بزرگنمايي:

چه خبر - کم خوابي مي تواند بسيار خطرناک باشد

ما بدون وجود هوا پس از پنج دقيقه مي‌ميريم. نبود آب را به دليل خشکي بدن، بيش از چهار يا پنج روز نمي‌توانيم تحمل کنيم، اما بدون غذا تا 60 روز دوام مي‌آوريم. پس از اين مدت، اندام‌هاي بدنمان به دليل کمبود شديد مواد مغذي از کار مي‌افتند،‌ اما فقط 10 تا 14 روز بيدار ماندن، مرگ را رقم مي‌زند. اما خواب چرا تا اين اندازه حياتي و ضروري است؟ وقتي خواب هستيم، چه اتفاقي در بدن‌مان رخ مي‌دهد؟

خواب کم، موجب خستگي مي‌شود و خستگي از بهره‌وري و شادي مي‌کاهد، اما اين همه ماجرا نيست. در اين بخش، شش فايده خواب مطرح شده که نشان مي‌دهد همه ما انسان‌ها به خواب کافي نياز داريم.

زمان خواب شبانه در چگونه سوزاندن چربي‌هاي بدن و تنظيم بازسازي ماهيچه‌ها بسيار مهم است. بدن ـ صرف‌نظر از اين که فرد پنج يا هشت ساعت خوابيده باشد ـ هميشه هر ساعت مقدار معيني از وزن خود را از دست مي‌دهد، اما مشکل نوع وزني است که از دست مي‌دهد. چربي‌سوزي در افرادي که هر شب کمتر از هفت ساعت و نيم مي‌خوابند تا 55 درصد کاهش مي‌يابد و چنانچه بدن چربي نداشته باشد، ماهيچه از دست مي‌دهد. وقتي به اندازه کافي نخوابيد، تجزيه بافت‌هاي ماهيچه‌ها تا 60 درصد افزايش مي‌يابد. اين خبر بدي است براي کساني که براي داشتن تناسب اندام ورزش کرده و غذاهاي سالم مصرف مي‌کنند، زيرا فقط يک شب به اندازه کافي نخوابيدن، برنامه تناسب اندام يک هفته را به باد مي‌دهد.

زمان به خواب رفتن و ديدن اولين رويا، زمان حياتي براي تقويت حافظه و توانايي يادگيري است. اين موضوع هر شب تکرار مي‌شود. در اصل مغز به اين ترتيب خود را بازسازي مي‌کند. در زمان مرحله طولاني خواب عميق، مغز تمام اطلاعات و خاطراتي را که در طول روز کسب کرده، پاکسازي مي‌کند. براي انجام اين کار، برخي نواحي خاص مغز از شبکه شناختي ضمير هوشيار ما جدا مي‌شود. سلول‌هاي مغزي بدون اين بازسازي، قدرت خود را از دست مي‌دهد؛ مثلا هيپوکامپ شبيه حافظه موقت مغز است. يعني خاطرات از بين نمي‌روند و مغز کل شب را کار مي‌کند تا ما کدام يک از خاطرات را حفظ کنيم و کدام يک را به دست فراموشي بسپاريم. اگر به اندازه کافي نخوابيم، ارزيابي اين حافظه درست کار نمي‌کند و عواقبي دارد. اگر شما هشت ساعت روز را کامل درس بخوانيد تا خود را براي يک امتحان آماده کنيد، اما شب را فقط پنج ساعت بخوابيد، خطر به هدر دادن تمام ساعات مطالعه روزتان را خواهيد داشت، زيرا ميزان به يادآوردن مباحث يادگرفته شده به خواب کافي‌مان بستگي دارد.

خواب اثري مستقيم روي چگونه جذاب به نظر رسيدن ما دارد و معمولا اثر خود را روي پوست‌مان نشان مي‌دهد. صورت فردي که به خوبي استراحت کرده، سالم‌تر و بنابراين جذاب‌تر به نظر مي‌رسد. حتي اين جذابيت، قابل ارزيابي است. در مطالعه روي چند داوطلب مشخص شد، پوست افرادي که خواب کافي نداشتند، خاصيت انعطاف‌پذيري و روشنايي خود را از دست داده و چروک‌تر به نظر مي‌رسيد.

بدن، شب‌ها پس از يک روز نبرد با پير شدن خود را احيا مي‌کند. زماني‌که ما خواب هستيم، سوخت ‌و ساز بدن‌مان تغيير مي‌کند. اين لحظه‌اي است که فرآيند خوددرماني شروع مي‌شود و در هر ثانيه، حدود 50 ميليون سلول صدمه ديده با سلول‌هاي تازه و نو جايگزين مي‌شود، اما فقط افرادي که خواب شبانه کافي دارند، مي‌توانند اين سرچشمه جواني بدن را فعال کنند. وقتي به خواب مي‌رويم، بين ساعات 8 شب تا 3 صبح، جريان خون در پوست هشت برابر مي‌شود و آب کمتري از دست مي‌دهد. همچنين تقسيم سلولي پوست‌مان هفت برابر سريع‌تر از روز رخ مي‌دهد. به اين ترتيب پس از 28 روز، پوست کاملا احيا مي‌شود.

بنا به گفته محققان، بدن ما براي بيمار نشدن به خواب کافي نياز دارد. سيستم ايمني بدن‌مان، عمدتا شب‌ها فعال است و در ضمن علاقه‌اي به انتظار کشيدن ندارد.
به همين علت براي اين که مطمئن شود به اندازه کافي مي‌خوابيم، ماده‌اي شيميايي به نام سميوکميکال منتشر مي‌کند تا باعث احساس خستگي در ما شود و چنانچه به آن اهميت ندهيم، بيماري‌هاي مختلفي به سراغمان مي‌آيد. در ضمن وقتي خواب هستيم، هورمون رشد ترشح مي‌شود و جراحت‌ها بهبود مي‌يابد. خواب نقش اساسي در ديگر جنبه‌هاي سلامت‌مان دارد. براي مثال، در بيماران سرطاني، فقط يک هفته خوب نخوابيدن مي‌تواند رشد سلول‌هاي سرطاني را دو برابر کند.

