بزرگنمايي:

چه خبر - ازدواج سفيد در ايران

ازدواج سفيد پديده اي است که شايد اين روزها کمتر رسانه اي به آن بپردازند. شايد توجيه آنها از سخن نگفتن در اين خصوص به اين دليل است که امکان دارد قبح اين مسئله در جامعه ريخته شود. چه بسا که در بطن جامعه بسيار از اين اتفاقات مي افتد و مسئولان نيز از اين جريان (پديده شوم) بي‌اطلاع نيستند. اما براي حل هر مشکلي بايد در مورد آن سخت گفت، اطلاع رساني کرد، ريشه يابي کرد و در نهايت دست به حل اين مسئله زد.

با اين حال، معاون فني دفتر سلامت جمعيت وزارت بهداشت، چندي قبل از ورود وزارت کشور به موضوع ازدواج سفيد خبر داده است. محمد اسلامي معاون فني دفتر سلامت جمعيت و رئيس اداره باروري وزارت بهداشت، در خصوص ازدواج‌ سفيد در کشور اظهار کرده است: در ازدواج ‌هاي سفيد افراد معمولا بچه‌دار نمي‌‌شوند و زمان فرزنددار شدن را از دست مي‌دهند.

او معتقد است که با افزايش ازدواج‌هاي سفيد، انتظارات، مبني بر ارتقاي ميزان باروري در کشور محقق نمي‌شود و اگر تعداد افرادي که ازدواج سفيد دارند، زياد شود تاثير منفي آن روي نرخ باروري کلي بيشتر است. به همين خاطر اين موضوع مسئولان کشور را نگران کرده و موجب شده به اين موضوع کمي بيشتر بپردازند. در اين زمينه ستادي در وزارت کشور با رياست قائم مقام وزير کشور در امور اجتماعي تشکيل شده که مساله ازدواج‌ سفيد را بررسي مي ‌کند و احتمالا در آينده نزديک گزارش‌هاي آن اعلام مي‌شود.

محمداسماعيل مطلق مديرکل دفتر سلامت جمعيت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت نيز در خصوص آمار ازدواج‌هاي سفيد در کشور با بيان اينکه آماري در اين زمينه وجود ندارد، اظهار کرده است: وظيفه ما ترويج ازدواج سالم است و در اين زمينه بر روي ازدواج‌هايي که ثبت شده است، فعاليت مي­‌کنيم. او با اشاره به اينکه اگر افرادي هستند که تصميم به چنين کاري دارند ما آمادگي داريم که از بعد سلامت به اين افراد مشاوره بدهيم و اختلالاتي که در سلامت افراد ايجاد مي‌‌کند را براي آن‌ها شرح دهيم، گفته است: ما متولي سلامت جامعه هستيم و حاضريم به دليل اينکه ازدواج سفيد در سلامت فرد و جامعه اختلال ايجاد مي­‌کند، در اين زمينه کمک کنيم ولي آماري از ازدواج‌هاي سفيد نداريم.

منظور از ازدواج سفيد زندگي مشترک زن و مرد بدون ازداوج رسمي است، يعني به گونه اي که زن و مرد بدون اينکه خطبه عقد يا صيغه بينشان جاري شود براي زندگي زير يک سقف مي‌روند، اتفاقي كه نه از نظر سنت و نه از نظر شرع براي خانواده هاي اصيل ايراني پذيرفتني نيست.

هم‌خانگي بدون ازدواج يا ازدواج سفيد، پديده‌اي است که دختر و پسر به عنوان هم‌خانه با يکديگر زندگي مي‌کنند، بي آنکه ميان آن‌ها پيوند رسمي ازدواج و رابطه زن و شوهري باشد. رواج چنين پديده اي در جامعه صداي هشدار کارشناسان را به دليل مخاطرات گسترده حقوقي، رواني و اجتماعي آن بلند کرده است. در دنياي غرب، با توجه به تغيير سبک زندگي و در کنار آن، افزايش فشارهاي اقتصادي، به طور کلي ميل به ازدواج شرعي و رسمي کاهش يافته و روابط، بيشتر بر پايه ارضاي غرايز و آزمايش گونه شکل مي گيرد.

با سوده مقصودي، جامعه شناس و مدرس دانشگاه، پيرامون گسترش پديده ازدواج سفيد در ايران و آسيب شناسي آن به گفت و گو پرداختيم، او در رابطه با معني، مفهوم و پيشينه اين پديده مي گويد: پيوند و رابطه بين دو نفر غير هم جنس (زن و مرد) که بينشان مبادله احساسي، عاطفي، اقتصادي و فرهنگي وجود دارد و توسط قانون و عرف آن جامعه به رسميت شناخته شده باشد، ازدواج ناميده مي شود.

