بزرگنمايي:

بنابر آمار پزشکي از آنجايي که در کشورهاي اروپايي و توسعه‌يافته ازدواج خويشاوندي رواج ندارد، بيماري‌هاي ژنتيکي نيز کمتر است.

با پافشاري خانواده‌ها با يکديگر ازدواج کردند. خودشان هم ناراضي نبودند. آن‌ها حالا يک فرزند دچار معلوليت دارند. پزشکان گفته‌اند بيماري فرزند آن‌ها کاملا ژنتيکي و نتيجه يک ازدواج فاميلي است. کم نيستند زوج‌هايي که در شهرهاي مختلف کشور به هردليل همسري از خويشاوندان خود انتخاب مي‌کنند بي‌آنکه بدانند ثمره اين ازدواج ممکن است بسيار دردناک باشد.

اصغر آقامحمدي، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي گفته است ازدواج‌هاي خويشاوندي مهم‌ترين دليل افزايش بيماران مبتلا به نقص ايمني است و 2000 بيمار مبتلا به نقص ايمني درکشور داريم که درصد زيادي از آن‌ها والديني خويشاوند دارند. همچنين پروانه کشاورز، رئيس آزمايشگاه ژنتيک پزشکي مولکولي گيلان، با بيان اين‌که آمار ازدواج فاميلي در ايران ٤٠‌درصد از صددرصد است، هشدار داد: سونامي بيماري‌هاي ژنتيک در راه است.

ازدواج‌هاي فاميلي، ازدواج‌هايي هستند که درون يک گروه خويشاوندي انجام مي‌گيرد. بنابر آمار پزشکي از آنجايي که در کشورهاي اروپايي و توسعه‌يافته ازدواج خويشاوندي رواج ندارد، بيماري‌هاي ژنتيکي نيز کمتر است. گفته مي‌شود ازدواج خويشاوندي در بسياري مناطق آسيا، شمال آفريقا و خاورميانه 20 تا 50 درصد است. مرسوم‌ترين نوع از اين ازدواج در کشور ما ازدواج خويشاوندان درجه سه يعني دختر عمو، پسرعمو، دخترخاله، پسرخاله، دختر عمه، پسرعمه، دختردايي، پسردايي است؛ گروهي که 12.5 درصد ژن مشترک دارند که مي‌تواند خطرساز باشد.

دکتر سيد نويد المدني، سرپرست کلينيک مشاوره ژنتيک پژوهشگاه رويان درباره ازدواج‌هاي خويشاوندي مي‌گويد لازم است خانواده‌ها بدانند که ازدواج‌هاي فاميلي نسبت‌به ازدواج‌هاي غريبه از درجه کيفيت پايين‌تري برخوردارند. 60 تا 70 درصد بيماري‌هاي کشنده منشاء ژنتيکي دارند.

دکتر مجيد مجردي، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي مشهد نيز در همايش نقش ژنتيک در پيشگيري از معلوليت‌هاي مادرزادي گفته بود که در ازدواج‌هاي غيرفاميلي خطر ابتلا به معلوليت مادرزادي فرزندان زير 3 درصد است.

هشدارها درباره تبعات منفي ازدواج خويشاوندي جديد نيست. هم خانواده‌ها و هم زوج‌ها از اين تبعات آگاهند. با اين وجود آمار بيماران ژنتيکي که نتيجه ازدواج‌هاي خويشاوندي‌اند رو به افزايش دارد. سال 91 بود که رئيس سازمان بهزيستي وقت از رشد ثبت ازدواج‌هاي فاميلي سخن گفت. او اين نوع از ازدواج را در روستاها بيشتر دانسته و گفته بود 67 درصد از مراجعان به مراکز مشاوره ژنتيک قصد ازدواج فاميلي داشته يا ازدواج فاميلي کرده‌اند. شيوع ازدواج فاميلي در ايران 30 تا 40 درصد برآورد مي‌شود و 40 درصد کودکان متولد شده در کشور داراي والدين هم‌خون هستند. به گفته پزشکان و مسئولين نظام سلامت اما اين نوع از ازدواج در کشور پراکندگي دارد و در برخي مناطق زياد و در برخي ديگر کم است. گفته مي‌شود شهر تهران کمترين ميزان ازدواج‌هاي خويشاوندي و جنوب کشور بيشترين آمار اين ازدواج را در خود جاي داده‌اند.

به هرحال تبعات ازدواج خويشاوندي سراسر کشور را در بر گرفته. به گفته حسين نحوي‌نژاد، معاون سازمان بهزيستي ازدواج فاميلي عامل افزايش معلوليت در استان‌هاي عشيره‌اي شده است. چندي پيش نيز خبري از بيماري نادري موسوم به پروانه‌اي در جنوب کرمان منتشر شد که به گفته متخصصان بيماري‌هاي ژنتيک، علت ازدياد اين بيماري در جنوب کرمان، ازدواج فاميلي در اين مناطق است. همچنين کارشناسان مي‌گويند سيستان و بلوچستان به دليل ازدواج‌هاي فاميلي زياد پرچمدار کمبود فاکتور 13 (يکي از نادرترين اختلالات انعقادي) است و از هر يک ميليون نفر در اين منطقه 90 نفر دچار کمبود فاکتور 13 هستند. علاوه براين‌ها بايد به نابينايي‌هاي مادرزادي در آذربايجان غربي و آمار زياد معلوليت‌ در خراسان جنوبي اشاره کرد، که بازهم به گفته پزشکان عمده‌ترين دليل آن ژنتيک و نتيجه ازدواج خويشاوندي است.

