بزرگنمايي:

چه خبر - مرلين مونرو؛ زني که چهارشنبه‌هايش آبيِ نيلي است

جيم دافرتي، همسر اول مونرو، در بيوگرافي او در سال 1973 به نورمن ميلر گفت:
«عصرهايي بود که مهمان ها فقط با گلابي و هويج پذيرايي مي شدند. مرلين رنگ ها را دوست داشت. اگر افراد بخواهند مانند او احساسات را به شکلي متفاوت از آنچه هستند، درک کنند، تجربه هاي فراذهني است.»
رابين رايت، نويسنده و گزارشگر نيويورکر نيز به اين وضعيت که نمي توان نام آن را بيماري گذاشت، مبتلاست. او در گزارشي با عنوان «من يک ويژگي مشترک با مرلين مونرو دارم، شايد شما هم داشته باشيد» به تشريح اين وضعيت عجيب و غريب پرداخته است.

من هم به «حس متقارن» (Synesthesia) مبتلا هستم؛ وضعيتي که قرن هاست در ادبيات به آن پرداخته مي شود، اما اخيرا به لحاظ علمي مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته است. اين وضعيت به شکل هاي مختلف بروز پيدا مي کند. اين واژه از ترکيب واژه يوناني «Syn» به معناي اتحاد با واژه «Aesthesis» به معناي اتحاد احساسات ساخته شده و در نتيجه به صورت تحت الفظي معناي اتحاد احساسات يا الحاق حس ها به يکديگر مي دهد.
اين چهار درصدِ عجيب و غريب!
من هم به «حس متقارن» (Synesthesia) مبتلا هستم؛ وضعيتي که قرن هاست در ادبيات به آن پرداخته مي شود، اما اخيرا به لحاظ علمي مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته است. اين وضعيت به شکل هاي مختلف بروز پيدا مي کند. اين واژه از ترکيب واژه يوناني «Syn» به معناي اتحاد با واژه «Aesthesis» به معناي اتحاد احساسات ساخته شده و در نتيجه به صورت تحت الفظي معناي اتحاد احساسات يا الحاق حس ها به يکديگر مي دهد. اين وضعيت در حقيقت نوعي تداخل ذهني است که در مغز رخ مي دهد. کارشناساني که در اين زمينه مطالعه و پژوهش انجام داده اند، تاکنون انواع مختلفي از آن را شناسايي کرده اند. بررسي ها نشان مي دهد حدود چهار درصد از مردم دنيا حداقل به يکي از انواع اين اختلال مبتلا هستند. برخي از اين افراد نيز انواع مختلفي از آن را با خود به همراه دارند. به اين افراد مبتلايان به «حس متقارن» گفته مي شود.

من اعداد را در قالب رنگ مي بينم؛ اين يکي از رايج ترين انواع اختلال «حس متقارن» است. براي من عدد سه هميشه زرد کهربايي، چهار قرمز روشن، پنج سبز درخشان، شش آبي رنگ پريده، هفت آبي لاجوردي، هشت قهوه اي تيره و بقيه عددها به رنگ هاي ديگر بوده اند. هميشه وقتي جدول سودوکو حل مي کنم، به جاي شکل اعداد، با رنگ ها معما را حل مي کنم.
شماره تلفن ها را به رنگ هاي خاصي به خاطر مي آورم. اگر رنگ ها با هم هماهنگ شوند، هيچ وقت آن عدد را فرذاموش نمي کنم. اگر رنگ ها مثل هم نباشند، به يادآوري آنها برايم تقريبا غيرممکن مي شود. از عدد 19 متنفرم، يکِ آن سفيد است و نُهِ آن مشکي است. شبيه به فرشته و شيطان مي شود، تنم را مي لرزاند.