تا اوايل قرن بيستم خانواده گسترده در گوشه و کنار جهان ديده مي‌شد. خانواده اي که مجوعه افراد چند نسل بوجود آورده بود، اما با گذشت زمان در قرن بيستم شکل غالب خانواده به سمت خانواده هسته اي پيش رفت، يعني زندگي پدر، مادر و فرزندان، که ازدواج اين پدر و مادر در مراجع قانوني به ثبت مي رسيد و خواستگاري صرفا توسط مرد از زن صورت مي گرفت. اين شيوه ازدواج و تشکيل خانواده مورد تاييد قانون و پذيرش افراد جامعه نيز واقع مي شد، اما به مرور زمان به دلايل اقتصادي و فرهنگي شيوه جديدي از ازدواج و تشکيل خانواده در کشورهاي غربي بوجود آمد که تحت عنوان ازدواج سفيد، هم باشي و يا زندگي پارتنري شناخته مي‌شود.

اين ازدواج اول بار در آمريکا رشد پيدا کرد و به دنبال فعاليت هاي جنبش‌هاي آزاديخواهانه زنان پديد آمد تا زنان از قيد و سلطه مردان به درآيند. اين شکل ازدواج از پيوند دو فرد غير هم جنس تشکيل مي شود که آنها مدتي را بدون ازدواج رسمي و قانوني با يکديگر، زير يک سقف مي گذرانند و هر گاه مايل باشند از يکديگر جدا مي شوند. اين نوع ازدواج تا سالهاي دهه 1970 در ايالات متحده آمريکا نيز غيرقانوني بود، اما در فاصله سال هاي 1960 تا 2000 اينگونه ازدواج ها ده برابر شد به طوري که اکنون به عنوان پيش شرط شناخت دو نفر از يکديگر به رسميت شناخته مي شود. اين به رسميت شناخته شدن هم توسط خانواده و هم قانون صورت مي گيرد.

ازدواج هم باشي که در ايران تحت عنوان ازداوج سفيد شناخته مي شود، معمولاً چندان هم، سفيد و عاري از آسيب نيست، شايد دليل نام گذاري آن عدم دوام و مغايرتش با هنجارهاي اجتماعي باشد، زيرا هنوز هم در ايران ازدواج دائم پذيرفته شده ترين نوع ازدواج است و هنوز اکثريت افراد جامعه به دليل عرفي و قانوني ازدواج موقت يا صيغه را به رسميت نمي شناسند چه رسد به ازدواج سفيد، اما چند صباحي‌ست که به دلايل اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي مورد اقبال برخي جوانان قرار گرفته و محتمل است در سال‌هاي آتي گسترش چشمگيري پيدا کند، مگر اينکه عوامل پديد آورنده آن حذف يا کاهش يابند.

چندين عامل براي رشد اين پديده در ايران وجود دارد که مهمترين آن عدم تمايل افراد جهت قبول مسئوليت زندگي زناشويي است که شايد ريشه آن را بايد در دوران کودکي و نحوه تربيت خانواده هاي ايراني جستجو کرد. امروزه ديگر کمتر خانواده اي پسرش را به عنوان مرد يا شوهر در مقابل مسئوليت آينده آماده مي سازد و يا دخترش را براي مادر نمونه بودن تربيت مي کند. عمده توجه خانواده ها به امور تحصيلي و درسي و آينده شغلي فرزندان است به طوري که آموزش مهارت‌هاي زندگي به طور کلي حذف شده است. شايد يکي از دلايل اين امر کوچکي بعد خانواده هاي ايراني است. در گذشته 10 يا 12 نفر در يک خانواده زندگي مي کردند و عملاً بچه هاي بزرگتر بايستي در امر تربيت يا نگهداري بچه هاي کوچکتر به والدين خود کمک مي کردند.

اين امر آنها را براي پذيرفتن نقش هاي مادري و پدري و يا زني و شوهر آماده مي کرد. در حقيقت آنها مي دانستند که بايد اين مسئوليت ها را بپذيرند يا اين سرنوشت محتوم هر کسي است. امروزه با وجود خانواده هاي سه يا چهار نفره تک فرزند يا 2 فرزند، آموختن و تجربه کردن اين موضوع را از دست مي دهند و به فردي تبديل مي شوند که مرتب توسط والدينشان حمايت مالي، عاطفي و عملي مي شوند. بنابراين نيازي نمي بينند تا مسئوليتي بپذيرند. به اين خاطر است که آن شخص سالها غير مستقل باقي مي ماند. همين فرد که حتي تا 30 سالگي يا بيشتر به پول تو جيبي والدينش وابسته است وقتي به سن ازدواج مي رسد با ترس از آينده شغلي و يا عدم اطمينان از جنس مخالف، تصميم به ازداوج سفيدي مي گيرد که آينده نامعلومي دارد! اين افراد عملي را انجام مي دهند اما عواقب آن را نمي پذيرند، زيرا از کودکي عواقب همه چيز بر عهده والدينشان بوده است. بنابراين واهمه دارند به ازدواجي دست بزنند که قرار باشد مانند والدينشان مجبور به انجام کارهاي سخت باشند.

