بزرگنمايي:
شب کارها بيشتر بيمار مي شوند
اغلب ما يک سوم از زندگي مان را در خواب هستيم و اگر خوابمان مختل شود کيفيت زندگي مان به طرز قابل توجهي تحت تاثير قرار خواهد گرفت چون در پي آن تمرکز و سپس حافظه و يادگيري مختلف مي شود و در نتيجه زندگي با کيفيت مناسبي پيش نمي رود. به همين دليل است که هرگونه اختلال، بيماري يا کمبود خواب مي تواند آثار مستقيمي بر بيداري و فعاليت هاي فرد داشته باشد. بسياري از فعاليت هاي شغلي مي توانند بر خواب افراد موثر باشند و زمينه بروز يا تشديد اختلالات خواب فراهم کنند. يکي از اين عوامل شيفت کاري و اختلالات خواب ناشي از آن است.
ساعت بدني شب کارها
اختلالات خواب ناشي از شيفت کاري در افرادي که شيفت کاري دارند يا به طور کلي شب کار هستند بروز مي کند اما بروز اين اختلال فقط به اين افراد محدود نمي شود بلکه افرادي که مجبورند صبح زود مثلا ساعت 4 صبح از خواب بيدار شوند و سر کار بروند را هم مي تواند شامل شود. همه ما ساعتي درون بدنمان داريم که اين ساعت خودش را براساس نور و سرنخ هاي دروني تنظيم مي کند. يعني خود 24 ساعت شبانه روز را تشخيص مي دهد و برنامه ريزي مي کند. البته ذکر اين نکته ضروري است که اين ساعت مي تواند 24.5 ساعت باشد بعد از 24 تا 24.5 بدن دوباره به جاي اول باز مي گردد.
جدال با خواب
حدود ساعت 10-11 شب بدن احساس مي کند بايد بخوابد چون هورموني به نام ملاتونين در بدن بالا مي رود و بدن سيگنال هاي خواب را مي گيرد. علت بالا رفتن ملاتونين هم تاريک شدن هواست. بعد از آن کم کم حرارت بدن پايين مي آيد و همراه با تغيير هورمون ها احساس خواب آلودگي ايجاد مي شود و فرد به خواب مي رود و با همين حالت هم صبح از خواب بيدار مي شود. وقتي ريتم بدن افراد به هر دليل مثل مسافرت و شيفت کاري به هم مي خورد دچار اختلال خواب مي شوند.
80درصد ابتلا يعني شيوع بالا
چه افرادي که شيفت کار هستند و چه افرادي که دائم شيفت شب دارند ممکن است دچار اين اختلال شوند. نکته مهم اينجاست که همه افراد دچار اختلال نمي شوند. برخي از افراد ساعت دروني خواب بيشتر از 24 ساعت است. بنابراين اگر شب بيدار بمانيد مشکلي برايشان ايجاد نمي شود.
درواقع اين موضوع نشان مي دهد همه لزوما دچار اين اختلال نمي شوند. شيوع اين اختلال در برخي مطالعات خاص روي جمعيت هاي خاص در کشور بين 80-60 درصد اعلام شده است. از آنجا که اين اختلال به دليل شيفت کاري بروز مي کند. جنسيت در شيوع آن تاثيري ندارد.
بدخواب ها بيشتر سرما مي خورند
مطالعات زيادي در مورد بي خوابي و اختلالات خواب ناشي از شيفت کاري انجام شده است. در برخي مطالعات مشخص شده افرادي که دچار بي خوابي مي شوند يا اختلالات خواب ناشي از شيفت کاري دارند ممکن است در معرض ابتلا به بيماري هاي جسمي هم باشند. مثلا نتايج برخي مطالعات نشان داده سرماخوردگي در اين افراد شايع تر است اما دليل آن مشخص نيست و تنها مي توان گفت اين احتمال وجود دارد که به دليل به هم خوردن تعادل ملاتونين باشد.
همان طور که گفته شد ملاتونين هورمون شبانه است و از آنجا که افراد شب کار هم در نور کار مي کنند، تنظيم ملاتونين شان به هم مي خورد. نتايج برخي مطالعات نشان داده در درازمدت اين اختلال در خانم ها با سرطان مرتبط است، هرچند هنوز بررسي هاي کامل در اين مورد صورت نگرفته است. برخي اختلالات قلبي- عروقي، افسردگي، تحريک پذيري، اضطراب و بيماري هاي گوارشي در افراد شاغل در شيفت شب بيشتر ديده مي شود.