اسنفورد، مي گويد:
«حس متقارن پديده اي بسيار نادر و خاص است. افرادي که به آن مبتلا هستند، در حقيقت دنيا را به شکل متفاوتي تجربه مي کنند. اين وضعيت، درک آنها را دگرگون مي کند.»
بررسي ها نشان مي دهد، افرادي که به اختلال «حس متقارن» مبتلا هستند، حافظه قوي تري نسبت به ديگران دارند. دکتر ايگلمن مي گويد:
«آنها يک راه اضافي براي درک و يادآوري چيزها دارند.»
من حافظه خوبي ندارم، اما در يادآوري اعداد، نابغه محسوب مي شوم! ريچارد سيتويک، استاد عصب شناسي در دانشگاه جورج واشنگتن، پژوهش هايي در زمينه اين اختلال انجام داده که برداشت ها از نظام درک و شناخت را به کلي دگرگون مي کند. او مي گويد:
«اين اختلال به لحاظ علمي، تغييرات بزرگي را ايجاد کرده است. واژه «درک» را بايد به خاطر اين مسئله بازتعريف کرد. چشم هاي ما مي بينند، اما گاهي تصاوير مي توانند «شنيده» شوند. برخي چيزهاي لمس کردني، طعم دارند و مزه آنها احساس مي شود. اگر مطالعه اين اختلال به همين شکل ادامه پيدا کند، احتمالا به اين نتيجه مي رسيم که همه ما حداقل به شکل خفيفي از آن مبتلا هستيم.»

«چهارشنبه آبيِ نيلي است: سفر به ذهن مبتلا به حس متقارن»، اين عنوان کتابي است که ايگلمن و سيتويک نوشته اند. آنها در اين کتاب نوشته اند:
«کسي که به اختلال حس متقارن مبتلاست، گاهي حرف جيم را شبيه يک آهنرباي قوي مي بيند، عدد پنج را به رنگ سبز روشن مي بيند، يا صداي همسرش را مثل کره بادام زميني احساس مي کند.»
نويسندگان اين کتاب را به اين خاطر «چهارشنبه آبيِ نيلي است» گذاشته اند که برخي از افراد مبتلا به اين اختلال، زمان را رنگي مي بينند. برخي از افراد نيز روزها، ماه ها و سال ها را به شکل اجسامي مي بينند که بُعد دارند. يکي از عجيب و غريب ترين انواع اين اختلال به زماني مربوط مي شود که حس چشايي درگير مي شود؛ مثلا فردي که به اين اختلال مبتلاست، ممکن است بگويد يک پاي مرغ سوخاري مزه «قرمز» مي دهد.

جفري راش يکي ديگر از بازيگراني است که با اين اختلال درگيري دارد. او يک بار به مارين سيبرگ، متخصص تشخيص اختلال حس متقارن، گفت:
«از وقتي بچه بودم، برايم روزهاي هفته ارتباط بسيار خاصي با رنگ ها داشتند. دوشنبه برايم تداعي کننده آبي رنگ پريده است و من آن روز را به اين رنگ مي بينم. سه شنبه ها سبز لجني است. چهارشنبه بنفش پررنگ است. جمعه به رنگ خردلي در آمده و شنبه سفيد است. يکشنبه ها هم هميشه زرد درخشان است.»
اکثر هنرپيشه ها، موسيقي دان ها و نويسنده ها به اين اختلال مبتلا هستند. بيلي جول و فارل ويليامز موسيقي را با رنگ مي بيند. ويليامز يک بار در مصاحبه اي گفته بود بهترين موسيقي خود را که «شاد» (Happy) نام دارد، به رنگ زرد مي بيند. جول نيز در گفتگو با مجله روانشناسي ادعا کرده بود برخي از ريتم ها براي او به رنگ قرمز و طلايي و ملودي هاي آرام براي او به رنگ آبي و سبز هستند. دوک الينگتون استاد جاز نيز هميشه حرف D روي ساکسيفون دوستش را به رنگ آبي روشن مي ديد. در تاريخ مجارستان نيز اين طور گفته شده که فرانز ليش گاهي به تيم نوازندگان خود مي گفت چيزي که بايد بنوازيد، بنفش کم رنگ است نه صورتي!

