براي بيماران از نظر دارويي ايجاد مي کند. اين که ما چگونه دارو را مصرف کنيم، چگونه با بيمار وارد تعامل شويم و چگونه بتوانيم در مسيري مستمر شيوه درمان را براي بيمار پيدا کنيم، از مهم ترين نشانه هاي داروسازي باليني است.

کشتار مسکن ها در آمريکا

- آمريکا با همه گيري مصرف بيش از حد و مرگبار داروهاي ضد درد مواجه است و ميزان مرگ و مير ناشي از اين مسئله در دهه هاي گذشته سه برابر شده و از مجموع مرگ و مير ناشي از هروئين و کوکائين پيشي گرفته است. بر اساس گزارش مراکز کنترل و پيشگيري بيماري هاي آمريکا (cdc) ميزان داروهاي ضد درد موجود در بازار آنقدر بالاست که هر آمريکايي مي تواند دُز استاندارد وايکودين (استامينوفن کدئين) حاوي هيدروکودون – يک داروي ضد درد مخدر – را هر چهار ساعت براي چهار ماه متوالي مصرف کند.

تامس فريدن، رييس cdc مي گويد: متاسفانه خبر تکان دهنده اين است که ما با همه گيري مصرف بيش از حد داروهاي نسخه اي در اين کشور مواجه هستيم اما همه گيري را مي توان متوقف کرد. در حال حاضر اين بار خطرناک داروهاي مخدر و مسکن، بيشتر ناشي از بي مسئوليتي پزشکان بي مبالات است تا توزيع کنندگان مواد مخدر.

گزارش cdc بر داروهاي ضد درد شبه افيوني مانند اکسي کدون، متادون و هيدروکودون يا وايکودين متمرکز است که از سال 1999 ميزان فروش آنها به داروخانه ها، بيمارستان ها و مطب پزشکان چهار برابر شده است. شمار مرگ و مير ناشي از مصرف بيش از حد داروهاي ضد درد شبه افيوني از 4000 نفر در سال 1999 با سه برابر افزايش به 14800 نفر در سال 2008 رسيده بود. اين داروها به شدت اعتيادآور هستند و افراد به سرعت نسبت به اثر آنها تحمل پيدا مي کنند و مجبور مي شوند دُز مصرفي شان را بالا ببرند.

مايکل لونستين، پزشکي که بيماران را در يک کلينيک درد در لس آنجلس درمان مي کند، مي گويد: در مورد بسياري از افراد قضيه به اين صورت است که آنها به دليل مشکلاتي مانند درد زانو يا جراحي از اين داروها استفاده مي کنند. گيرنده هاي داروهاي شبه افيوني بسيار نزديک به مراکز لذت در مغز قرار دارند. به اين ترتيب هنگام مصرف آنها، نه تنها درد فرد برطرف مي شود، بلکه اضطراب، افسردگي و استرس او هم کاهش پيدا مي کنند. مشکل اين است که فرد مجبور مي شود هر بار، ميزان بيشتر و بيشتري دارو مصرف کند تا اثر مطلوب دارو ظاهر شود، بنابراين فردي که براي تسکين درد خود، با ميزان مصرف دو يا سه قرص وايکودين، خوردن اين دارو را شروع کرده است، ممکن است هنگامي به خودش بيايد که روزانه 30 تا 40 قرص وايکودين مصرف مي کند.

مرگ در مورد چنين افرادي معمولا هنگامي رخ مي دهد که بيمار به علت مصرف زياد از حد اين دارو، دچار ايست تنفسي مي شود، زيرا اين داروها مرکز کنترل سيستم تنفسي مغز را مهار مي کنند و اگر همزمان داروهاي ضد اضطراب هم مصرف شده باشد، احتمال مرگ بيشتر مي شود.

بايد بدانيم

- استفاده از داروها بدون مجوز پزشک در سال هاي گذشته در کشور ما به عنوان رويه اي غيرمعمول در کشور باب شده است که متاسفانه در برخي از موارد موجب مرگ و مير تعداد بسيار زيادي از هموطنان نيز شده است. بر اساس اين نگاه غلط است که مسئوليتي سنگين بر عهده و دوش داروخانه هاي سراسر کشور است تا با نگاهي سختگيرانه نسبت به ارائه داروهاي بدون نسخه اقدام نکنند.

البته اين همه ماجرا نيست و تداخل دارويي که البته هر روز ابعاد تازه اي از آن در بخش علمي کشف مي شود مي تواند سرمنشأ بسياري از بيماري هاي تازه باشد که براي فرد بيمار به وجود مي آيد. به عنوان مثال مي توان به چند هشدار جدي دارويي زير به عنوان راهنماي عدم استفاده خودسرانه از داروها اشاره کرد.

قرص تنظيم فشار خون آنالا پريل در صورتي که همراه با مکمل هاي پتاسيم دار مصرف شود موجب مي شود تا ضربان قلب به شکل غيرطبيعي به فعاليت خود ادامه دهد. مصرف داروهاي کاهش دهنده کلسترول از خانواده استانين ها در صورتي که با داروي نياسين همراه شود، امکان آسيب ديدن ماهيچه ها را بيشتر مي کند. مصرف تعداد متنوعي از داروها به شکل هم زمان مي تواند عوارض جانبي ايجاد کند اما تا هنگامي که بيمار هنگام مصرف به شکل مستمر با پزشک اش مرتبط باشد مشکلي به وجود نخواهد آمد.

نمونه هاي زيادي وجود دارد که اگر داروها تحت نظر پزشک و به دلايل کاملا لازم و ضروري مصرف شوند، مشکلي پيش نخواهد آمد. در آمريکا سايتي هم در اين زمينه راه اندازي شده که افراد مي توانند با وارد کردن نام دارويي که مصرف مي کنند از خطر عوارض جانبي آن و مصرف هم زمان آن با داروهاي ديگر مطلع شوند. در ايران هم البته تلفن گوياي مرکز اطلاعات دارويي با شماره 09646 پاسخگوي سوالات مردم در اين زمينه است.




منبع: ماهنامه همشهري تندرستي