بزرگنمايي:

چه خبر - اقتضائات سلبريتي بودن...

در هفته هاي اخير که اسم «آزاده نامداري» و «محسن افشاني» به‎دليل انتشار عکس‎هاي غيرمتعارف خصوصي‎شان، بر سر زبان‎ها افتاد، توجيهات و انکارهاي عجيب و غريبشان ماجرا را پيچيده‎تر و کاربران فضاي مجازي را کنجکاوتر کرد. در ادامه اين روند، توضيحات عجيب ساره بيات درباره جريان عکس نامتعارفش با رضا قوچان‎نژاد هم بيش از آن عکس، توجهات را جلب کرد. به‎هرحال در دنياي امروز، حفظ حريم شخصي نه‎تنها براي افراد سرشناس که براي ما آدم‎هاي غيرمشهور هم کار راحتي نيست اما غير از سازش با مقتضيات دنياي جديد و حواس‎جمع بودن، چه کاري مي‎شود کرد؟ بهترين واکنش دربرابر منتشر شدن يک عکس يا فيلم از زندگي شخصي‎مان چيست؟ سکوت؟ توضيح؟ توجيه؟ عذرخواهي؟ يک روان‎شناس و يک جامعه ‏شناس پاسخ مي‎دهند.

اين روزها جنجال هايي بر سر انتشار تصاوير خصوصي برخي چهره ها، نقل و نبات صفحات اجتماعي شده، نقل ونباتي شيرين براي مهمانان ناخوانده و تلخ و زهرآگين براي ميزبان مستأصل. اين‎که چه مي‎شود گاه فردي مشهور عمدا يا سهوا چنين مي‎کند و برخي هم مترصد و در کمين به او حمله‎ور مي‎شوند، يکي از موضوعات جامعه ماست. يکي از پيامدهاي زندگي شهري و نسبتا مدرن، گاه رفاه و فراغت افراطي براي برخي اقشار جامعه است و از سويي يکنواختي، فقر تفريح، لذت هاي طبيعي و ميل به لذت‎طلبي براي اقشار متوسط و فقير. اين دو عامل فراغت بيش از حد در برخي اقشار مرفه و ميل به سرخوشي کاذب در برخي اقشار پايين‎دست، ترکيب ناميموني ايجاد مي‏کند که به آن «ساديسم اجتماعي» مي‏گويند؛
آزردن ديگري براي تفريح و فراغت. حال مهم نيست سوژه چه باشد و فرد قرباني کيست و چرا مرتکب چنين رفتاري شده، بلکه مهم پر شدن وقت، تخريب و عقده‎‏گشايي، کسب لذت کاذب و ترشح «آدرنالين» است. تأکيد مي‌کنم که اين رفتارها در همه جوامع کنوني بشري وجود دارد و ما نيز مستثنا نيستيم منتها ميزان شيوع آن در جامعه‌اي به جامعه ديگر فرق دارد و رابطه مستقيم با ميزان کلي سلامت روان جامعه دارد.
هرچه افراد جامعه‎اي افسرده‎تر، ناکام‏تر و خشمگين‌تر باشند، به همان نسبت، اين‌گونه ابراز خشم‌هاي به ظاهر متمدنانه شيوع بيشتري دارد و برعکس. و اما آن سوي قضيه فرد قرباني چه مي‎کشد و چه بايد بکند؟ هرچه دفاع بيشتري کند، متهم‎تر مي شود و در اين غرقاب، غرق‎تر! بهترين دفاع گاه سکوت است و گاه يک عذرخواهي کوتاه بدون هيچ توجيهي. بي شک ديده و خوانده‎ايد که هر جمله و عبارت توجيهي فرد قرباني مسبب حملات بي شمار بعدي به او بوده‏است؛ حملاتي که گاه رنجش بيشتري از خود واقعه اصلي براي فرد به ارمغان مي‏آورد. نکته کليدي در اين توصيه اين است که ما وقتي به مناظره و گفت‌وگو با فرد يا افرادي مي‎پردازيم که «موضوع» و «روشِ» گفت‎وگو مشخص است، در حالي‏که در جنجال‏ هاي صفحات اجتماعي موضوع و روش را هر فرد به سليقه و منطق خود مشخص مي‏کند و سپس بر تير و کمان خود مي‎نوازد. در چنين فضايي، تلاش‎هاي بي‎وقفه فردي که عکس و فيلمي از او منتشر شده، سند و مدرک آوردن، توصيف، توضيح و تعريف کردن از خود و سابقه خود، متأسفانه همه و همه خوراک جديدي‏است براي گروه قليل مترصدان و شکارچيان بيکار و سرخوش صفحات اجتماعي که باز بر فرد بتازند. پس بهتر است در چنين شرايطي علاج واقعه قبل از وقوع کنيد و با سکوت خود و يا يک عذرخواهي کوتاه مجالي براي آن‎ها نگذاريد. البته اين امر به‎واقع نيازمند خويشتنداري فرد قرباني و از همه مهم‏تر دوري و پرهيز از خواندن و شنيدن زهر نوشته‏ هاي آن گروه معلوم‎الحال است. روش دوري و فرار که برخي افراد مشهور از ابتداي ورود صفحات اجتماعي به کار گرفته‎اند هم برگرفته از اين تجربيات اجتماعي و تاريخي بوده‏است که عطايش را به لقايش بخشيده‏اند؛ حالا درست و غلطش بماند ولي گاه آدم ناچاراست يک غلطي بکند ولي فردا به صد غلط کردن نيفتد. به اميد روزي که کثرت شعور اجتماعي بر قلت بي‏شعوري اجتماعي چنان غالب شود که چنين اتفاقاتي مثل رعدي گذرا باشند و هرگز هيچ هموطني احساس قرباني شدن نکند و حتي اگر اشتباهي کرده‎است جامعه ايراني و ايماني ما فرصت جبران و برگشت را به او بدهد و نه مطرود شدن و تحقير را.