اگر تا چند وقت پيش کسي مي گفت مرغ سوخاري برايش بنفش است، احتمالا تصور مي کردند او ديوانه است. اما حالا به لطف پيشرفت هاي علم عصب شناسي دانشمندان، مي توان از اختلال حس متقارن سخن گفت. بر اساس گفته دانشمندان، اين اختلال در حقيقت ناشي از نوعي ارتباط پيچيده درون مغز انسان است.
ايگلمن مي گويد:
«دو کشور را تصور کنيد که مرزهاي مشترکي دارند، اما با هم تداخلي ندارند. در مغز انسان نيز بخش هاي مختلف مرزهاي مشترک دارند اما با هم تداخلي ندارند. در مغز افرادي که به اختلال حس متقارن مبتلا هستند، اين مرزها گاهي با يکديگر تداخل پيدا کرده است. در واقع بخش هاي مختلف مغز اين افراد با يکديگر در ارتباط هستند و براي هم پيام مي فرستند.»
نويسندگان اين کتاب را به اين خاطر «چهارشنبه آبيِ نيلي است» گذاشته اند که برخي از افراد مبتلا به اين اختلال، زمان را رنگي مي بينند. برخي از افراد نيز روزها، ماه ها و سال ها را به شکل اجسامي مي بينند که بُعد دارند. يکي از عجيب و غريب ترين انواع اين اختلال به زماني مربوط مي شود که حس چشايي درگير مي شود؛ مثلا فردي که به اين اختلال مبتلاست، ممکن است بگويد يک پاي مرغ سوخاري مزه «قرمز» مي دهد.

جفري راش يکي ديگر از بازيگراني است که با اين اختلال درگيري دارد. او يک بار به مارين سيبرگ، متخصص تشخيص اختلال حس متقارن، گفت:
«از وقتي بچه بودم، برايم روزهاي هفته ارتباط بسيار خاصي با رنگ ها داشتند. دوشنبه برايم تداعي کننده آبي رنگ پريده است و من آن روز را به اين رنگ مي بينم. سه شنبه ها سبز لجني است. چهارشنبه بنفش پررنگ است. جمعه به رنگ خردلي در آمده و شنبه سفيد است. يکشنبه ها هم هميشه زرد درخشان است.»
اکثر هنرپيشه ها، موسيقي دان ها و نويسنده ها به اين اختلال مبتلا هستند. بيلي جول و فارل ويليامز موسيقي را با رنگ مي بيند. ويليامز يک بار در مصاحبه اي گفته بود بهترين موسيقي خود را که «شاد» (Happy) نام دارد، به رنگ زرد مي بيند. جول نيز در گفتگو با مجله روانشناسي ادعا کرده بود برخي از ريتم ها براي او به رنگ قرمز و طلايي و ملودي هاي آرام براي او به رنگ آبي و سبز هستند. دوک الينگتون استاد جاز نيز هميشه حرف D روي ساکسيفون دوستش را به رنگ آبي روشن مي ديد. در تاريخ مجارستان نيز اين طور گفته شده که فرانز ليش گاهي به تيم نوازندگان خود مي گفت چيزي که بايد بنوازيد، بنفش کم رنگ است نه صورتي!

اگر تا چند وقت پيش کسي مي گفت مرغ سوخاري برايش بنفش است، احتمالا تصور مي کردند او ديوانه است. اما حالا به لطف پيشرفت هاي علم عصب شناسي دانشمندان، مي توان از اختلال حس متقارن سخن گفت. بر اساس گفته دانشمندان، اين اختلال در حقيقت ناشي از نوعي ارتباط پيچيده درون مغز انسان است.
ايگلمن مي گويد:
«دو کشور را تصور کنيد که مرزهاي مشترکي دارند، اما با هم تداخلي ندارند. در مغز انسان نيز بخش هاي مختلف مرزهاي مشترک دارند اما با هم تداخلي ندارند. در مغز افرادي که به اختلال حس متقارن مبتلا هستند، اين مرزها گاهي با يکديگر تداخل پيدا کرده است. در واقع بخش هاي مختلف مغز اين افراد با يکديگر در ارتباط هستند و براي هم پيام مي فرستند.»

