بزرگنمايي:

مريم بهاري ساروي، داروساز نوشت: ضعيف شدن حافظه کوتاه‌مدت يعني فراموش کردن وقايع اخير زندگي در حالي که از دست دادن حافظه طولاني‌مدت يعني ناتواني در حفظ و يادآوري خاطرات گذشته. بيشتر مردم تصور مي‌کنند ضعيف شدن حافظه از نشانه‌هاي پيري است، اما سالمندي تنها عامل بروز اين مشکل نيست. اختلالات حافظه ممکن است در نتيجه مصرف برخي داروها نيز بروز کند. در اينجا داروهايي را که باعث ايجاد فراموشي و اختلالات حافظه مي‌شود معرفي مي‌کنيم.

آلپرازولام، کلونازپام، ديازپام (واليوم)، لورازپام و فلورازپام جزو داروهاي رايج براي مقابله با استرس و اضطراب است. اين داروها با ايجاد خوابي راحت، مقابله با استرس، ايجاد آرامش و شل کردن عضلات باعث بهبود تاثير ناقل عصبي آمينو بوتيريک اسيد روي گيرنده‌هاي خود مي‌شود. اين داروها براي درمان تحريک‌پذيري، اضطراب، اسپاسم‌هاي عضلاني، تشنج و همچنين براي درمان بيخوابي و افسردگي نيز تجويز مي‌شوند، اما داروهاي گروه بنزوديازپين، برخي از مناطق مربوط به حافظه را در مغز غيرفعال مي‌کنند. در اين صورت نيز روي تبادل داده‌ها و اطلاعات حافظه کوتاه‌مدت و حافظه بلند‌مدت اختلالاتي بروز مي‌کند. جالب اينجاست که اين عارضه جانبي داروهاي آرامبخش گاهي به‌عنوان نقطه قوت اين داروها در نظر گرفته مي‌شود. براي جلوگيري از عوارض بخصوص در افراد سالمند، اين داروها بايد در مدت زمان کوتاه و تحت نظر پزشک متخصص مصرف شوند.

داروهايي مثل آتورواستاتين، لواستاتين و... جزو داروهاي ضدچربي خون هستند که باعث کاهش بيوسنتز کلسترول و تنظيم چربي خون مي‌شوند. تاثير اصلي اين داروها کاهش ميزان کلسترول در خون بوده، اما در عين حال کلسترول خوب (HDL) در مغز را نيز کاهش مي‌دهند. يک‌چهارم کلسترولي که در بدن وجود دارد در مغز قرار دارد. چربي‌ها براي ساخت رابطه‌‌ بين سلول‌هاي عصبي و ايجاد ارتباط بين حافظه و يادگيري، لازم و ضروري هستند. استاتين‌ها باعث کاهش ميزان کلسترول در مغز شده و زمينه بروز اختلالات حافظه را فراهم مي‌کنند. اگر ميزان کلسترول خونتان فقط کمي از حد طبيعي بالاتر است، از مصرف استاتين‌ها پرهيز کرده و با کمک رژيم غذايي و نيز مصرف بيشتر ويتامين‌هاي B12،‌ B6 و اسيدفوليک نسبت به کنترل آن اقدام کنيد.

خواب کافي براي سلامت بدن و داشتن انرژي لازم براي ادامه روز، لازم و ضروري است. بيخوابي و بدخوابي، بسياري از افراد را به سمت مصرف داروهايي مثل زولپيدم مي‌کشاند. داروهاي خواب‌آور مانند داروهاي آرامبخش روي گيرنده‌هاي گاما آمينو بوتيريک اسيد تاثير دارند و اين مساله به مهار تحريکات عصبي منجر مي‌شود. اين داروها فعاليت قسمت‌هايي از مغز را کاهش داده و باعث بروز اختلالاتي در حافظه کوتاه و بلند‌مدت مي‌شوند. ممکن است داروهاي خواب‌آور باعث بروز نوعي فراموشي به نام «آمنزيا» شده و فرد رفتارهاي عجيبي مثل راه رفتن در خواب از خود نشان دهد. استفاده طولاني‌مدت از داروهاي خواب‌آور اعتيادآور و ترک آن بسيار سخت است.

بتابلوکرها جزو گروه داروهاي ضدفشارخون هستند. داروهايي مثل آتنولول، کاروديلول، متوپرولول، سوتالول، تيمولول و... جزو اين داروها هستند که براي کاهش ضربان قلب و کنترل فشار خون تجويز مي‌شوند. اين داروها همچنين براي درمان پرفشاري خون استفاده دارند. کارايي بتابلوکرها براي مقابله با تاثير آدرنالين است. اين داروها به قلب فرمان مي‌دهند که کندتر و با قدرت کمتري بزند تا متعاقب آن فشار خون نيز کنترل شود. داروهاي ضدفشار خون باعث مسدود شدن اثرات بيوشيميايي هورمون‌هايي مثل آدرنالين و نورآدرنالين در مغز مي‌شوند که اين مساله نيز ممکن است منجر به بروز اختلالاتي در حافظه شود. براي مقابله با اين مشکل بهتر است روش‌هاي کمکي براي کاهش فشار خون استفاده شوند.

