بزرگنمايي:

چه خبر - ادعاي ترکيه در مورد پروژه «گاپ» قانع‌مان نکرد

سيد عباس عراقچي با اشاره به ادعاي ترک‌ها در ارتباط با پروژه «گاپ»، گفت: آنها ادعا مي‌کنند که تبعات زيست محيطي اين پروژه‌ را بر روي کشورهاي اطراف در نظر گرفته‌اند درحالي که اين ادعاي آنها است و ما نسبت به صحت اين ادعا هنوز قانع نشده‌ايم، از ديگر سو کارشناسان ايران، عراق و ساير کشورهاي اطراف، ديدگاه‌هاي ديگري در اين زمينه دارند.
در چهارسال اخير نامش به برجام گره خورده است، ولي از 11 سال گذشته در کنار ديگر موضوعات معمول سياست خارجي به ديپلماسي آب نيز علاقمند بوده و همين موضوع باعث شده که مطالعات جدي و تخصصي در اين زمينه داشته باشد، چنان که در سال 1395 کتاب «ديپلماسي آب‌هاي فرامرزي و نظام بين الملل» را منتشر کرد.
سيد عباس عراقچي، در 22 ارديبهشت سال گذشته، در مراسم رونمايي از اين کتاب با اشاره به سابقه ي علاقمندي‌اش به موضوع ديپلماسي آب تصريح کرد: درگيري من با اين موضوع از 10 سال پيش آغاز شد؛ زماني که در اداره کل حقوقي وزارت امور خارجه مشغول به کار شدم و با مسايل حقوقي آب و آب‌هاي فرامرزي روبه‌رو شدم. از جمله مشکلي که ما با عراق در حوزه اروندرود داشتيم، مجموع اطلاعات و گزارش‌هايي را از اين موضوع جمع‌آوري و مکتوب کردم و کنار گذاشتم، در ژاپن نيز با شهردار توکيو در موضوع کنترل هدر رفت آب در شبکه‌هاي شهري گفت‌وگو کردم و در آن جا با ديپلماسي ديگري به نام ديپلماسي آب مجازي آشنا شدم.
معاون وزير امور خارجه، در مصاحبه تقصيلي با ايسنا در مورد ديپلماسي آب، با بيان اين که بحران آب در خاورميانه به بحراني بسيار جدي تبديل شده و هر روز اين بحران عميق تر و وخيم‌تر مي‌شود، خاطرنشان کرد: اين احتمال وجود دارد که جنگ‌هاي آتي در اين منطقه بر سر موضوع آب باشد.
اين ديپلمات ارشد کشورمان در اين گفت‌وگوي يک ساعته که متن کامل آن به شرح زير است، در مورد ابعاد فني و سياسي مسائل آبي و زيست محيطي مطرح بين ايران و کشورهاي افغانستان و ترکيه و همچنين موانع و چالش‌هاي پيش روي پنج کشور ساحلي درياي خزر براي رسيدن به رژيم حقوقي جديد به تفصيل سخن گفت و در پايان صحبت‌هاي خود به نکته حاشيه‌اي مهمي اشاره کرد.
سيدعباس عراقچي، در مورد جايگاه ديپلماسي آب در سياست خارجي ايران و عرصه جهاني اظهارکرد: موضوع آب، تامين منابع آبي، مقابله با کم آبي و همچنين چگونگي استفاده ازحوزه‌هاي آبي مشترک از گذشته، جزو مسائل سياست خارجي بوده و در وزارت امور خارجه کشورمان نيز مورد توجه قرار گرفته است.
معاون حقوقي و بين الملل وزارت امور خارجه، با بيان اينکه هر يک از مسائل مرتبط با آب متناسب با موضوع‌شان در ادارات مختلف وزارت خارجه مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرند، تصريح کرد: در چند دهه اخير آب تبديل به يک دغدغه جهاني شده و در همين چارچوب «ديپلماسي آب» و علمي به نام «سياست آب» يا «هيدروپاليتکس» شکل گرفته است، چنان که در حال حاضر در برخي از دانشگاه‌هاي معتبر دنيا اين رشته‌ها تدريس مي‌شوند.
اين مقام مسوول در وزارت امور خارجه، ادامه داد: در چند سال اخير در کشور ما نيز مساله آب و کمبود آن به يک موضوع جدي و حساس تبديل شده است و ابعاد مختلف حتي امنيتي به خود گرفته است.
عراقچي افزود: با توجه به اهميت اين موضوع، در وزارت امورخارجه نيز سعي شده است که تمرکز بيشتري بر روي ديپلماسي آب به وجود آيد. در همين چارچوب و با توجه به ابعاد حقوقي و بين‌المللي ديپلماسي آب، اين موضوع در معاونت حقوقي و بين‌المللي وزارت خارجه مورد توجه بيشتري قرار گرفته است.
