چه خبر - بررسي ابهامات در مورد علت و اهداف راهيابي فيلم هجوم به جشنواره تدي

ماجراي حضور فيلم هنر و تجربه اي «هجوم» شهرام مکري از سياستگزاران گروه دولتي هنر و تجربه در بخش همجنسگرايانه «تدي» برلين با جوابيه اي از هنر و تجربه که «تدي» را ويژه آثار مبتني بر همبستگي دانسته بود(!!) امتداد يافت؛ جوابيه اي عجيب و غريب که مشخص نشد چگونه LGBT topics يعني عبارتي که ناظر به لزبين‌ها، گي‌ها، بايسکسوالها و ترنس‌هاست را با معناي برابري توصيف کرده است؟
عطف به آن جوابيه مناقشه برانگيز که باعث طرح پرسشهايي تازه تر درباره چرايي حضور «هجوم» در بخش همجنسگرايانه برلين شد گزارشي منتشر شد درباره حذف گفتگويي از کارگردان «هجوم» از يوتيوب که در آن يکي از دلايل عدم راه يابي فيلمش به جشنواره سي و پنجم را همين شائبه هاي همجنسگرايانه دانسته است. استعلامي هم از دست اندرکاران تدي برلين درباره چرايي حضور «هجوم» در اين بخش همجنسگرايانه انجام شده! در جوابيه تدي هم تأکيد شده بر اين امر که اگر اين فيلم داراي نشانه هاي همجنسگرايانه نبود نمي توانست ميان 30 فيلم نهايي جايي پيدا کند.
در اين گزارش آمده است:
گزارش روز يکشنبه جام‌جم درباره نامزدي فيلم «هجوم» به کارگرداني شهرام مکري در يک بخش غيراخلاقي از جشنواره فيلم برلين، واکنش گروه هنر و تجربه سازمان سينمايي را در پي داشت. فيلم «هجوم» سال گذشته با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ساخته و سپس در بخش هنر و تجربه، که مکري خود يکي از مديران آن است، به نمايش درآمد.
اگرچه در اين گزارش تلاش شده است تا با رسانه‌اي کردن حضور فيلمي با محتواي غيراخلاقي به عنوان نماينده ايران در جشنواره برلين، نسبت به پيامدهاي عدم نظارت صحيح بر روند صدور مجوز و صرف منابع سازمان سينمايي هشدار دهد و به اصلاح روندها کمک کند، اما انتشار شبه‌جوابيه‌اي از سوي گروه هنر و تجربه، وابسته به سازمان سينمايي در ديگر رسانه‌ها، اين نگراني را ايجاد کرده که دست‌اندرکاران اين نهاد مهم فرهنگي نسبت به اهميت وظايف خود غافل باشند.

در ادامه، نکات مطرح شده در جوابيه روابط عمومي گروه هنر و تجربه و سپس توضيحات تکميلي گزارش جام جم در خصوص هر يک از آنها را مي‌خوانيد: جشنواره برلين بخشي با عنوان «تدي» ندارد که کسي متقاضي شرکت در آن بخش باشد يا فيلمي براي نمايش در چنين بخشي انتخاب شود. برلين 9بخش رسمي دارد، اما مثل بسياري از جشنواره‌هاي دنيا، نهادهاي گوناگوني در حاشيه جشنواره برلين با هيأت‌هاي داوري مستقل، فيلم‌هاي برگزيده خود را از ميان مجموع فيلم‌هاي بخش‌هاي مختلف انتخاب و معرفي مي‌کنند. تدي هم يکي از 18 نهادي است که در حاشيه جشنواره برلين جايزه مي‌دهند.

جام‌جم_ سايت اينترنتي جشنواره فيلم برلين درباره جايزه تدي نوشته است:
«جايزه فيلم همجنسگرايي مرد و زن با عنوان «تدي»، يکي از جوايز رسمي جشنواره فيلم برلين است. اين جايزه در سال 1992 به طور رسمي به جشنواره فيلم برلين پيوست.»
شايد مساله استقلال هيات داوران جايزه تدي باعث فهم اشتباه تنظيم‌کنندگان جوابيه شده است.
در صفحه رسمي ويکيپديا جايزه تدي مي‌خوانيم:
«استقلال هيات داوران اين جايزه که در چارچوب جشنواره برلين اعطا مي‌شود، به آن معناست که آنها توسط کميته جشنواره فيلم برلين انتخاب نمي‌شوند. بلکه عمده داوران جايزه تدي سازمان‌دهندگان جشنواره‌هاي فيلم همجنس‌گرايي مرد و زن هستند که تمامي فيلم‌هاي جشنواره برلين را تماشا مي‌کنند و سپس فهرستي از فيلم‌هايي که محتواي مرتبط با LGBT داشته‌اند را نامزد جايزه تدي مي‌کنند.»