شواهد و قراين نشان مي دهد اختلال حس متقارن، ژنتيک است. ولاديمير ناباکوف نويسنده «لولينا»، به اين اختلال مبتلا بود. البته مادر و پسرش نيز اين اختلال را در خود داشتند. او در سال 1962 در مصاحبه اي با بي بي سي گفته بود:
«من استعداد خاصي دارم که مي توانم کلمات را به صورت رنگي ببينم. به آن شنيدن رنگ مي گوييم.»
در آن زمان هنوز پژوهش درست و حسابي در زمينه اين اختلال صورت نگرفته بود. پژوهش ها در اين باره از سال 1970 به بعد آغاز شد. يک بار از او درباره حروف ابتداي نامش پرسيدند، گفت:
«حرف واو به رنگ صورتي کم رنگ است. به نظرم به آن ياسي بگويند. به هر حال من واو اول اسمم را به اين رنگ مي بينم. حرف نون نيز به رنگ خاکستري در نظرم مي آيد.»
حرف «ت» براي او هم رنگ سيب بود و حرف «ف» شبيه به برگ درخت بود. اما پسرش ديميتري حروف را به رنگ هاي متفاوتي مي ديد. بررسي ها نشان مي دهد حتي دوقلوهاي همسان نيز اگر به اين اختلال مبتلا باشند، ممکن است يک حرف را به يک رنگِ مشابه نبينند.

چند سال پيش بود که فهميدم يکي از همکارانم نيز مانند من به اين اختلال مبتلاست اما اعداد او رنگي کاملا متفاوت از رنگ اعداد من داشتند. براي او سه به رنگ قرمز بود، چهار رنگ ليمويي داشت، پنج تداعي کننده آبي آسماني بود، شش بنفش روشن بود، هفت هم قهوه اي شکلاتي بود. (ناگفته نماند که افراد مبتلا به اين اختلال، اغلب رنگ ها را به شکلي دقيق و با تمام تيرگي ها و روشني هايش مي بينند و درک مي کنند؛ آنها حتي تيرگي و روشني کلمات، خوراکي ها و روزهاي هفته را نيز درک مي کنند.) همکار من الفبا را نيز رنگي مي بيند.
البته من هم الفبا را رنگي مي بينم، اما براي من همه تقريبا به رنگ هاي کنگ و دور هستند. اما او حروف الفبا را به رنگ هاي واضح و کاملا متنوع مي بيند. براي مثال «الف» در نظر او بنفش است، «سين» صورتي روشن، «لام» خاکستري شفاف و «ميم» آبي همراه با بافت هاي ظريف است. او حتي نام ها را نيز به رنگ هاي مختلفي به خاطر مي آورد. البته گاهي در هجي کردن برخي از حروف در کنار هم گيج مي شود که اين نيز به خاطر ديدن آنها به رنگ هاي مشابه است که او را گيج مي کند.

به نظرم ممکن است شما هم به اين اختلال مبتلا باشيد. ايگلمن و سيتويک آزموني دارند که مي توانيد از طريق آن پي ببريد. کافي است به وب سايت (synesthete.org) سر بزنيد و اين آزمون را پيدا کنيد. البته تقلب کردن تقريبا غيرممکن است. سيتويک مي گويد:
«افرادي که به اين اختلال مبتلا هستند، ويژگي هاي خاصي دارند و دنيا را کاملا متفاوت درک مي کنند.»
چرخه رنگي که در دنيا وجود دارد، بيش از 16 رنگي است که در آن به چشم مي خورد. ميليون ها سايه روشن در آن وجود دارد. در اين آزمون گاهي لازم است حروف و رنگ ها را بيش از سه بار به هم ارتباط داد. براي کسي که به اين اختلال مبتلاست، چنين کاري به سادگي صورت مي پذيرد.
او مي تواند از ميان ميليون ها گزينه، صدها بار همان رنگ را براي حرف مشخص، انتخاب کند. هيچ تقلبي امکان پذير نيست. اگر با مرلين مونرو ويژگي مشترکي داشته باشيد، معلوم مي شود. به هر حال، مرلين مونرو و افرادي مانند او، دنياي درک احساسات را زيرورو کرده اند. مغز آنها، احساسات را به بازي گرفته است.

منبع: چلچراغ