يکي از عوامل رشد اين ازدواج‌ها عدم اطمينان از آينده اقتصادي است. آنها مي ترسند خانواده تشکيل دهند چون نمي دانند شغلشان، خود يا فرد مقابل را حمايت مي کند ياخير؟ بنابراين علاوه بر اين که مايلند با غير هم جنسشان رابطه داشته باشند، اما مطمئن نيستند بتوانند از عهده تقاضاهاي اقتصادي از جمله پرداخت مهريه و نفقه و .... برآيند، بنابراين آسوده خاطر خواهند بود اگر بتوانند هر لحظه مايل باشند از او جدا شوند چراکه ممکن است شخص کارش را از دست بدهد و درآمدي نداشته باشد. البته اين عامل از سوي مردان عامل مهم تري براي ازدواج سفيد تلقي مي شود تا زنان.

دليل ديگري که از سوي دختران مطرح مي شود، ترس از موانع قانوني براي طلاق است. آنها مايلند با کسي ازدواج کنند که اگر دچار مشکلات و اختلال اخلاقي، شخصيتي، يا ناتواني هاي اقتصادي و جنسي بود بتوانند به راحتي از او جدا شوند و ديگر نيازي به طي کردن مراحل قانوني براي طلاق و بلاتکليفي نباشد.

البته اين نکته حائز اهميت است که اين موضوع به هر حال به ضرر دختران است و در اين ميان دختران هستند که آسيب‌هاي اين ازدواج را به جان مي خرند، زيرا حتي در آمريکا نيز بيشترين خشونت هاي خانگي بين همين نوع ازدواج ها متوجه دختران و زنان شده است. اين در حالي است که افراد نتوانسته اند به دليل خانواده نبودن و به رسميت شناخته نشدن شخص مقابل را وادار به پرداخت مخارج منزل و جلوگيري از بدخلقي يا حتي آزارهاي جنسي، جسمي و عاطفي يا حتي قتل شوند. البته آسيبهاي اين موضوع در ايران فراتر از اين موضوع در خارج از کشور براي دختران است. در ايران هنوز خانواده ها و بيشتر مردان مايل به ازدواج و يا حتي هم خانگي با دختري هستند که قبلا با کسي رابطه نداشته است. اما اين دختران بعد از اين ازدواج به شدت شانس ازدواج هاي آتي را از دست مي دهند و از سوي ديگر ممکن است با انواعي از بيماري‌ها و آسيب هاي اجتماعي چون ايدز نيز مواجه شوند، زيرا مرد ممکن است علاوه بر يک فرد با زنان ديگري نيز رابطه جنسي داشته باشد، با توجه به اينکه او مجبور به پاسخگويي به همسرش نيست!

اگر بخواهيم از منظر جامعه شناسي به موضوع بنگريم بايد بگوييم که هر پديده در جامعه کارکردها و کژ کارکردهاي خاص خود را دارد. يک جامعه شناس تجربه گرا و پوزيتويست اين پديده را معضلي اجتماعي مي داند که براي جامعه زيان هايي دارد، اما اگر از منظر جامعه شناسي تفسيرگرا به اين پديده بنگريم و معناي رفتار اين افراد را درک کنيم، متوجه مي شويم که هر کدام از آنها دليلي را مطرح مي کنند که متناسب با شرايط و تغييرات اجتماعي ايران است.

در حقيقت عدم توانايي جوانان در تامين مراسم سنتي ازدواج و تعهدات مادي و غير مادي آن يا ترس از تعهداتي مانند رفت و آمدهاي خانوادگي و فاميلي نه تنها براي جوانان بلکه براي سالمندان و ميانسالان، ترس از طلاق و ناهمخواني اخلاقي و رفتاري دختر و پسر، رشد رسانه هاي همگاني مانند اينترنت و ماهواره در ايران و تبليغ مطلوب و ارزشمند بودن اين نوع روابط و ازدواج‌ها در بين دختران و پسران قبل از ازدواج اصلي و نهايي از جمله مهم ترين دلايل اين امر از ديد صورت دهندگان اين نوع ازدواج است.

فارغ از ديد اخلاقي به موضوع حاضر بايد ديد که اين پديده تا چه حد باعث افزايش انحراف مي‌شود و فسادهاي اخلاقي يا کاهش مواليد در آينده نزديک را رقم مي زند. همچنين معضل مهم ديگر، کودکان حاصل اين گونه ازدواج ها هستند، بچه هاي متولد شده هويت نامعلومي دارند و ساير مشکلات عديده اي که در خصوص اين کودکان به وجود مي آيد.

بايد اين موضوع را کاملا شناخت و اگر منافاتي با هنجارهاي اجتماعي غالب ايراني دارد در جهت حذف و کاهش عوامل پديد آورنده آن اقدام کرد. اما به نظر مي رسد تا زماني که مشکل بيکاري و اشتغال جوانان حل نشود، موانع قانوني طلاق براي زوجين برداشته نشود، اختلافات زوجين توسط مراجع ذيصلاح به راحتي حل نشده و به جاي سازش به طلاق بينجامد. تا زماني که مطلوب بودن يا ارزشمند بودن اين امر روز به روز افزايش يابد، بايد منتظر گسترش اين پديده بود!




منبع:mehrnews.com