تعيين دستيار ويژه براي ديپلماسي آب
وي اعلام کرد: در راستاي مسائل مورد اشاره، بخشي به نام ديپلماسي آب در اين معاونت شکل گرفته و دستيار ويژه‌اي سرپرستي اين بخش را برعهده دارد. البته به نظر مي‌رسد در ساختار جديد وزارت امور خارجه، ديپلماسي آب جايگاه ويژه و جدي‌تري خواهد داشت و به صورت متمرکزتر بر روي آن کار خواهد شد.
عراقچي در مورد تشکيل کميته آب در وزارت خارجه، نيز توضيح داد : در جريان مذاکرات اخير ايران و افغانستان بر تشکيل پنج کميته کاري بين دو کشور توافق شد که يکي از اين کميته‌ها، کميته آب است.
معاون وزير امور خارجه گفت: مسئوليت هر کدام از کميته‌ها با يکي از معاونين وزير در وزارتخانه‌هاي مختلف است اما همه اين کميته‌ها زير نظر وزير امور خارجه فعاليت مي‌کنند. در همين راستا مسئوليت کميته آب به معاونت حقوقي و بين‌الملل دستگاه ديپلماسي سپرده شده است. اين کميته‌هاي پنچ گانه، تاکنون يک بار در ايران تشکيل جلسه داده‌اند و جلسه بعدي آنها در افغانستان خواهد بود، گرچه هنوز زمان دقيق آن مشخص نيست.
وي در پاسخ به اين سوال که در مورد آب، سه موضوع تالاب‌هاي هامون، رود هيرمند و رودخانه هريرود بين ايران و افغانستان مطرح است و تاکنون در کميته آب چه بحث هايي در مورد اين سه موضوع انجام شده است؟، خاطرنشان کرد: در کميته آب که بين ايران و افغانستان تشکيل شده است، چهار موضوع را بررسي مي‌کنيم که شما سه موضوع آن را اشاره کرديد. موضوع اول مربوط به تالاب‌هاي‌هامون و اکوسيستم اين منطقه است. متاسفانه به دليل بي‌توجهي‌هايي که در سال‌هاي گذشته صورت گرفته و همچنين تغييرات اقليمي، خيلي از تالاب‌ها به سمت خشک شدن رفته اند و برخي از آنها خشک شده‌اند. خشک شدن تالاب‌ها منجر به ايجاد مشکلاتي در زمينه کشاورزي و همچنين محيط زيست از جمله توليد گرد و غبار شده است و اکنون يکي از موضوعات مشترک بين ما و افغانستان که هر دو نيز با آن روبرو هستيم، همين قضيه است.
قديمي بودن معاهده هيرمند، دليل بر بي‌اعتبار بودن آن نيست
معاون وزير امور خارجه گفت: در مورد رودخانه هيرمند معاهده‌اي بين ما و افغانستان از سال‌هاي قبل منعقد شده است ولي قديمي بودن اين معاهده دليل بر بي‌اعتبار بودن آن نيست. از نظر دولت ايران و افغانستان اين معاهده کماکان معتبر است. آب رودخانه هيرمند از افغانستان سرچشمه مي‌گيرد، وارد خاک ايران مي‌شود، از تالاب‌هاي هامون مي‌گذرد و دوباره به خاک افغانستان باز مي‌گردد. حقابه‌اي بر همين اساس براي ايران و افغانستان در نظر گرفته شده که ما همچنان به آن پايبند هستيم. البته در مورد نحوه اجرا و مکانيزم بهره‌برداري از آب وهمچنين مسائل مرزي مربوط به اين رودخانه گفت‌وگوهايي دراين کميته انجام شده است.
عراقچي افزود: طبيعتا حقابه ما از رودخانه هيرمند امري جدا از حقابه محيط زيست است. اين روزها فقط کشورها و مردم نيستند که از حقابه برخوردارند بلکه محيط زيست و طبيعت نيز حقي از اين موضوع دارند. اگر حقابه‌اي براي ايران و افغانستان قائل هستيم بايد حقآبه‌اي نيز براي طبيعت در نظر بگيريم و اجازه دهيم که روال طبيعي رودخانه‌ها و تالاب‌ها ادامه پيدا کند و به حيات خود ادامه دهند. بنابراين در مورد رودخانه هيرمند غير از مسائل اجرايي و مکانيزم‌هاي اجراي توافق که بايد روي آن بحث و گفت‌وگو کنيم، در ارتباط با حقآبه طبيعت و محيط زيست نيز رايزني هايي در حال انجام است و اين موضوع مورد توجه دو کشور قرار گرفته است.
