بزرگنمايي:

چه خبر -

تا اکتبر 1916، روشن شده بود که بحراني بزرگ در حال شکل‏گيري است. کفري در گزارشي در 9 اکتبر 1916 مي‏‏نويسد: «افتخار دارم گزارش کنم اوضاع ارزاق در تهران دارد به مسئله‏‏اي جدي تبديل مي‏‏شود؛ به سبب کمبود منابع، قيمت همه چيز خصوصاً گندم، جو، برنج و کاه به شکلي غيرعادي بالا رفته و فقرا به شدت در رنج هستند. صفوف طولاني جمعيت ساعت‏ها ‏‏بيرون دکان‏هاي ‏‏خبازي به اميد خريدن قرص ناني بي‏کيفيت و به قيمتي به شدت گران منتظر مي‏‏مانند. 26 اوت 1916 (شماره 228)، گزارش مي‏‏کند که دولت 82000 خروار (24000تن) از ولايت تهران تهيه کرده است و وزارت ماليه دستور داده اين محموله به پايتخت آورده شود. رعد 18 سپتامبر 1916 (شماره 243)، گزارش مي‏‏کند سپهدار رشتي، وزير داخله، در کابينه جديد وثوق‌الدوله، و قوام‌الدوله، وزير فوائد عامه، با رهبران صنف نانوا ديدار و درباره کمبود و قيمت بالاي نان مذاکره کرده‏اند. نانواها پذيرفته‏اند ‏‏تا زماني که محموله گندم يادشده که دولت تهيه کرده به تهران برسد، قيمت هر من 30 شاهي را نگه دارند و از آن پس وعده داده‏اند ‏‏قيمت نان را پايين بياورند.

تا اکتبر 1916، روشن شده بود که بحراني بزرگ در حال شکل‏گيري است. کفري در گزارشي در 9 اکتبر 1916 مي‏‏نويسد: «افتخار دارم گزارش کنم اوضاع ارزاق در تهران دارد به مسئله‏‏اي جدي تبديل مي‏‏شود؛ به سبب کمبود منابع، قيمت همه چيز خصوصاً گندم، جو، برنج و کاه به شکلي غيرعادي بالا رفته و فقرا به شدت در رنج هستند. صفوف طولاني جمعيت ساعت‏ها ‏‏بيرون دکان‏هاي ‏‏خبازي به اميد خريدن قرص ناني بي‏کيفيت و به قيمتي به شدت گران منتظر مي‏‏مانند. خبازها از جو و جايگزين‏هاي ‏‏مختلف به جاي گندم براي درست کردن اين نان استفاده مي‏‏کنند.» او مي‌افزايد: «قيمت هر پوند شکر تا يک دلار و سي و پنج سنت بالا رفته است. انواع علوفه کمياب است و آنچه در دسترس است اغلب بي‏کيفيت است. قيمت‏هاي ‏‏زغال سنگ، زغال چوب و نفت نيز همين وضع را دارد و بنزين نيز پيدا نمي‌شود.» او در پايان مي‏‏نويسد: «وضعيت دارو حتي از اين تأسف‌بارتر است، به نحوي که بسياري اقلام موردنياز در اين حرفه در تهران پيدا نمي‏‏شود.» يک هفته بعد، دوباره کفري درباره بحران در حال شکل‏گيري گزارش مي‏‏کند: «مسئله تأمين نان در تهران بسيار جدي شده است، به نحوي که مقدار گندم موجود در پايتخت اساساً براي تأمين نيازهاي سکنه ناکافي است. از آنجا که قوت غالب اين مردم تقريباً فقط نان و پنير است، موضوع براي آنها امري حياتي است.» بلواهاي نان آغاز مي‏‏شود: «ديروز آشوب‏هايي در شهر برپا شد که بيشتر زنان درگير آنها بودند و گروهي به ساختماني که در تصرف وزارت داخله بود حمله بردند.» کفري در پايان مي‏‏نويسد: «دولت وعده داده براي بهبود اوضاع اقداماتي انجام دهد و اگر موفق نشود اوضاع اينجا به زودي پريشان خواهد شد.»به طور مشابه، قهرمان‏ميرزا سالور، عين‏السلطنه، برادرزاده ناصرالدين شاه و از ملاکان کارآفرين که در زمان جنگ در کوه‏هاي ‏‏الموت قزوين اقامت گزيده به بحران پيش روي اشاره مي‏‏کند. جنگ و تهاجم عليه کشور که اکنون به سال دوم خود رسيده، همراه با نباريدن باران، گذران زندگي را براي مردم به کلي ناممکن کرده بود: «خداوند چه براي اين ايران بدبخت خواسته است و ما چه کرده‌ايم که مستحق اين بلاها شده‌ايم. تمام مکنت ما، امر معيشت ما از يک مشت محصول به آن حال فلاکت مي‏‏گذشت، آن هم دارد از دست ما مي‏‏رود. در قزوين و اين بلوکات يک حال وحشت و اضطرابي حکمفرماست که نظير آن کسي خاطر ندارد. الموت يکي گرفتار خودش، يکي غصه تنکابون دارد. زيرا دو ثلث معيشت آنها تنکابون است. خداوند مگر باز خودش ترحم کند.»

