بزرگنمايي:
چه خبر - محصولات تراريخته و ورود آنها به سبد غذايي ايراني‌ها
در حالي که در دو دهه گذشته در جهان يک تريليون محصول تراريخته مصرف شده و گزارشي از پيامدهاي منفي آن روي مصرف کنندگان گزارش نشده اما برخي در ايران معتقدند که مصرف اين محصولات در ايران سبب رشد بيماري اوتيسم، آلزايمر و ديابت شده و حتي مي‌تواند موجب افزايش بيماري سرطان شود.
زهرا داستاني: «تراريخته يا ارگانيگ؟» اين سوالي است که به تازگي به انتخاب غذايي خانوار ايراني افزوده شده است. واژه تراريخته براي بسياري از مردم غريب است و درکش براي آنها آنقدر سخت که سبب هراسشان شده است. اما گزينه برتر براي انتخاب محصولات غذايي در افکار عمومي، محصولات گياهي ارگانيک است، محصولاتي که به واسطه شايعاتي که از مضرات گياهان تراريخته در فضاي مجازي منتشر شده چنان برتري در ميان مردم يافته که به طور قطع به يکي از انتخاب‌هاي سبد غذايي آنها بدل شده است. دو واژه «ژن» و «سرطان» از زماني که پاي تراريخته به ادبيات عمومي و رسانه‌‌‌اي ايران باز شده هميشه آن را همراهي کرده است. انتقال ژنهاي دستکاري شده به انسان و سرطان‌زا بودن اين محصولات يکي از مواردي است که مردم را از انتخاب اين محصولات گريزان مي‌کند. اما به راستي آيا اين محصولات سرطان‌زا هستند يا امکان انتقال ژن آنها به انسان وجود دارد؟
عليرغم اينکه واژه تراريخته و ارگانيک در رسانه‌ها و شبکه‌هاي اجتماعي بسيار پر رنگ است اما بسياري از مردم که مخاطبان برنامه‌هاي خبري و گزارش‌هاي تلويزيوني يا پست‌هاي تلگرامي و اينستاگرامي هستند، هنوز تعريف واضح و دقيقي از محصولات ارگانيک و تراريخته ندارند. بر طبق تحقيقات به عمل آمده دانشگاهي، بخش قابل توجهي از مردم «تراريخته» را محصولي مي‌دانند که داراي ژن هستند. ژن براي بسياري از مردم يک واژه ترسناک است در حالي که هيچ موجود زنده‌اي نيست که ژن نداشته باشد. با يک جست‌وجوي ساده مي‌توان فهميد که رنگ چشم‌هاي انسان يا بوي گل يک گياه نتيجه آرايش ژنتيک آنها است.
«دستکاري ژنتيکي» شاخص ديگري در تعاريف عامه از تراريخته است که بعضا به دليل قابل فهم کردن آنچه که در تراريخته اتفاق مي‌افتد توسط برخي از کارشناسان در رسانه‌ها به مردم منتقل شده است. واژه‌اي با بار منفي که در نظر عموم مردم گياهان و محصولات تراريخته را محتمل به ايجاد سرطان در بدن انسان کرده است. در مقابل برخي از مهندسان ژنتيک اما معتقدند که نبايد براي تعريف تراريخته از واژه دستکاري استفاده کرد چرا که اين واژه در ادبيات فارسي از آشفتگي و ناداني در خلق يک تغيير حکايت دارد و بهتر است براي تعريف تراريخته از واژه «دستورزي» استفاده کرد، چرا که مهندسي ژنتيک به صورت آگاهانه ساختار ژني گياه را تغيير ميدهد تا مقاومت گياه به برخي آفات يا بيماري‌هاي گياهي بهبود يابد، عملکرد گياه بالا رود و بهره‌وري کشاورزي افزايش يابد. اما تغيير واژه دستکاري به دستورزي چقدر مي‌تواند ذهن آشفته مردم را براي ورود محصولات تراريخته به سبد غذاييشان آرام کند؟
مصرف يک تريليون وعده غذايي تراريخته در جهان
آمارهاي جهاني مي‌گويند در دو دهه گذشته يک تريليون وعده غذاي تراريخته در دنيا مصرف شده و 70 درصد دام‌ها از اين محصولات تغذيه شده‌اند و 18 ميليون کشاورز به دليل مزاياي محصولات تراريخته به کشت اين محصولات روي آورده‌اند. موج استقبال از محصولات تراريخته سبب شده تا در سال گذشته سطح زير کشت اين محصولات در دنيا به 185.1 ميليون هکتار برسد.