رودخانه ي هريرود، پرونده‌اي باز بين ايران وافغانستان است
مسوول کميته آب ايران و افغانستان ادامه داد : موضوع سومي که بين ايران و افغانستان مطرح است، بحث رودخانه هريرود است. هنوز هيچ رژيم حقوقي بين ما و افغانستان و همچنين کشور ترکمنستان که به نوعي در اين موضوع شراکت دارد، ايجاد نشده است. رودخانه ي هريرود، پرونده‌اي باز بين ما و افغانستان است. يکسري مطالعات فني انجام شده است تا مشخص شود سرچشمه‌هاي تامين آب براي اين رودخانه چه نقاطي هستند. کدام نقاط ايران و افغانستان در ارتباط با اين رودخانه بالادست و کجاها پايين‌دست هستند. در مورد اين رودخانه يکسري بحث‌هاي فني در کنار بحث‌هاي حقوقي و سياسي وجود دارد که در کميته مورد اشاره در حال بحث و گفت‌وگو در مورد آنها هستيم تا ببينيم آبي که در اين منطقه وجود دارد، چگونه بايد بين دو کشور تقسيم شود. هدف نهايي ما رسيدن به يک رژيم حقوقي مورد توافق بين دو طرف است و اميدوارم مذاکرات مربوطه سريع‌تر آغاز شود.
 همکاري‌هاي مشترک تهران و کابل در حوزه آب
معاون وزير امور خارجه، خاطر نشان کرد: موضوع چهارمي که در کميته آب در حال بحث و رايزني در مورد آن هستيم، همکاري دو کشور ايران و افغانستان در حوزه آب است. معتقديم که مسائل آبي لزوما نبايد به منازعه، ‌ مقابله و درگيري منجر شود، بلکه مي‌توان از آن به عنوان موضوعي جهت همکاري استفاده کنيم.
اين ديپلمات ارشد کشورمان، تصريح کرد: اگر تاريخ را مطالعه کنيد، مي‌بينيد که آب هميشه يک موضوع بوده است، گاهي موضوعي بين دو روستا، دو شهر و گاهي بين دو کشور و دو ملت. در تاريخ جنگ‌هاي زيادي بر سر آب ايجاد شده است ولي جالب است به اين نکته توجه کنيم که همکاري‌ها در ارتباط با موضوع آب هم زياد بوده است حتي بيشتر از جنگ‌ در ارتباط با آب. کشورها، قوميت‌ها، مليت‌ها و شهرها و روستاها در اکثر موارد در ارتباط با موضوع آب به تفاهم رسيده‌اند و اکنون اين ايده مطرح است که ايران و افغانستان نيز علاوه بر سه موضوع مطرح شده که مسائل حقوقي، سياسي و فني هستند همکاري‌هايي نيز در زمينه آب داشته باشند.
وي در پاسخ به اين سوال که اين همکاري‌ها به چه نحو خواهد بود؟ اظهار کرد: اين همکاري‌ها مي‌تواند به صورت اجراي پروژه‌هاي مشترک دنبال شود به نحوي که دو کشور از منافع اين پروژه‌ها بهره‌مند شوند. مي‌توانيم منابعي که در دو کشور وجود دارد را بين هم تقسيم کنيم. مثلا ممکن است در برخي از نقاط افغانستان آب فراوان وجود داشته باشد، از طرف ديگر ما هم نيروي کار و تکنولوژي مورد نياز را در اختيار داريم، مي‌توانيم در پروژه‌هاي مشترک کشاورزي، باغداري، ماهيگيري و ... از اين توانايي‌ها و امکانات استفاده کنيم. مثلا زمين‌هايي اختصاص داده شود که آب آن از سوي يکي از طرفين تامين شود و کشورمقابل نيز نيروي انساني، بذر و يا دانش مورد نياز را تامين کند و سپس منافع حاصله بين دو طرف تقسيم شود. البته اينها ايده‌هاي خام هستند و هنوز پروژه‌اي تعريف نشده است؛ اما در جريان گفت وگوهاي انجام شده هر دو طرف ازپي گيري چنين ايده‌هايي استقبال کرده‌اند.
عراقچي با بيان اينکه رياست کميته آب بين ايران و افغانستان با او است و معاونان وزرا از وزارتخانه‌هاي کشاورزي، نيرو و همچنين سازمان محيط زيست در اين کميته حضور دارند، گفت: لذا وقتي در کميته آب بحث همکاري بر سر موضوع آب مطرح مي‌شود، طبيعي است که دوستان ما در وزارت جهاد کشاورزي مسئول مي‌شوند که اين پروژه‌ها را تعريف و طراحي کنند به نحوي که در دور بعدي مذاکره با طرف افغانستاني آنها را بر سر ميز مذاکره ارائه دهيم.
اين مقام مسوول در وزارت امور خارجه، در پاسخ به اين سوال که از مدت ها قبل مذاکرات آبي بين ايران و افغانستان آغاز شده و به نظر مي‌رسد، اين گفت‌وگوها تاکنون به نتايج موفقي نرسيده وحتي مساله آب بين ايران و افغانستان به يک موضوع امنيتي تبديل شده است؟ گفت: موضوع آب يک موضوع حياتي به معناي واقعي کلمه است لذا براي همه کشورها و همه دولت‌ها موضوع مهمي بوده و هست.