جايزه تدي طبق نوشته سايت جشنواره و اعلام اعطاکنندگان اين جايزه (…) به فيلم‌هايي داده مي‌شود که حاوي مفاهيمي همچون مدارا، پذيرش، همبستگي و برابري در جامعه باشند. سوءتفاهم ـ يا سوءاستفاده ـ از کلمهqueer به وجود آمده است (…) خيلي‌ها که با مقوله زبان آشنايي يا سروکار دارند، مي‌دانند که زبان انگليسي زباني زنده و زاياست که مدام از دل آن، مفاهيم و کلمات و تعبيرهاي تازه‌اي ـ حتي با رويکرد طنزآميز و کنايي ـ به وجود مي‌آيد. (اتفاقي که در زبان فارسي هم مي‌افتد.) Queerهم يکي از آن کلمات است که در برخي از مکالمات و متن‌ها به معناي همجنس‌خواهي از آن استفاده شده اما در بيانيه جايزه تدي اشاره‌اي به اين کاربرد استفاده از چنين کلمه‌اي نشده است. البته که در مواردي جايزه تدي به آن جور فيلم‌ها هم داده شده است.

جام‌جم_ کلمه Queer در قرن شانزدهم ميلادي به معناي «عجيب و غريب»، «غيرعادي» و… به کار مي‌رفته است اما از اواخر قرن نوزدهم اين کلمه در معناي انحرافات جنسي و براي اشاره به مردان و زنان همجنس‌گرا به کار گرفته شد.در قرن بيستم دامنه استفاده از اين اصطلاح گسترش يافت و به تمامي انواع انحرافات جنسي اطلاق شد. به نظر مي‌رسد صادرکنندگان بيانيه گروه هنر و تجربه به يک لغت‌نامه قرن هجدهمي مراجعه کرده‌اند و نمي‌دانند که از اواخر قرن نوزدهم کلمه Queer به عنوان اصطلاحي براي ارجاع به تمامي انواع انحرافات جنسي به کار مي‌رود. با اين حال به نظر مي‌رسد ديدگاه دوستان سازمان سينمايي به ديدگاه گروه‌هاي مروج انحرافات جنسي موسوم به LGBT (همجنس‌گرايان مرد و زن، دوجنس‌گرا و تراجنس‌ها) نزديک‌تر است. زيرا اين گروه‌ها از جمله افرادي هستند که به کاربرد کلمه Queer که براي توصيف منحرفان جنسي اعتراض مي‌کنند.
در بخشي از صفحه ويکيپدياي جايزه تدي نيز مي‌خوانيم:
«جايزه تدي يک جايزه فيلم بين‌المللي براي فيلم‌هايي با موضوعات مرتبط باLGBT (همجنس‌گرايي زن و مرد، دوجنس گراها و تراجنس‌ها) است.»
صادرکنندگان بيانيه مذکور شايد مجبور شوند تاريخچه شکل‌گيري جايزه تدي را نيز تکذيب کنند؛ سال 1987 دو فيلمساز آلماني هياتي از داوران را با عنوان «انجمن بين‌المللي جشنواره فيلم همجنس‌گرايان مرد و زن» تشکيل دادند تا به فيلم‌هاي مروج LGBT جايزه دهند. اين جايزه در سال 1992 به‌طور رسمي به جشنواره فيلم برلين پيوست و از سال 1997 نيز جايزه‌هاي آن با عنوان جايزه تدي به فيلم‌هاي مروج همجنس‌گرايي اعطا شد.
اگر مسئولان هنر و تجربه تنها يک بار به سايت رسمي جايزه تدي نيز مراجعه مي‌کردند، مي‌توانستند ماهيت و اهداف اين جايزه را دريابند.

اهداف اعطاي جايزه تدي به اين شرح اعلام شده است:

«حمايت مالي و غيرمالي از پروژه‌هاي فيلم همجنس‌گرايي مرد و زن است که محتواي آنها به تحمل و پذيرش اين گرايشات جنسي در جامعه کمک مي‌کند، تاکيد بر اهميت اجتماعي جوايز فيلم همجنس‌گرايي مرد و زن در سطح ملي و بين‌المللي»
از همه اين‌ها گذشته، اصلا در نهايت بدبيني چنين تصور کنيم که چند نفر، يا يک منتقد خارجي، از يک فيلم ايراني تعبيري کرده که ما دوست نداريم. آيا بايد با تعبير کسي فيلمي يا نهادي را محکوم کرد؟ بيش از 30 سال است که فيلم‌هاي ايراني به خارج از کشور مي‌روند، جايزه‌هاي مختلف مي‌گيرند و منتقدان خارجي درباره‌شان نقد مي‌نويسند و در مواردي از آنها تعبيرهاي عجيب و غريب مي‌کنند؛ تعبيرهايي که هموطنان نگران، از همين زاويه «کوييري!» (به معناي عجيب و غريبش البته) با آن مفاهيم مشکل دارند. آيا بايد فيلمساز يا نهادي را بابت تعبير آدمي در يک جاي ديگر دنيا گوشه رينگ انداخت؟ با اين استدلال مي‌شود از فيلم‌هاي ارزشي هم تعبيرهاي عجيب و غريب کرد. همچنان که زماني منتقدي خارجي در تفسيرش از يک فيلم ايراني که خواهر و برادر خردسال به دليل فقر يک جفت کفش‌شان را به نوبت به پا مي‌کنند تعبير به رابطه‌اي نامتعارف ميان آنها کرده بود. يا اصلا مي‌شود کلي از اين تعبيرها از ذهن‌هاي بيمار و مسأله‌دار استخراج کرد (…) نکته اين است که در ميان اين همه نقد و نظر که درباره فيلم «هجوم» با آغاز نمايشش در ايران شده، کسي در داخل به چنين تعبيري نرسيده، اما حالا گروهي آويخته‌اند به جايزه تدي و تعبير غلط‌شان از يک کلمه. همين عده در موقع لزوم، مخالفان خود را ملامت مي‌کنند که چرا تحت تأثير القائات خارجي‌ها هستند و تسليم برداشت‌ها و تعبيرهاي آنها مي‌شوند؟ اما انگار، اگر منافع جناحي ايجاب کند، ايرادي ندارد که از همان تعبيرها عليه رقيبان استفاده شود!
هرچند به نظر مي‌رسد، نظر نويسندگان جوابيه هنروتجربه حين نوشتن آن و پاراگراف به پاراگراف متحول شده و در انتها به اين نتيجه رسيده‌اند که محتواي غيراخلاقي فيلم هجوم تنها برداشت آزاد و «القائات خارجي‌ها»ست، اما بايد با نهايت تاسف آنها را به گفت‌وگوي تصويري 30 دقيقه‌اي آقاي مکري با سازمان‌دهندگان جشنواره فيلم برلين و جايزه تدي ارجاع دهيم که ايشان به‌صراحت به وجود مضامين همجنسگرايانه اعتراف مي‌کنند و توضيح مي‌دهند:
«سال قبل مي‌خواستيم فيلم را در جشنواره فيلم فجر نمايش دهيم، اما به خاطر همين مورد جنسيتي که در فيلم وجود داشت نتوانستيم اين کار را انجام دهيم چون براي آنها موضوع حساسي بود. البته اين مساله فقط براي مسئولان دولتي ايران تابو نيست، بلکه براي مردم و جامعه هم تابوست و نمي‌شود راحت سراغش رفت.»

مکري در ادامه و در پاسخ به اين سوال که چگونه توانسته فيلمي درباره همجنسگرايي را در ايران بسازد و مجوز دريافت کند مي‌گويد:

«در يک ساعت اول فيلم شخصيت نگار دارد نقش سامان را بازي مي‌کند، اما چون دختر است و دارد نقش يک پسر را بازي مي‌کند از آن تيزي مساله جنسي براي دولت ما کم مي‌کند و اگر آنجا يک پسر بود و آن ديالوگ‌ها گفته مي‌شد که مثلا «دوستت دارم»، قطعا نمي‌توانست از سانسور فرار کند.»
ماجراي فيلم «هجوم» محتواي غيراخلاقي آن، دريافت مجوز و حضور آن به عنوان يک نماينده سينماي ايران در بخشي غيراخلاقي از يکي از بزرگ‌ترين جشنواره‌هاي فيلم دنيا به اندازه کافي عجيب و حيرت‌انگيز است. با اين حال، واکنش شتاب‌زده سازمان سينمايي به گزارش جام‌جم و حواشي بعدي آن، ماجرا را جالب‌تر و البته تاسف‌بارتر نيز کرد! زماني که مشغول تنظيم اين گزارش بوديم متوجه شديم ويدئوي گفت‌وگوي مکري با جشنواره تدي که در آن، برخلاف ادعاي جوابيه گروه هنر و تجربه، کارگردان هجوم به محتواي همجنس‌گرايانه فيلم خود اذعان مي‌کند، از دسترس خارج شد! کمي بعد خبر اظهارات مکري در حاشيه جشنواره فيلم «ايف استانبول» و واکنش او به خبر جام‌جم منتشر شد که او برخلاف اظهاراتش در آلمان، وجود مضامين غيراخلاقي در هجوم را تکذيب‌کرده و به پيروي از جوابيه گروه هنر و تجربه آن را برداشت خارجي‌ها خوانده است!
با اين حال براي بررسي دقيق‌تر موضوع و کمک به سازمان سينمايي با روابط عمومي جايزه تدي تماس گرفتيم و از آنها پرسيديم، با وجود آن‌که برخي مي‌گويند، فيلم هجوم فاقد مضمون صريح همجنس‌گرايانه است، چرا هجوم را وارد اين بخش غيراخلاقي کرديد؟»
پاسخ روابط عمومي جايزه تدي به سوال جام‌جم را بخوانيد:
نه، اين درست نيست! اگر اين‌طور بود (فيلم فاقد مضامين صريح همجنس‌گرايانه بود) نمي‌توانست از ميان 4000 فيلم ثبت‌نامي، وارد فهرست 30 فيلم منتخب شود. همه فيلم‌هايي که از ميان هزاران فيلم رقيب براي ورود به برنامه رسمي جشنواره انتخاب شدند، از نظر ما برنده جايزه هستند.

seemorgh.com/cultura
منبع: cinemajournal.ir/jamejamonline.ir