هم اکنون 78 درصد سويا، 64 درصد پنبه، 26 درصد ذرت و 24 درصد کلزا در سطح جهان به شيوه تراريخته کشت ميشود. در حال حاضر محصولات تراريخته در 8 کشور آسيايي کشت و در همه کشورهاي اين قاره و جهان مصرف مي‌شوند. از سوي ديگر هم اکنون 19 کشور از 28 کشوري که از اين فناوري در توليد محصولات زراعي بهره‌مند شده‌اند جزو کشورهاي در حال توسعه هستند.
گرچه به گفته مسئولان در ايران محصولات تراريخته کشت نمي‌شود و کشت آنها نيازمند دريافت مجوز از سازمان حفاظت از محيط زيست و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي است اما گزارش‌هايي از کشت پنهاني اين محصولات و ورود محصولات تراريخته به ايران گزارش ميشود.
سويا، ذرت و سيب‌زميني از محصولاتي مورد مناقشه در زمينه تراريخته در ايران هستند. برخي از مخالفان تراريخته مي‌گويند که از بعد از آزاد شدن مصرف اين محصولات تراريخته بيماري‌هايي نظير اوتيسم، آلزايمر و ديابت در ايران رشد چشمگيري داشته است. برنج تراريخته اما يکي از محصولاتي است که زير ذره بين منتقدات قرار گرفته است. محصولي که از زمان تغيير رياست سازمان حفاظت محيط زيست و نگاه مثبت عيسي کلانتري به اين محصولات موج انتقادها را دو چندان کرده است.
عيسي کلانتري البته تشخيص سلامت و ناسالم بودن اين محصول را به وزارت بهداشت واگذار کرده و اين وزارتخانه نيز سلامت برنج تراريخته را تاييد کرده است.
ايرج حريرچي، قائم مقام وزير بهداشت در اين باره گفته است: «موضوع محصولات تراريخته يک موضوع جهاني است و با توجه به اينکه مصرف مواد غذايي بشري دچار کمبود شده‌اند روندي در کل دنيا وجود دارد که به سمت اصلاح نژاد محصولات رفته‌اند. کار وزارت بهداشت اطمينان از سلامت هر محصول غذايي است که در کشور توليد شده و يا وارد ميشود. بر اين اساس اطمينان مي‌دهم که هر محصولي که به طور قانوني در بازار موجود است از نظر استانداردهاي سلامتي تاييديه وزارت بهداشت را دريافت کرده است. حال درباره محصولات تراريخته اين بررسي‌ها با دقت بيشتري انجام ميشود.»
او همچنين درباره سلامت برنج تراريخته گفته است: «آزمايش‌هايي بر روي اين محصول انجام شده و نتيجه آن را اعلام کرده‌اند. آنطور که من شنيده‌ام اين محصول مشکلي نداشته است.»
دکتر حسين عسکري، عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي همچنين درباره سرطان‌زا بودن محصولات تراريخته در مناظره‌اي در خبرآنلاين گفت: خيلي علاقه‌مندم يک متخصص در حوزه ژنتيک پزشکي به من توضيح دهد که سرطان به لحاظ ژنتيک چطور رخ ميدهد؟ من تاسف مي‌خورم از اين بحث که سرطان را به تراريخته پيوند مي‌زنند. متخصصان مي‌گويند که اوزون سرطان‌زاست. چرا؟ چون اوزون قادر است که سازمان ژنتيک انسان را بشکند و دي‌ان‌اي انسان را خرد کند. بعد از آن سازمان ژنتيک انسان به نحوه ديگري به يکديگر بچسبد و يک نو ترکيبي به وجود آورد. در گياه تراريخته چه چيزي وجود دارد که قادر به شکستن ژن انسان باشد؟ شما مي‌توانيد درباره ايجاد حساسيت در انسان‌ها به واسطه گياه تراريخته صحبت کنيد اما درباره سرطان‌زا بودن خير.