 وي با تاکيد بر اين که نحوه تقسيم کردن و بهره‌برداري مشترک از منابع آبي، موضوعات بسيار مهم در حوزه هاي آبي مشترک هستند، ادامه داد: همانطور که شما اشاره کرديد بين ايران و افغانستان معاهده‌اي به نام معاهده هيرمند وجود دارد که در ارتباط با آن ده‌ها سال مذاکره شده تا دو طرف توانسته‌اند به توافق برسند، گرچه بعد از توافق نيز حرف‌ها، ‌نقل‌ها و مباحثي نيز همچنان مطرح بوده است. در واقع مي‌خواهم با ذکر اين مثال اين نکته را ياد آوري کنم که رسيدن به توافق در ارتباط با اينگونه موضوعات زمان‌بر است. اين واقعيت را بايد در نظر داشته باشيم که تغييرات اقليمي و کاهش نزولات آسماني از يک طرف و همچنين افزايش جمعيت و گسترش صنعت و کشاورزي باعث شده که ميزان آب شيرين در منطقه خاورميانه هر چه بيشتر کاهش پيدا کند و اين مسائل بر حساسيت هاي موضوع آب افزوده است.
معاون وزير امور خارجه با بيان اينکه عوامل ذکر شده، بحران آب در خاورميانه را به بحران بسيار جدي تبديل کرده است و هر روز اين بحران عميق تر و وخيم تر مي‌شود، خاطرنشان کرد: وقتي آب نباشد به دنبال آن بيکاري، فقر، مهاجرت و مسائل امنيتي پيش مي‌آيد و حتي ممکن است باعث درگيري و منازعه بين دو کشور، دو شهر، ‌ دو قبيله و يا دو روستا شود. ، بنابراين با توجه به اين مسائل، طبيعي است که تصميم‌گيري در مورد منابع آبي که بين دو کشور مشترک است، هر روز به يک موضوع جدي‌تر و سخت‌تر تبديل شود و حتي ممکن است با منافع و امنيت ملي آن کشورها گره بخورد، بنابراين درچنين فرآيندي مذاکرات سخت‌تر و پيچيده‌تر مي‌شوند و به دنبال آن رسيدن به توافق هم سخت‌تر خواهد بود. اين يک امر روشن است و در مورد مسائل آبي بين ايران و افغانستان نيز صدق مي‌کند.
احتمالا جنگ‌هاي آتي در خاورميانه، بر سر موضوع آب خواهد بود
وي در پاسخ به اين سوال که با توجه به کمبود آب شيرين درخاورميانه آيا اين احتمال وجود دارد که در آينده نزديک شاهد جنگ بر سر آب در اين منطقه باشيم؟ گفت: بله، اين احتمال وجود دارد. جنگ آب يک موضوع جديد نيست، هميشه وجود داشته است و سال‌ها به عنوان يک خطر جدي در خاورميانه به آن توجه شده است. اين احتمال وجود دارد که جنگ‌هاي آتي در اين منطقه بر سر آب باشد. اما تاريخ براي ما درس‌هاي زيادي دارد. طبق تجربيات تاريخي، زمينه‌هاي جنگ بر سر موضوع آب، مي‌تواند به همکاري در اين زمينه منجر شود و به همان دليل، آب در سياست خارجي اهميت زيادي پيدا کرده است.
عراقچي تاکيد کرد: ارزيابي‌هاي بين‌المللي نشان مي‌دهد که تا سال 2025 کل منطقه خاورميانه رسما به عنوان منطقه خشک شناخته خواهد شد که ايران نيز شامل آن مي‌شود. اين وضعيت تا سال 2050 به مراتب وخيم‌تر خواهد شد و کمبود آب و خشکسالي به يک موضوع بسيار، بسيار جدي براي کشورهاي خاورميانه از جمله ايران تبديل خواهد شد و حتي ممکن است بخش‌هايي از سرزمين ايران به طور کامل يا به ميزان زياد به خاطر اين موضوع از حيز انتفاع ساقط شوند. بعضا در اخبار مي‌شنويم که ادارات فلان شهرجنوبي کشور در ايام تابستان به خاطر شدت گرما، ساعت يک بعدازظهر تعطيل مي‌شوند يعني اين شهر از ساعت يک بعدازظهر تا غروب که هوا خنک شود کارايي ندارد و ساعت استفاده از روز کاهش پيدا مي‌کند. به نظر مي رسد در سال‌هاي آتي اين گونه مشکلات به شکل گسترده تري ايجاد خواهند شد.
اين مقام مسوول در وزارت امور خارجه، با بيان اينکه در ارتباط با بحران مورد اشاره دو تدبيرکلي درعرصه جهاني وجود دارد، گفت: تدبير اول تامين منابع آب از خارج از کشور است وتدبير دوم مديريت منابع آب در داخل کشور است.
وي با بيان اينکه در هر دو تدبير مورد اشاره سياست خارجي نقش ايفا مي‌کند، در پاسخ به اين سوال که به چه ميزان امکان دارد که بتوانيم آب را از خارج به داخل کشورمنتقل کنيم؟ گفت: در ايران نيز ايده‌هايي در اين زمينه وجود دارد که از برخي از کشورهاي اطراف آب تامين شود، اما اينکه چقدر از لحاظ فيزيکي مي‌توان اين ايده ها را عملياتي کرد يک موضوع ديگر است. اکنون تعدادي از کشورهايي که کم آب هستند که از طريق حفر کانال‌هاي ويژه آب را از کشورهاي پرآب به داخل کشورشان منتقل مي‌کنند.