آغاز قحطي
عين‏السلطنه در 19 آوريل 1917 مي‏‏نويسد: «سال بدي به نظر مي‏‏آيد زمستان که آن شکل گذشت، تا امروز هم بيست و هشت روز از بهار مي‏‏گذرد باران نيامد. محض تسلي مردم يک دفعه آسمان صدا نکرد. چشمه‏ها ‏‏هيچ آب ندارد. دره‏ها ‏‏که همه در اين موسم مبلغي آب از آنها جاري بود پاک، خشک است. مزرعه‏هاي ‏‏گندم و باغ که همه ساله اين موقع علف به قدر يک پا بلند شده بود، تمام خشک است و آنچه روييده از عطش پژمرده و نزديک خشک شدن است. ديم‌زار که مردم با خون دل يک من يک تومان گندم زرع کرده‏‏اند، نزديک [است] به کلي فاسد شود. آنچه جو بهاره کاشته‏اند ‏‏سبز نشده. آب شاهرود از حالا که بايد رو به ازدياد باشد رو به نقصان نهاده. کسي را خاطر نيست در اين فصل از سال از تنگه دوروان به آب زده باشد. اينک به خوبي از مال مي‏‏گذرد که ابداً از راه قله عبور نمي‏‏کنند.

در تنکابون به واسطه نبودن آب آنچه برنج همه ساله کشت مي‏‏شد، گويا ثلث و ربع نتوانند زراعت کنند.» عين‏السلطنه سپس مي‏‏افزايد که بر اساس گزارشي در روزنامه رعد، در نخستين روزهاي نوروز (21 مارس 1917)، به طور متوسط هر هفته 520 نفر مرده‏اند ‏‏در حالي که «به طور معمول» اين رقم 300 نفر بوده است، يعني هر هفته 220 نفر در اثر گرسنگي مرده‏اند.چند روز بعد، عين‏السلطنه مي‏‏نويسد: «قحط و غلا در تمام مملکت حکمفرماست. مسلمانان و ودايع الهي از گرسنگي تلف مي‏‏شوند. در شهر قم روزي پنجاه نفر عجالتاً تلف مي‏‏شود. در همدان سي هزار نفر فقير اسم‌نويسي شده است. در طهران خبرنگار رعد به چشم ديده که جمعي زن و پيرمرد از سلاخ‌خانه خون گوسفند براي تغذيه خود و اطفالشان مي‏‏بردند. شتر مرده‏‏اي در خندق افتاده بوده گوشت و پوست حتي استخوان‏هاي ‏‏آن را مردم شبانه براي خود برده‏اند.» او به نقل از منبع موثقي مي‏‏افزايد در تهران «روزي اقلاً يکصد نفر آدم از گرسنگي تلف مي‏‏شود در معابر و روز به روز هم تزايد است.»

اوضاع تنها بدتر مي‏‏شد و برخي روزنامه‏ها ‏‏به دنبال سپربلا مي‏‏گشتند. نوبهار در 26 ژوئيه 1917 (شماره 17) گزارش مي‏‏کند فقر و گرسنگي همه جا را در بر گرفته است. مردم گرسنه‏اند ‏‏و دولت درمانده است. اين روزنامه مي‏‏پرسد آيا شاه از آنچه که شهرهاي بي‏قانون و دشت‏هاي ‏‏عريان کشور را در بر گرفته با خبر است؟ آيا لندن، پتروگراد، برلين و قسطنطنيه مسبب اين اوضاع هستند؟ اين روزنامه مي‏‏نويسد: «خير. ما مي‏‏دانيم و اعلاحضرت نيز مي‏‏دانند» که اين اوضاع تقصير خارجي‏ها ‏‏نيست. منبع اين بدبختي در تهران است؛ سياستمداران فاسد و محتکران طماع. اين روزنامه مي‏‏نويسد: «دشمن هميشه در تهران بوده است». نوبهار 29 ژوئيه 1917 (شماره 18) مدعي است کمبود گندم در تهران به خاطر احتکار و دلال بازي و خباثت نانواها است. در اين گزارش آمده هر روز شمار زيادي ساعت‏ها ‏‏مقابل نانوايي‏ها ‏‏جمع مي‏‏شوند و دست خالي و گرسنه به خانه باز مي‏‏گردند. نوبهار 31 ژوئيه 1917 (شماره 19) باز از صحنه‏هاي ‏‏آشوب در قابل نانوايي‏ها ‏‏مي‏‏نويسد که مردم گرسنه ساعت‏ها ‏‏در آنجا جمع مي‏‏شوند و بعد با دست خالي مي‏‏روند. روزنامه زبان آزاد 9 اوت 1917 (شماره 3) گزارش مي‏‏کند به حاکم کرمان دستور داده شده اجازه دهد تجار يزد غله بخرند و به يزد ببرند که گرسنگي در آن فراگير شده است. حاکم پاسخ مي‏‏دهد که غله در کرمان «تمام» شده و چيزي قابل حمل نيست.