کاهش تمرکز و بروزحادثه
بيشترين مشکلي که شيفت کاري و اختلال ناشي از آن ايجاد مي کند اثري است که به طور موقت روي شناخت افراد تاثير مي گذارد. تمرکز و توجه اين افراد به شدت تحت تاثير قرار مي گيرد و زماني که به اين مشکل دچار مي شوند در معرض اتفاقات زيادي از جمله حوادث شغلي يا رانندگي در پي داشته باشد. اين حوادث معمولا در ساعت هاي منتهي به صبح و حدود ساعت 4-3 صبح بيشتر رخ مي دهد. اين مشکل يکي از عوارض مهم اختلال خواب ناشي از شيفت کاري است.
محيط شب بايد بازسازي شود
اگر اين مساله براي فردي بسيار دردسرساز شده و امکان تغيير شغل به يک شغل روزانه را دارد بايد اين کار را انجام دهد اما اگر فردي مجبور به کار شيفتي است مي توان به او توصيه هايي براي خواب بهتر داد. معمولا گفته مي شود فرد زماني که از کار بر مي گردد و مي خواهد بخوابد کاري کند که محيط شب برايش تداعي شود و بدن احساس کند که شب است. به طور مثال اتاق را با کمک پرده هاي ضخيم کاملا تاريک کند، وسايل ديجيتال مانند تلفن همراه در اتاق روشن نکند، چشم بند داشته باشد، در محيط صدايي نباشد و اگر امکان قطع صدا وجود ندارد موسيقي آرام بگذارد.
درجه حرارت اتاق بايد کم و حدود 20-18 درجه سانتي گراد باشد. اين فرد مي تواند هنگام مراجعه از محل کار به خانه از عينک دودي استفاده کند و در معرض نور شديد قرار نگيرد تا بدن آن را تعبير به روز نکند. در اصل بايد تلاش کنند محيط مصنوعي براي خودشان بسازند.
مراقب رژيم غذايي باشيد
افراد شب کار معمولا اضافه وزن دارند چون شب خوري زيادي دارند و همين چاقي مي تواند اختلال خواب را تشديد کند. به همين دليل توصيه به کاهش وزن و ورزش مي شود. اين افراد بايد از مصرف کافئين به خصوص قبل از خواب پرهيز کنند.
افراد شب کار توصيه مي شود در شيفت کاري زماني که استراحت دارند يک چرت کوتاه داشته باشند. در طول روز هم از خانواده بخواهند آنها را از خواب بيدار نکنند تا خوابشان منقطع نشود مگر در موارد ضروري.
دارو درماني کمک مي کند
ملاتونين يکي از داروهايي است که مي توان بدون نسخه تهيه کرد. اما بهتر است با تجويز پزشک باشد. برخي داروها هم به صورت کوتاه مدت مي توانند کمک کننده باشند به خصوص براي افرادي که شيفت چرخشي دارند. براي بيدار نگه داشتن و افزايش تمرکز افرادي که خطر حوادث شغلي دارند هم داروهايي تجويز مي شود اما همه اين داروها به جز ملاتونين بايد به وسيله پزشک و با توجه به شرايط فرد تجويز شوند.
خودشان مي دانند مشکل چيست!
مهم ترين بخش تشخيص اين اختلال آن است که فرد شيفت کار است و خواب ناکافي دارد. در اين فرد اختلال در به خواب رفتن، اختلال در حين خواب و همين طور اختلال انتهاي خواب که همان احساس کسالت است نيز ديده مي شود.
براي تشخيص بهتر و جزئيات اين اختلال مي تواند از چارت خواب استفاده کرد. فرد در اين حالت براي 1 يا 2 هفته ساعت خواب و بيداري اش را ثبت مي کند. روش ديگري که ممکن است براي تشخيص به کار گرفته شود روش آزمايشگاهي است.
در اين روش فرد در آزمايشگاه مي خوابد. روش ديگر اين است که وسيله اي به مچ دست بسته مي شود که براي سنجش بازتاب يا رفلکس عضلات است و از آنجا که عضلات در طول خواب منبسط و شل است مي توان ساعت هاي خواب و بيداري را با آن پايش کرد اما معمولا به روش هاي پيچيده نياز نيست و تشخيص با همان شرح حال و در نهايت چارت خواب داده مي شود.
کارشناس: دکتر بهنام شريعتي - روان پزشک
منبع:bartarinha.ir