معاون وزير امور خارجه، با تاکيد بر اينکه در مورد مديريت منابع آب و اينکه چگونه از آب موجود استفاده بهينه کنيم، سياست خارجي نقش مهمي دارد، به موضوع آب مجازي نيز اشاره کرد و گفت: منظور از آب مجازي اين است که بررسي شود براي توليد يک کالا چقدر آب مصرف شده است، مثلا در مورد کالايي مثل برنج از زمان نشاء تا برداشت به چه ميزان آب استفاده مي شود. ميزان آبي که در اين فرايند مورد استفاده قرار گرفته است را آب مجازي مي‌گويند. برخي اوقات آمارهاي غيرقابل باوري در مورد استفاده از آب در محصولاتي که توليد مي‌شود، مطرح مي‌شود، مثلا بر اساس برخي از آمارهاي اعلام شده، در توليد يک کفش چرمي نزديک به 45 الي 50 هزار ليتر آب مصرف مي‌شود.
آيا بهتر نيست کالايي که آب زيادي مصرف مي‌کند را از خارج وارد کنيم و خودمان ...
وي ادامه داد: در واقع آب مجازي به ما مي‌گويد به اين موضوع توجه کنيد که براي توليد يک کالا چقدر آب مصرف مي‌شود و از ديگر سو اين موضوع را مطرح مي‌کند که اگر کشوري کم آب است، بهتر است کالايي را توليد کند که آب کمي مصرف مي‌کند و کالاهاي پر آب را از خارج تهيه کند. بنابراين در همين چارچوب کشورها در تجارت خارجي بايد به سمت تجارت هوشمند حرکت کنند و عامل آب را در اين هوشمندي در نظر بگيرند. مثلا ما به عنوان کشوري کم آب، بايد بررسي کنيم که براي توليد برخي از محصولات کشاورزي چقدر آب مصرف مي‌کنيم و بعد از آن، در اين مورد فکر کنيم که آيا بهتر نيست کالايي که آب زيادي مصرف مي‌کند را از خارج وارد کنيم و خودمان به سمت توليد کالاهايي برويم که آب کمتري مصرف مي‌کنند؟
عراقچي با بيان اينکه اين موضوع نيز ارتباط مستقيمي با سياست خارجي و تجارت خارجي دارد، گفت: در چارچوب اين مقوله بحث کشت‌هاي فراسرزميني نيز مطرح مي‌شود؛ مثلا شما مي‌خواهيد کالايي را توليد کنيد که به آب فراوان احتياج دارد، شما مي‌توانيد با توافق با کشوري که از آب زيادي برخوردار است، کالاي مورد نظر را در آن کشور توليد کنيد و سپس محصولات را به داخل کشورتان منتقل کنيد. کشورها مي‌توانند در اين زمينه با يکديگر قرارداد ببندند. مثلا کشورهايي که پرآب هستند و زمين‌هاي حاصل خيزشان بيشتر از مورد نيازشان است، مي‌توانند زمين کشاورزي در اختيار کشورهايي قراردهند که کم آب هستند و اين کشورها با استفاده از منابع آبي موجود کالاي مورد نظر خود را توليد کنند.
معاون وزير امور خارجه افزود: موضوع ديگر در اين زمينه، بهينه‌سازي مصرف، اصلاح الگوي مصرف و اصلاح الگوي سيستم‌هاي کشت و آبياري است. هر کدام از اين موضوعات براي خودشان داراي تکنولوژي و دانش هستند. تعدادي از کشورها به اين تکنولوژي و دانش رسيده‌اند و ما مي‌توانيم از تجربيات بين‌المللي آنها در داخل کشور بهره برداري کنيم، در همين چارچوب حتي مي توان سرمايه‌گذاري خارجي جذب کرد و يا از منابع مالي سازمان‌هاي بين‌المللي استفاده کرد.
عراقچي در بخش ديگري از صحبت‌هاي خود در ارتباط با مصرف بهينه آب در کشور، اظهار کرد: گفته مي‌شود که در تهران بيش از 20 درصد آب لوله‌کشي در زير زمين به خاطر پوسيدگي لوله‌ها و نواقصي که لوله‌ها دارند هدر مي‌رود البته من تا رقم 40 درصد نيز شنيده‌ام. در دهه 70 توکيو (پايتخت ژاپن) نيز چنين مشکلي را داشت و بالاي 20 درصد آب لوله‌کشي‌اش به همين خاطر هدر مي‌رفت ولي اکنون در يک پروژه طولاني مدت هدررفت آب را به زير دو درصد رسانده‌اند.
