بزرگنمايي:

چه خبر - تاثير سدسازي هاي ترکيه بر خشکسالي و بروز ريزگردها در منطقه

در دنياي امروز همواره درباره حمايت از محيط زيست صحبت مي‌شود و در تمام متن‌ها، مقالات، يادداشتها و ... هميشه تاکيد داريم که مسائل مربوط به حيات بشر در گرو محيط زيستي است که منابع آب و مسائل مربوط به آن از اهميت بالايي برخوردار هستند.
متاسفانه به دليل تغييرات آب وهوايي، کمبود بارش، کاهش آبهاي سطحي و ... دچار خشکسالي و کمبود آب شيرين هستيم، ولي بدون توجه به اين مسائل برخي از کشورها فقط به دنبال منافع خود هستند، و تلاش مي‌کنند براي تامين نيازهاي خود، حتي به ضرر کشورهاي ديگر، از منابع طبيعي استفاده کنند.
امروزه يکي از مسائلي که در چند سال اخير در همسايه غرب کشورمان(ترکيه) روي داده است طرح عظيم پروژه گاپ GAP و يا Guneydogu Anadolu Projesi است که اثرات زيان بار زيست محيطي چشمگيري برجاي گذاشته است. گاپ پروژه عظيمي مشتمل بر 22 سد و 19 نيروگاه آبي است، که بر روي دجله و فرات در منطقه شرقي ترکيه واقع شده است، که اين خود، موضوع بهره‌برداري آب‌هاي دجله و فرات را به بزرگترين چالش *ژئوپليتيکي منطقه تبديل نموده است.
سدسازي‌هاي ترکيه بر رويدجله و **هورالعظيم نه فقط براي کشور عراق حتي براي مردم ايران به ويژه در استانهاي غرب و جنوب کشورمان موجب بروز ريزگردهايي است که برخاسته از تالابهاي خشک شده در جنوب عراق است، و همه اينها اثرات مخرب سدسازي‌ها در ترکيه است. اگرچه اين پروژه مورد انتقاد و مخالفت دوستداران محيط زيست قرار گرفته است ولي ترکيه اين مساله را نمي‌پذيرد و ادعا مي‌کند که تبعات زيست محيطي اين پروژه‌ را بر روي کشورهاي اطراف در نظر گرفته‌، و نيز مدعي هستند که هر گاه يک يا چند کشور پايين دست با خشکسالي روبرو شوند مي‌توانيم آب مورد نيازشان را تامين کنيم. اين در حالي است که کارشناسان ايران و عراق ديدگاهها و نظرات ديگري در اين زمينه دارند.
البته دولت ترکيه ادعا دارد که در چارچوب اين طرح، نه تنها برق و آب براي توسعه‌ کشاورزي تأمين شده و سيلاب‌ها کنترل خواهند شد، بلکه امکانات بسياري مانند جاده، راه آهن، فرودگاه، جاذبه گردشگري، کارخانه، بيمارستان، مدرسه و امکانات نوين براي مردم اين کشور فراهم مي‌شود و از مهاجرت مردم نيز جلوگيري خواهد شد. البته ممکن است که تمام اين امکانات براي خود مردم ترکيه باشد ولي براي ايران و عراق مشکلات متعددي به وجود آورده است.
به عنوان مثال سد آتاترک از جمله سدهاي گاپ و بزرگترين سد و نيروگاه برق آبي در ترکيه است که اصلي‌ترين عامل خشک شدن زمين‌هاي عراق را تشکيل مي‌دهد. به عبارتي آب رودخانه‌هاي دجله و فرات به واسطه سد سازي‌هاي ترکيه کم شده و دشت بين النهرين رطوبت خود را از دست داده و به منبعي براي توليد گرد و غبار تبديل شده است. دولت ترکيه با افتتاح سد بزرگ آتاترک بر رود فرات عملا آغاز شکل‌گيري ريزگردها در غرب ايران و تشديد بيابان‌زايي در عراق را سبب شده است. با تکميل نهايي طرح گاپ، ترکيه حدود 45 درصد آب رودخانه‌هاي دجله و فرات را کنترل خواهد کرد و در يکي دو دهه آينده سبب کاهش آب ورودي به عراق تا ميزان 80 درصد مي‌شود. همچنين نتيجه استفاده گسترده از آنها، آلودگي آب‌هاي زيرزميني و از طرفي ديگر آبياري بي‌رويه، باعث رسوب نمک در خاک شده و در دراز مدت آن را شور مي‌کند.
در مورد سد ايليسو نيز که يکي از بزرگترين سدهاي طرح گاپ (GAP)بر روي رود دجله در کشور ترکيه است مشکلات زيست محيطي، اجتماعي و اقتصادي بيشماري را براي کشورهاي منطقه چه به صورت مستقيم و چه غير مستقيم بوجود آورده است. هر چند هنوز اين طرح به طور کامل اجرا نشده تاثيرات زيست محيطي آن شروع شده و باعث به وجود آمدن گرد و غبار بي‌سابقه در منطقه و ايران شده است. در عراق و سوريه نيز سبب نابودي کشاورزيو دامداري و همينطور کم آب شدن اروند رود و ورود آب شور دريا به آن و نهرهاي متصل به اروند مي‌شود که در نتيجه نخلستان و دامپروري منطقه را نابود مي‌کند.
از اين رو مي‌بينيم سدسازي ترکيه بحران‌هاي اقتصادي و زيست محيطي زيادي را به وجود آورده، و اين مساله باعث کمبود آب در منطقه شده است. با توجه به پيش بيني‌هاي انجام شده تا سال 2045 تقاضاي آب در خاورميانه به مقدار 60 درصد افزايش پيدا خواهد کرد. اين مقدار چشمگير، نشان دهنده اين است که بحران آب در آينده قطعي است و مديريت صحيح منابع آب اصلي‌ترين وظيفه کشورها و دولت‌هاست.
حال با توجه به بروز ريزگردهايي که به کشورمان وارد مي‌شود و نيز خشکسالي در عراق بايد به اين مساله توجه داشته باشيم که براي حل بسياري از اين مسائل ديپلماسي و همکاري‌ها هست که بحران را از منطقه دور مي‌کند، در غير اين صورت اثرات يک موضوع فقط در حوزه داخلي يک کشور باقي نمي‌ماند بلکه منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي نيز مي‌شود. در کل کشورها بايد بر سر حوضه‌هاي آبريز و رودخانه‌هاي مشترک به توافق برسند و تنها در جهت تامين منافع خود نباشند در غير اين صورت با چالشهاي بسياري مواجه خواهند شد.