زبان آزاد 15 اوت 1917 (شماره 6) مي‏‏نويسد: «ديروز در مقابل يک خبازي در منطقه دروازه قزوين، يک زن بعد از ساعت‏ها ‏‏انتظار از حال رفت. يک زن ديگر توانست او را به هوش بياورد، اما نيم ساعت بعد درگذشت. مسئول چنين اتفاقي کيست؟ آيا شاه ايران براي مرگ اتباعش غمگين است؟ آيا براي او مهم است؟» واضح است که آنچه دولت براي اطمينان دادن به مردم تلاش مي‏‏کرد، موفقيت چنداني نداشت. کالدول به نقل از مطبوعات ايران در 18 اوت 1917 مي‏‏نويسد: «در نتيجه اقدامات دولت، غله به مقدار کافي در حال ورود به شهر است و ديروز قيمت جو از هر خروار سي و پنج تومان به سي تومان کاهش يافت.»زبان آزاد 30 اوت 1917 (شماره 12) گزارشي دارد با اين عنوان «بدبخت قزوين». اين روزنامه گزارش مي‏‏کند که قزوين و روستاهاي منطقه از اوايل 1917 با کمبود ارزاق روبرو هستند و مردم حيوانات خود را براي مصرف يا فروش ذبح مي‏‏کنند. بسياري از روستائيان روستاهاي خود را ترک گفته و عازم تهران شده‏اند ‏‏و اميدوارند که آنجا اوضاع بهتر باشد، ولي زهي خيال باطل. بسياري به تنکابن در مازندران رفته‏اند ‏‏و در آنجا موفق شده‏اند ‏‏قدري برنج فراهم کنند، اما مقام‏هاي ‏‏محلي اجازه نمي‏‏دهند غله از آن منطقه خارج شود، اين بسيار مايه دردسر خريداران و فروشندگان شده است.

زبان آزاد 2 سپتامبر 1917 (شماره 13)، گزارش مي‏‏کند که نانواها به سبب کمبود آرد پخت خود را کم کرده‏‏اند و انواع مواد اضافي را در نان خود به کار مي‏‏برند. اين روزنامه مي‏‏افزايد: «چون متصديان امور خبازخانه از نان‏هاي ‏‏معمولي مصرف نمي‏‏نمايند، از حال بيچاره فقرا و ضعفا بي‏اطلاع مي‏‏باشند که با هزاران زحمت و مشقت از صبح تا غروب زحمت کشيده و با خون جگر دو قران بدست آورده و با چند ساعت معطلي ناني گرفته که از شدت تلخي و شوري به‌هيچ‌وجه قابل خوردن نيست. ما توجه مخصوص هيأت وزراء و آقاي وزير ماليه را باين مسئله جلب نموده و رفع اين عسرت را هر چه زودتر استرحام مي‌نماييم.» زبان آزاد 13 سپتامبر 1917 (شماره 18) از کمبود نان در زنجان گزارش مي‏‏کند. اين روزنامه مي‏‏افزايد گروهي از زنان به خانه حاکم سنگ پرتاب کرده‏اند ‏‏و خانه مردي را که گفته مي‏‏شد به رشت آرد مي‏‏برد، آتش زدند. آنها اين مرد، حاج مهدي تاجر را گروگان گرفته، به شدت کتک زدند و مجبورش کردند تمام انبار غله خود را تحويل دهد. در همين شماره اين روزنامه گزارش‏هايي از کمبود غله در نقاطي چون يزد، قزوين، کاشان، سمنان، ساوه و کرمانشاه آمده است و نيز اين که اکثر دکان‏ها ‏‏بسته‏اند ‏‏و مردم به شدت نگران و هراسان هستند. اوضاع نان در کرمانشاه به شدت وخيم بوده و در آنجا مردم براي جان و مال و ناموس خود هراسان هستند.

منبع: روزنامه کيهان