چندوقت پيش مجموعه عکس‎هايي از «آزاده نامداري» بدون روسري منتشر شد؛ درجايي که يک فضاي سبز عمومي به نظر مي‎رسيد و گويا ديگراني (غيراز محارم او) حضور داشتند. او در ويدئويي انتشار اين تصاوير را تقبيح کرده و آن را زير پا گذاشتن حريم خصوصي دانسته و توضيح داده که در جمع محارم بوده‎است (توجيهي که به نظر خلاف واقع مي‎آيد).
چندي پيش هم «بهاره رهنما» از انتشار خبر جدايي‎اش از «پيمان قاسم‎خاني» ابراز ناراحتي و آن را دخالت در زندگي خصوصي‎اش قلمداد کرده‎بود. همان زمان «مهناز افشار» با اشاره تلويحي به رهنما، به درستي بيان کرده‎بود که اقتضائات سلبريتي بودن را بايد پذيرفت، از جمله اين‎که نمي‎شود سلبريتي بود و از مزايايش منتفع شد و از سويي درباره جنبه‏ هاي منفي اين شهرت ابراز ناراحتي کرد.
يکي از اموري که امروزه حساسيت و تأکيد زيادي بر روي آن وجود دارد، حريم خصوصي و مسئله دخالت نکردن به اين حريم است. در گذشته مرزهاي محکمي بين حريم خصوصي و عمومي برقرار نبود. زندگي خانوادگي افراد در عين خصوصي بودن، عمومي هم بود. روابط زن و شوهر يا مسائل خانوادگي به راحتي در ميان همسايه‎ها و افراد محله منتشر مي‎شد؛ اين موضوع گرچه ممکن بود ناراحتي شخصي را که جنبه‎هاي مگوي‎ زندگي‎اش برملا شده‎بود، در پي داشته‎باشد اما فرد تصور نمي‎کرد که حقي از او تضييع شده يا به حريم خصوصي‎اش تجاوز شده‏است. دنياي جديد اما همراه با تأکيد بر حريم خصوصي است.
مسائل خويشاوندي و خانوادگي و به‎طور کلي هر آن‌چه فرد (درچهارچوب عقل و شرع) پنهان از عموم انجام مي‎دهد، به شرط آن‎که آسيب‎زننده به ديگران نباشد، جزو حريم خصوصي فرد شمرده مي‎شود و اجماع عمومي بر انتشار نيافتن و برملا نساختن آن است. با استفاده از استعاره نمايشي «گافمن» مي‎توان گفت امروزه انسان‎ها از حق پنهان نگاه داشتن «پشت صحنه» خود برخوردار شده‌اند؛ پشت صحنه از آن‎جا که مخفي نگاه داشته مي‎شود، اطلاع يافتن از آن جذابيت دارد. وسوسه از زندگي خصوصي ديگران سر در آوردن، همواره وجود دارد، هر چند تقبيح عمومي آن در جامعه جديد، به کنترل آن منجر شده‎است؛ اين وسوسه به‎ويژه درباره افراد مشهور بيشتر است. سلبريتي‎ها سبک زندگي خود را در معرض ديد عموم مي‎گذارند و از اين راه بر شهرت و منافع خود مي‎افزايند.