اما آيا فرضيه انتقال ژن اين گياهان به انسان حقيقت دارد؟ عسکري معتقد است که از لحاظ علمي اين فرضيه غير ممکن است. عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي در اين مناظره بيان کرده: مي‌دانيد که انسان و همه حيوانات ژن‌خوار هستند. مطالعه‌اي در اين باره انجام شده نشان ميدهد يک گاو روزانه هزار ميليارد عدد کلروپلاست (همان واحد ژنتيکي در گياهان که باعث ايجاد رنگ سبز ميشود) ميخورد. امروز ميلياردها سال از زماني که گاو گياه ميخورد گذشته است و ما هيچ گاو سبزي نديده‌ايم. اما چرا ژنهاي کلروپلاست به گاو منتقل نشده است؟ ما تمامي ژنهاي کلروپلاستي را ارزيابي و تمامي رده‌هاي جانوري از ستاره دريايي تا مار، انسان و موش را رديابي کرديم و کوچک‌ترين شباهت‌هاي معني‌داري را بين ژنهاي کلروپلاست و ژنتيک اين حيوانات پيدا نکرديم. با اينکه گاو ساليان درازي است که علف ميخورد اما خصوصياتش شبيه به علف نشده است. مار ساليان سال است که موش ميخورد ولي صفاتش شبيه موش نشده است. سال‌هاست که انسان گوشت مرغ ميخورد ولي گوشت مرغ به تنش اضافه نشده است. چرا؟ چون هضم يک مفهوم ذاتي، دقيق و عام از کلمه (Depolymerisation) است. يعني وقتي غذا در بدن هضم ميشود پليمرها شکسته مي‌شوند. اين پليمرها براي آنکه به ژنوم انسان منتقل شوند بايد فرآيند بسيار پيچيده‌اي را طي کنند. اما بدن انسان به هيچ عنوان اجازه نمي‌دهد که ژن‌ها منتقل شوند. به قدري اين احتمال ضعيف است که اصلا به هيچ عنوان نمي‌توان استنادي درباره آن باز کرد.
او با اشاره به نتايج يک مقاله علمي در اين باره بيان کرده است: وقتي گياه تراريخته‌اي به موش خورانده شده در خون اين حيوان «مايکرو ار.ان.اي» گياه تراريخته وجود دارد. «مايکرو ار.ان.اي» يک سازه ژنتيکي است که به راحتي وارد جريان خون ميشود. وقتي شما خيار مي‌خوريد «مايکرو ار.ان.اي» خيار وارد بدن ميشود. اما اين به معني آن نيست که سلول بدن اجازه ورود آنرا به سلول بدهد و بعد آن را بيان کند. به لحاظ علمي امکان انتقال ژن از طريق خوردن وجود ندارد. فراوان‌ترين پروتئين در عالم حيات پروتئيني است به نام «روبيسکو» که در گياهان وجود دارد. اين پروتئين توسط دو ژن در گياهان توليد ميشود. اين ژن‌ها مي‌توانست که در طي قرنها به موجوداتي که آن را مي‌خورند منتقل شود اما منتقل نشده است.
اگرچه تمام احتمالات مبني بر انتقال ژن يا سرطان‌زا بودن اين محصولات رد شده و تا کنون مواردي از بروز مشکلات در مصرف‌کنندگان اين محصولات ديده نشده اما به اعتقاد محققان و متخصصان احتياط شرط عقل است و بهتر از محصولات تراريخته فرايند ارزيابي ريسک را طي کنند.
منبع: khabaronline.ir