ازدواج فاميلي هرچند قديمي و دربرگيرنده بسياري از فرهنگ‌هاست، اما در دوران معاصر نيز دلايل خود را دارد. بسياري از خانواده‌ها همچنان ازدواج درون فاميل و خويشاوند را در اولويت مي‌دانند و معتقدند اين ازدواج بهتر است. محمدرضا خدايي، روان‌پزشک و عضو هيات علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي گفته اين‌که آمار ازدواج فاميلي در حال افزايش است، به‌دليل بي‌اعتمادي افراد به غريبه‌ها بر اساس تجربه‌هاي گذشته است و ترجيح خانواده‌ها نسبت به شناخت خانواده مقابل.

اميدعلي احمدي، جامعه‌شناس و عضو هيات علمي دانشگاه آزاد نيز ازدواج خويشاوندي را تمايلي براي درون همسري دانسته که از ابتداي بشر وجود داشته است. او با استناد به نظر جامعه‌شناساني همچون آنتوني گيدنز استدلال مي‌کند که يکي از مختصات روندهاي تحول در ازدواج کاهش ازدواج‌هاي خويشاوندي است. به گفته احمدي از آن‌جايي که جوامع در حال توسعه به سمت مدرنيته و تحول در حرکت‌اند، شايد ازدواج خويشاوندي افزايش‌هايي نسبي داشته باشد، اما به مرور بازهم کاهش خواهد داشت.

با اين‌‌وجود و با همه هشدارهاي پزشکي موجود درباره ازدواج‌هاي خويشاوندي، نمي‌توان جلوي بروز آن درکشور را گرفت. متخصصين ژنتيک و مسئولين معتقدند به‌جاي تغيير پايه‌هاي فرهنگي و سنتي که در بسياري مکان‌ها به سرعت قابل تغيير نيستند، بهتر است امکاناتي براي تشخيص مشکلات ژنتيکي زوجين فراهم کرد. مشاوره‌هاي ژنتيکي در اين راستا نقش مهمي در ازدواج‌هاي فاميلي ايفا مي‌کنند. زوجي که در پي پيوندي خويشاوندي هستند بايد مشاوره ژنتيک را قبل از ازدواج، قبل از بارداري و در هنگام بارداري انجام دهند تا دچار مشکل نشوند.

اما آنچه در اين ميان اهميت دارد، اين است که هزينه مشاوره و آزمايش ژنتيک در کشور بالاست و متاسفانه بسياري زوج‌ها نمي‌توانند اقدامات لازم را انجام دهند. سعيد مروتي، دانشيار ژنتيک پزشکي معتقد است هزينه مشاوره ژنتيکي براي بسياري زوج‌ها بالاست، اين درحالي است که از سوي وزارت بهداشت اقدامي براي کاهش اين نرخ انجام نشده است.

مسعود گرشاسبي، دبير انجمن ژنتيک پزشکي ايران نيز درباره آزمايشات ژنتيکي گفته براي تشخيص و پيشگيري از اين‌گونه بيماري‌ها نيازي به آزمايشات تخصصي و پيشرفته است که در مواردي به‌دليل محدوديت‌هاي تکنولوژيکي لازم است که به خارج از کشور ارسال شود. آزمايش‌هاي اوليه بيماري‌هاي متابوليک که ثمره ازدواج‌هاي فاميلي است هزينه بالايي دارد و حدود 2 تا 5 ميليون را براي خانواده‌ها به‌همراه دارد.

با اين شرايط به نظر مي‌رسد که دولت بايد حمايت بيشتري از آزمايش‌ها و مشاوره‌هاي پيش از ازدواج براي زوج‌هاي خويشاوند داشته باشد. چرا که به دليل درصد بالاي ازدواج خويشاوندي در کشور، يعني چيزي حدود 40 درصد، و با توجه به کاهش زاد و ولد و جمعيت، تولد کودکاني که دچار مشکلات جسمي هستند به آينده کشور ضربه وارد خواهد کرد. همانگونه که با حمايت دولت از آزمايشات بيماري تالاسمي قبل از ازدواج، از آمار اين بيماري کم شد، بايد در مورد بيماري‌هاي ناشي از ازدواج فاميلي نيز منتظر حمايت‌هاي دولتي باشيم. در غير اينصورت چيزي از آمار کودکان بيماري که نتيجه ازدواج‌هايي در غالب فرهنگ و سنت هستند کم نخواهد شد.

گردآوري : گروه سلامت سيمرغ

منبع : fararu.com