آنتي‌هيستامين‌هاي نسل اول مثل کلماستين، ديفن هيدرامين، هيدروکسي‌زين و... جزو آنتي‌هيستامين‌هاي نسل اول هستند که با اثرات ايجاد شده از هيستامين در سطح گيرنده‌هاي H1 مقابله مي‌کنند. اين داروها مانع از اتصال هيستامين روي گيرنده خود شده، اما مانع از ترشح هيستامين نمي‌شوند. داروهاي آنتي‌هيستامين علائم بيماري‌هايي مثل سرماخوردگي، رينيت، کهير، آسم و آلرژي‌ها را تسکين مي‌دهند. اين داروها همچنين براي مقابله با حالت تهوع، ورم ملتحمه، استفراغ، سرگيجه، بيخوابي و حالت ماشين‌زدگي استفاده مي‌شوند. اولين نسل آنتي‌هيستامين‌ها جزو داروهاي محلول در چربي هستند و صرفا اين نوع داروها قدرت نفوذ در مغز را دارند. بنابراين آنتي‌هيستامين‌ها قادر به نفوذ در مغز بوده و در عملکرد نرمال آن دخالت مي‌کنند. اين داروها با کاهش ميزان ناقل عصبي استيل کولين مانع از فعاليت بخش‌هاي مخصوص مربوط به حافظه مغز مي‌شوند. در نتيجه کيفيت حافظه کمتر مي‌شود. هم‌اکنون آنتي‌هيستامين‌هايي در بازار دارو موجود است که تاثير کمتري روي حافظه و قدرت درک انسان دارد. اين داروها به‌خصوص به افراد سالمند بيشتر توصيه مي‌شوند.

روپينيرول جزو داروهايي است که براي درمان بيماري پارکينسون تجويز مي‌شود. پارکينسون بيماري دستگاه عصبي پيش‌رونده است که باعث نابودي نورون‌هاي بخشي از مغز مي‌شود. اين داروها همچنين براي مقابله با برخي تومورهاي هيپوفيز و «سندرم پاهاي بي‌قرار» هم استفاده مي‌شوند. افرادي که دچار اين بيماري هستند دچار تکان‌هاي ناگهاني و شديد در پاها مي‌شوند. داروهاي ضد پارکينسون آگونيست دوپامين هستند. دوپامين يک پيام‌رسان شيميايي است که در بيشتر عملکردهاي مغز از‌جمله انگيزه، يادگيري و حافظه نقش دارد. داروهاي ضدپارکينسون با ممانعت از تخريب آنزيمي باعث افزايش ميزان دوپامين مغز شده و ميزان ناقل عصبي استيل کولين را کاهش مي‌دهند. زماني که ميزان اين ناقل عصبي در مغز کاهش پيدا مي‌کنند اختلالاتي در قدرت درک انسان بروز مي‌کند. داروهاي ضدپارکينسون بخش‌هايي از مغز را که مسئول حافظه هستند تحت تاثير قرار داده و باعث کاهش قدرت حافظه مي‌شوند.

اکسي بوتينين و تولترودين جزو داروهاي ضدکولينرژيک هستند که براي مقابله با بي‌اختياري ادراري تجويز مي‌شوند. زماني که بدن نتواند عملکرد دفع ادرار را به‌درستي کنترل کند، به آن بي‌اختياري ادراري مي‌گويند. اين مشکل شرايطي اورژانسي براي فرد ايجاد مي‌کند که در آن ميل به دفع ادرار به صورت ناگهاني و شديد بروز مي‌کند و فرد نمي‌تواند خود را تا رسيدن به دستشويي کنترل کند. داروهاي ضدکولينرژيک باعث تسکين علائم پرکاري مثانه شده و فواصل بي‌اختياري را کاهش مي‌دهند. اين داروها نيز باعث ممانعت از فعاليت ناقل عصبي استيل کولين مي‌شوند. استيل کولين يک پيام‌رسان شيميايي در مغز و مسئول انتقال اطلاعات به سراسر بدن است. اين داروها مانع از انقباض‌هاي غيرارادي عضلات کنترل‌کننده ادرار شده و به اين صورت به کنترل مشکل بي‌اختياري ادراري کمک مي‌کنند. داروهاي مقابله‌کننده با بي‌اختياري در دستگاه عصبي مرکزي تاثير گذاشته و در فعاليت مراکز يادگيري و حافظه اختلالاتي ايجاد مي‌کنند. مصرف طولاني‌مدت و همزمان آنها با داروهاي ديگر خطر اختلالات جدي حافظه را بالا مي‌برد. نتايج پژوهش‌ها حاکي از اين است که اثرات داروهاي آنتي‌کولينرژيک با 10 سال پيري قدرت مغز قابل مقايسه است. به اين معني که اين داروها به اندازه 10 سال کار کشيدن از مغز روي ضعيف شدن حافظه تاثير دارند. اين خطر در افراد سالمند با شدت بيشتر رخ مي‌دهد.

فنتانيل و مورفين، جزو داروهاي ضددرد مخدر هستند و همان‌طور که از اسم‌شان پيداست براي تسکين دردهاي شديد و مزمن استفاده مي‌شوند. کدئين براي تسکين و بهبود سرفه نيز استفاده مي‌شود. اين داروها قبل و حين عمل جراحي استفاده مي‌شوند. داروهاي ضددرد مخدر با مهار کردن جريان سيگنال‌هاي درد در دستگاه عصبي مرکزي وارد عمل شده و درد را تسکين مي‌دهند. اين تاثير داروهاي مسکن مخدر از ناقل‌هاي عصبي ناشي مي‌شوند و در عين حال روي حافظه تاثير مي‌گذارند. بنابراين در کار حافظه کوتاه و بلند‌مدت دخالت کرده و باعث تضعيف آنها مي‌شوند. مصرف طولاني‌مدت اين داروها خطر از دست دادن حافظه را به ميزان زيادي افزايش مي‌دهند. علاوه‌بر اينها داروهاي ضدروان‌پريشي مثل‌کلرپرومازين، هالوپريدول، پيموزيد، کلوزاپين، لوکساپين و... که به‌ويژه براي درمان اسکيزوفرني استفاده مي‌شوند نيز روي حافظه تاثير منفي مي‌گذارند.

منبع : ضميمه سيب روزنامه جام جم