منابع
استراتژي آبي ترکيه عليه ايران ، 1396، شبکه العالم
با ديپلماسي بايد از فاجعه زيست محيطي جلوگيري کرد، 1396، ديپلماسي ايراني
بگي حسينعلي، 1395، سدهاي ترکيه ، سوريه و افغانستان بزرگترين چالش زيست محيطي براي ايران ، همايش بين‌المللي مخاطرات طبيعي و بحران هاي زيست محيطي ايران ، راهکارها و چالشها
سدهاي ترکيه براي همسايگان منافع دارد/از آب استفاده سياسي نمي‌کنيم، 1396، مهر
عراقچي سيد عباس، 1396، ادعاي ترکيه در مورد پروژه «گاپ» قانع‌مان نکرد
محمدي ، عباس ، نگاهي به طرح عظيم GAP در ترکيه و آثار آن بر حوضه دجله و فرات ، سدسازي در ترکيه، بيابان‌زايي در عراق ، 1395، ماهنامه جهان سبز- شماره 4 و 5
نشست بررسي بحران ­هاي زيست محيطي در منطقه غرب آسيا ، 1396، مؤسسه آينده پژوهي جهان اسلام و دفتر مطالعات سياسي و بين ­المللي وزارت امورخارجه
The Threat of Ilisu Dam and the Failure of the Iraqi Government to Protect Iraqi’s Right to Water، 2015، ICSSI Baghdad

*ژئوپلتيک يا سياست جغرافيايي يا جغراسياست Geopolitics: از «ژئو» به معناي زمين و «پليتيک» به معناي سياست تشکيل شده است.ژئوپليتيک شاخه‌اي است از جغرافياي سياسي و به آن بخش از معرفت بشر اطلاق گرديد که به معلومات ناشي از ارتباط بين جغرافيا و سياست مربوط مي‌شود.

**هورالعظيم:(به معناي تالاب بسيار بزرگ) يا هورالهويزه (به معناي تالاب هويزه) يا تالاب بزرگ هويزه بزرگ‌ترين تالاب استان خوزستان و يکي از بزرگ‌ترين تالاب‌هاي ايران است. تالاب در مرز ايران و عراق واقع شده و حدود يک سوم اين تالاب در ايران و دوسوم آن در کشور عراق است. اين تالاب از ديدگاه منابع جانوري و گياهي بسيار غني بوده که هم‌اينک اين منابع با نابودي روبه‌رو است.

منبع:ana.ir