به درخواست رسانه‎ها مبني بر آشکار کردن و توصيف زندگي خصوصي خود، نظير رابطه با همسر و خانواده، نگرش‎ها و نظرات زندگي خصوصي، پاسخ مثبت مي‎دهند و به نوعي مرزهاي حريم خصوصي خود را به روي عموم مردم مي‎گشايند و اجازه مي‎دهند تا به‎صورت کنترل‎شده ديگران از بخشي از حريم خصوصي‎شان مطلع شوند؛ به‎اين ترتيب، مرزهاي حريم خصوصي سلبريتي‎ها به ‏صورت خودخواسته توسط خودشان عقب‎تر مي‎رود. زماني که آن ها بخش هايي از زندگي خود را به جلوي صحنه مي‎آورند، ديگر نمي‏توان انتظار داشت اين امور به دلخواه شان به پشت صحنه برود. براي مثال، زماني که يک سلبريتي اخبار مربوط به پيوند زناشويي خود را منتشر مي‌کند، اين امر عمومي مي شود؛
در نتيجه، نمي‌تواند انتظار داشته‎باشد خبر ازدواج او امر عمومي باشد اما خبر طلاق او همچنان امر خصوصي بماند. همين‎گونه است زماني که يک سلبريتي نحوه پوشش خود در مکان‎هاي عمومي را به عنوان يک امر عمومي منتشر مي‌کند، اين مقوله در هر دو حالت -مطلوب و نامطلوبِ سلبريتي- ديگر جزو حريم عمومي شده‏ است. در نتيجه شکايت از اين‎که چرا پوشش او در مکان عمومي در جايي ديگر که دلخواه سلبريتي نيست و صدمه زننده به اوست، انتشار يافته‎است راه به جايي نمي‎برد. اين‎ها اقتضائات سلبريتي بودن است. نمي‎توان بخشي از آن را گرفت و بخشي ديگر را پس زد. نمي‎توان از انتشار اخبار جذاب آن منتفع شد و از نشر اخبار نامطلوب و رسواگر در همان زمينه‎ها شکايت کرد؛ اين‎ها دو روي يک سکه‎اند. انتشار اخبار سلبريتي‎ها بخشي از يک مبادله فرهنگي است که هر دو طرف بر روي آن توافق کرده‌اند. جامعه از جذابيت اخبار آن‌ها بهره‎مند مي‎شود و سلبريتي با آن به شهرت بيشتر و انتفاع دست مي‎يابد، اين امري غيرطبيعي نيست اما بايد به‎خاطر داشت زماني که چنين قرارداد نانوشته ‏اي منعقد مي‏شود، اخبار دلخواه و غيردلخواه سلبريتي در حوزه‎هاي عمومي‎شده، هر دو را در بر مي‎گيرد و نمي‏توان بخش غيردلخواه آن را جدا کرد.

منبع: روزنامه خراسان