وي با بيان اينکه بر اساس آمار اعلام شده، ميزان نزولات آسماني در ايران حدود 400 ميليارد متر مکعب است و برآورد مي‌شود که حدود 280 الي 290 ميليارد متر مکعب آن تبخير مي‌شود، گفت: اينها موضوعاتي است که ما با استفاده از تکنولوژي روز دنيا و استفاده از تجربيات ديگر کشورها مي‌توانيم از آنها جلوگيري کنيم. ديپلماسي آب و سياست خارجي وظيفه دارد که اين تکنولوژي‌ها را با ايجاد ارتباط بين مراکز علمي داخل کشور و خارج از کشور به داخل ايران منتقل کند و زمينه را براي سرمايه‌گذاري خارجي در کشور در اين حوزه ها فراهم کند.
معاون وزير خارجه کشورمان همچنين با تاکيد براينکه بايد دولت بر روي آب سرمايه‌گذاري جدي داشته باشد، تصريح کرد: اگر موضوع آب را جدي نگيريم حتما با خشکسالي مواجه مي‌شويم، همانطور که موضوع آلودگي هوا را جدي نگرفتيم و اکنون مي‌بينيم که در طول زمستان چه بلايي بر سر تنفس مردم در تهران مي‌آيد؛ موضوع ريزگردها را جدي نگرفتيم و در حال حاضر مشاهده مي کنيم که برخي از شهرهاي کشور با چه فاجعه‌اي در اين زمينه روبرو هستند.
عراقچي با بيان اين که اگر موضوع آب را جدي نگيريم در برخي از شهرهاي کشور در سال‌هاي آتي با شرايط بسيار سختي مواجه مي‌شويم، افزود: دولت و وزارت خارجه هر دو بر روي آب و ديپلماسي آب جديت و حساسيت دارند. ديپلماسي آب به مرور جايگاه خود را در سياست خارجي کشور باز کرده البته کار در اين زمينه سخت و طولاني است ولي اميدواريم بتوانيم با تلاش و برنامه ريزي منافع ملي کشور را در اين چارچوب تامين کنيم.
وي در پاسخ به اين سوال که به نظر مي‌رسد موضوع آب در کشور همچنان جدي گرفته نمي شود و مباحثي که در اين زمينه حتي از سوي دولتمردان مطرح مي‌شود، بيشتر جنبه شعاري دارد؟ گفت: اين سخن که دولتمردان در اين ارتباط فقط شعار مي‌دهند را قبول ندارم ولي اينکه بحث آب به طور کلي در جامعه جدي گرفته نشده است، حرف صحيحي است.
معاون وزير امور خارجه، با بيان اينکه براي مقابله با بحران آب در کشور، بايد آگاهي‌هاي عمومي افزايش پيدا کند و همه مردم، خواص و دانشگاهيان متوجه شوند که با يک بحران جدي روبرو هستيم، افزود : رسانه‌ها نقش مهمي در افزايش اين آگاهي دارند. بايد به مردم شيوه‌هاي مصرف بهينه آب را ياد دهند. در دنيا روي اين موضوعات کار شده، ‌تجربيات خوبي وجود دارد و بايد اين تجربيات به داخل کشور منتقل شود. در حال حاضر در دانشگاه‌ها موضوع آب فقط از زاويه مهندسي و سازه‌هاي آبي مورد مطالعه و تحقيق قرار مي‌گيرد در حالي که دانش آب و ديپلماسي آب مورد غفلت قرار گرفته است و بايد پايان‌نامه‌ها و پروژه‌ها به اين سمت سوق داده شوند.
وي در بخش ديگري از صحبت‌هاي خود در مورد همکاري وزارت خارجه با ديگر نهادهاي مسئول در ارتباط با حوزه آب، گفت: با وزارتخانه‌هاي نيرو، کشاورزي و سازمان محيط زيست به صورت مرتب جلسه داريم و در مورد موضوع آب، ‌رودخانه‌هاي فرامرزي، ‌ تامين آب حوزه‌هاي مشترک، بحث‌هاي زيست محيطي و گرد و غبار، گفت گوهاي جدي انجام مي دهيم و همکاري‌هاي مستمري در حال صورت گرفتن است.
چاش هاي موجود بين ايران و ترکيه بر سر پروژه «گاپ»
عراقچي در مورد اين موضوع که رييس‌جمهور در اجلاس اخير گرد و غبار که در تهران برگزار شده بود به صورت تلويحي از سدسازي‌هاي ترکيه که به پروژه گاپ « GAP» و يا Guneydogu Anadolu Projesi معروف است، انتقاد کرد و نسبت به اين موضوع واکنش نشان داد، چرا که اين پروژه بر روي دجله و هورالعظيم تاثير مي‌گذارد و از نظر زيست محيطي اثرات زيان‌باري را براي ايران و عراق به وجود مي آورد ولي مقامات ترکيه‌اي مدعي هستند که بر روي اين طرح‌ها کار کارشناسي شده است و ضربه‌ زيست محيطي به ايران و عراق وارد نمي‌کند، خاطرنشان کرد: رايزني‌هاي ما با طرف‌هاي ترک در اين زمينه ادامه دارد. واقعيت اين است که موضوعات جهاني امروز ديگر در قالب حاکميت داخل کشورها نمي‌گنجد. اکنون کشورها اگر اقداماتي انجام مي‌دهند تاثيرات اين اقدامات فراتر از داخل خود آن کشورها است و حتي ممکن است تاثيرات فرامنطقه‌اي داشته باشد و کل جامعه جهاني را تحت تاثير قرار دهد.