وقتي ما خواب هستيم، مغز به سم‌زدايي مي‌پردازد. شب‌ها جريان مايع مغزي ـ نخاعي اطراف بافت مغز با سيستم گليمفاوي (Glymphatic، پاکسازي مغز)، افزايش مي‌يابد. به اين ترتيب، مغز سموم بين سلول‌هاي خود را هر روز پاکسازي کرده و آلوده‌کننده‌هاي خطرناک را که معمولا منجر به بيماري‌هاي آلزايمر و پارکينسون مي‌شود، از ميان برمي‌دارد. از طرفي جريان مايع مغزي ـ نخاعي به مقدار بسيار زياد، حجم مغز را افزايش مي‌دهد، اما به دليل محدود بودن فضاي درون جمجمه، 60 درصد از عصب‌هاي درون مغزمان شب‌ها منقبض مي‌شود و سر ما از هم متلاشي نمي‌شود. بنا بر نظر محققان، يکي از دلايلي که انسان‌ها مانند بيشتر موجودات بايد بخوابند، همين فرآيند منقبض شدن درون جمجمه است.

خواب از پنج مرحله تشکيل شده است: ابتدا با دو مرحله خواب سبک که هنوز با افکارمان سرگرم هستيم، شروع مي‌شود. سپس وارد دو مرحله خواب سنگين مي‌شويم و پس از آن مرحله خواب ريم (REM) شروع مي‌شود و در اين زمان است که رويا مي‌بينيم. تمام اين مراحل تقريبا 90 دقيقه طول مي‌کشد. دانشمندان به اين مراحل، فواصل خواب مي‌گويند. بزرگسالان به طور متوسط به 7/5 ساعت خواب در شبانه‌روز نياز دارند. بنا به گفته محققان، عامل مهم در بازسازي بدن فرد يا حتي بقاي او، مرحله خواب عميق است. در اين زمان بدن شروع به انجام فرآيند بازسازي هر چيزي مي‌کند که در طول روز مصرف شده يا از بين رفته است. بدن در اين حالت، بيشتر عملکردهاي خود را تعطيل مي‌کند. هنگام خواب عميق، ضربان قلب کاهش و فشار خون پايين مي‌آيد، تنفس کوتاه و آهسته‌تر مي‌شود و ماهيچه‌ها در حالت آرامش قرار مي‌گيرند. هورمون رشد سوماتوتروپين شروع به ترشح مي‌کند. علاوه بر آن، گيرنده‌هاي کليوي مملو از آنزيم رنين شده تا عملکردشان افزايش يابد. به اين ترتيب خون هرچه سريع‌تر از آلاينده‌ها، پاکسازي مي‌شود، اما اين مواد مضر از کجا ناشي مي‌شود؟ تمام اين مواد مضر و صدمات ناشي از آنها به سلول‌هاي بدن در طول روز رخ مي‌دهند و هنگام شب، موقع خواب، سلول‌ها بازسازي شده و سلول‌هاي از بين رفته، از طريق سيستم لنفاوي يا خون دور ريخته مي‌شود. همچنين درمان جراحت‌ها و احياي سيستم ايمني بدن بيشتر مواقع هنگام مراحل خواب عميق رخ مي‌دهد. به‌همين علت به اين مراحل از خواب که بارها رخ مي‌دهد، با نام دقايق جادويي خواب اشاره مي‌شود.

اگر بدن به اندازه کافي در مرحله خواب عميق قرار نگيرد، عواقب آن کاملا مشخص است، اما اگر زياد بخوابيم چه مي‌شود؟ آيا سالم‌تر، متناسب‌تر و سرحال‌تر خواهيم بود؟ پاسخ مشخص است: خير! در تحقيقي مشخص شده است، افرادي که به طور منظم هشت ساعت، به جاي هفت‌و‌نيم ساعت، مي‌خوابند، در شش سال آينده، 13 درصد بيشتر در خطر مرگ ناشي از يک بيماري (مثل، سرطان، حمله قلبي و...) هستند. اين درصد با افزايش مدت زمان خواب به 9 ساعت، به 23 درصد مي‌رسد و در حالت 10 ساعت، 34 درصد مي‌شود. چرا؟ محققان مي‌گويند اگر کسي بتواند به طور دقيق علت آن را شرح دهد، برنده جايزه نوبل پزشکي خواهد شد!

محققان معتقدند، هر کس بايد الگوي خواب مناسب خود را پيدا کند، زيرا برخي افراد به کمتر از هفت‌و‌نيم ساعت و برخي به بيشتر از اين زمان خواب نياز دارند. روش پيدا کردن الگوي خواب خود، اين گونه است که:
اگر وقتي از خواب بيدار مي‌شويد سرحال و آرام باشيد، يعني به اندازه کافي خوابيده‌ايد و به اين ترتيب متوجه مي‌شويد به چند ساعت خواب نياز داريد.
از طرفي بيدار شدن ناگهاني با استفاده از ساعت شماطه‌دار باعث مي‌شود، بيشتر احساس خستگي کنيد، نسبت به زماني که به طور طبيعي در پايان مراحل خواب بيدار مي‌شويد.
به طور کلي اگر تنظيم خوابتان درست باشد، خواب بهترين دارو براي بدن است و عوارض جانبي ندارد.

منبع: jamejamonline.ir