معاون وزير خارجه کشورمان با بيان اينکه بسياري از تهديداتي که اکنون در عرصه جهاني وجود دارد مربوط به يک يا دو کشور نيست و مرز نمي‌شناسد، تصريح کرد: در همين چارچوب مقابله با آنها نيز به همکاري‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي نياز دارد. مثلا فرض کنيد يک کشور بر روي منابع آبي مشترک سد ايجاد کند و باعث خشکسالي در کشورهاي اطرافش شود. اين اقدام باعث به وجود آوردن پديده‌اي به نام ريزگردها مي‌شود و تعداد زيادي از کشورهاي منطقه از اين موضوع متاثر مي‌شوند و براي شهروندانشان مشکل ايجاد مي‌شود. در همين چارچوب است که تاکيد مي‌شود ديگر اثرات يک موضوع در چنين حوزه هايي در حوزه داخلي يک کشور باقي نمي‌ماند و اثرات آن منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي است.
ادعاي ترک ها، قانع مان نکرد
وي با بيان اينکه در مورد موضوع اشاره شده، رايزني‌هايي را به صورت مشخص با ترکيه داريم، تاکيد کرد : اين گونه نيست که يک کشور بتواند ادعا کند که من هر کاري که بخواهم در حوزه ي سرزميني ام انجام مي دهم و کاري به تبعات آن براي کشورهاي همسايه ندارم.
عراقچي با اشاره به ادعاي ترک‌ها در ارتباط با بحث پروژه گپ، تصريح کرد: آنها ادعا مي‌کنند که تبعات زيست محيطي اين پروژه‌ را بر روي کشورهاي اطراف در نظر گرفته‌اند. در حالي که اين ادعاي آنها است و ما نسبت به صحت اين ادعا هنوز قانع نشده ايم، از ديگر سو کارشناسان ايران، عراق و ساير کشورهاي اطراف، ديدگاه‌هاي ديگري در اين زمينه دارند.
معاون وزير امور خارجه، ادامه داد: قطعا چنين موضوعاتي از طريق منازعه و درگيري حل نمي‌شود و بلکه بايد در چارچوب گفتگو و همکاري آنها را به پيش برد. متاسفانه منطقه درگير مشکلات و مسائل مختلف است. موضوعاتي که بين کشورهاي اين منطقه به وجود آمده آنقدر متنوع و زياد است که گاهي اولويت‌ها جابجا مي‌شود. ما و ترکيه در مورد موضوعاتي چون سوريه، عراق، مبارزه با تروريسم، بحث اکراد و همچنين مسائل ديگر چالش‌ها، گفت‌وگوها و همکاري هايي داريم، در برخي ازاين مسائل اشتراک نظر و در مورد برخي اختلاف نظرهايي داريم.
رايزني هايي را با سازمان ملل در مورد تبعات پروژه گاپ انجام داده ايم
وي با تاکيد بر اينکه پروژه گاپ هم يکي از موضوعاتي است که روي ميز گفتگوهاي ايران و ترکيه قرار گرفته است، گفت: ما با ديگر کشورهايي که از اين موضوع متاثر هستند نيز رايزني‌هايي داريم. با سازمان‌هاي بين‌المللي از جمله سازمان ملل نيز گفت وگو هايي را در اين ارتباط شروع کرده‌ايم.
ترکيه نبايد آب را به يک موضوع تجاري تبديل کند
اين ديپلمات ارشد کشورمان، در پاسخ به اين سوال که ترک‌ها اين استدلال را مطرح مي‌کنند که با اجرا کردن اين پروژه ها، استراتژي ذخيره آب را دنبال مي کنند و اگر در آينده مشکلي براي کشورهاي اطراف از نظر آب پيش آيد، مي‌توانند آب را در اختيار آنها قراردهند؟، گفت: آب يک موضوع حياتي است و نبايد به يک موضوع تجاري تبديل شود. کشورهاي بالادست از مسئوليت هاي حقوقي و انساني برخوردار هستند.
عراقچي با بيان اينکه در موضوع آب بعضي از کشورها بالادست و برخي از کشورها پايين دست هستند، ادامه داد: مثلا در حوزه هاي آبي مشترک بين ما و افغانستان، افغانستان بالادست است و ما پايين دست هستيم. در مرزهاي غربي اين موضوع برعکس است و ما بالادست هستيم و عراق پايين دست است.
وي ادامه داد: در نرم‌هاي بين‌المللي به کشوري که بالادست است، اجازه نمي‌دهند حقوق مردم پايين دست را ناديده بگيرد و چون امکان جلوگيري از حرکت آب را دارد، به مردم در حوزه‌هاي پايين دست فشار آورد.
اختلافات بين پنج کشور ساحلي درياي خزر، همچنان باقي است
عراقچي در پاسخ به اين سوال که قرار است طي ماه هاي آتي پنجمين اجلاس سران کشورهاي ساحلي درياي خزر در قزاقستان برگزار شود و آيا اين امکان وجود دارد که رژيم حقوقي درياي خزر در اين اجلاس نهايي شود، از طرف ديگر در برخي از خبرها ذکر شده که تراز آبي ايران در تالاب» ميان کاله» و «خليج گرگان» به علت اينکه روس‌ها در «ولگا «با کشت محصولات کشاورزي آّب بيشتري از اين منطقه را مصرف مي‌کنند، کاهش پيدا کرده است؟، خاطرنشان کرد: در درياي خزر با بحث رژيم حقوقي مواجه هستيم. در وزارت خارجه موضوع رژيم حقوقي درياي خزر در دبيرخانه‌اي در معاونت آسيا و اقيانوسيه وزارت امور خارجه دنبال مي شود.
وي ادامه داد: واقعيت اين است که ما هنوز نتوانسته‌ايم به رژيم حقوقي جديدي در درياي خزر دست پيدا کنيم و اختلافاتي که بين پنج کشور ساحلي درياي خزر وجود دارد، همچنان باقي است. در حوزه‌هايي همچون زير سطح، روي سطح و همچنين قلمروهاي دريايي با موضوعات متنوع و پيچيده‌اي روبرو هستيم و اين خود باعث شده که به ر ژيم واحدي دست پيدا نکنيم. ، مذاکرات فني و سياسي در سطوح مختلف براي رسيدن به توافق بين پنچ کشور ساحلي درياي خزر در جريان است ولي قطعا رسيدن به توافق کار سخت و دشواري است.
معاون وزير امور خارجه افزود: موضوع ديگري که در همين چارچوب در حال پيگيري آن هستيم، مسائل مربوط به حفظ محيط زيست خزر است، از آلودگي‌هايي که بر اثر حفاري‌هاي نفتي ايجاد مي‌شود تا حفظ ماهيان خاوياري و مسائلي همچون جابجايي سطح آب و اثراتي که اقدام يک کشورمي‌تواند بر محيط زيست اين منطقه بگذارد.
عراقچي تصريح کرد: در موضوع آب بعضا مي‌بينيم که اظهارنظرهاي غيرکارشناسي زيادي انجام مي‌شود، مثلا اينکه مي‌گويند دراينجا آب کم شده به خاطر اينکه فلان کشور در فلان جا فلان کار را انجام داده است. ممکن است که اين اقدامات موثر باشد ولي اثبات اينگونه اظهارنظرها نيازمند کاري علمي، فني و ميداني است تا بتوانيم با قاطعيت بگوييم مثلا فلان اقدام روسيه باعث شده که در پايين دست فلان مشکل در تالاب‌هاي ما به وجود آيد. ما هنوز در اين زمينه مطمئن نيستيم و نمي‌توانيم چنين قضاوتي را داشته باشيم.
وي گفت: سازمان محيط زيست، وزارت نيرو و ساير دستگاه‌هاي مربوطه بايد اقدامات فني، ‌ علمي و کارشناسي لازم را انجام دهند تا علت دقيق پايين رفتن سطح آب در يک تالاب، ‌ درياچه و يا رودخانه مشخص شود و سپس با علت آن برخورد کنيم.
اقاي ظريف صحبت خاصي با من براي تغيير و جابه جايي نکرده است
در پايان اين مصاحبه، معاون حقوقي و بين الملل وزير امور خارجه در پاسخ به اين سوال که آيا در دوره جديد وزرات محمدجوادظريف بر دستگاه ديپلماسي کشور؛ همچنان در همين معاونت مشغول به فعاليت خواهدبود؟ يا مسووليت ديگري در اين وزارت خانه برعهده خواهد داشت، گفت: بعد از نهايي شدن کابينه به طورطبيعي مرحله ايجاد تغييرات در داخل وزارتخانه‌ها وشوراي معاونان فرامي‌رسد. آقاي ظريف ايده‌هايي درذهن دارند که درساختار وزارتخارجه تغييراتي ايجاد کنند و متناسب با اين تغييرات افراد چينش خواهند شد.
عراقچي، در واکنش به اين سوال که آيا با شما صحبتي براي تغيير و جابه جايي شده است؟ تصريح کرد: ايشان بامن صحبت خاصي نکرده‌اند. همانطورکه گفتم ايده‌هايي مطرح شده ولي صحبت خاصي دراين ارتباط انجام نشده است. وي در پايان تاکيد کرد : بنده از روز اول دست همکاري به آقاي ظريف داده‌ام و تا هر زماني و در هر کجايي که ايشان صلاح بدانند با ايشان همکاري خواهم کرد.

منبع: isna.ir