بزرگنمايي:

چه خبر - افزايش قد و رابطه آن با رشد انسان

رشد انسان يک فرايند بسيار منظم و پيچيده است که تحت تاثير چند عامل مهم از جمله توان ژنتيک، عملکرد سيستم غدد اندوکرين، وضعيت تغذيه‌اي، سطح فعاليت فيزيکي و وجود يا عدم وجود بيماري‌هاي مزمن است. چنانچه در هر يک از اين موارد اختلالي به وجود آيد مي‌تواند منجر به نقص رشد و کوتاهي قد شود. استفاده‌ي منظم از چارت رشد و ثبت سريال قد از دوران شيرخوارگي کليد تشخيص رشد غيرطبيعي و شروع اقدامات پيشگيرانه و درماني است.

کوتاهي قد در بيشتر موارد ناشي از عوامل فيزيولوژيک مانند علل سرشتي يا فاميليال (ژنتيک) است، اما کوتاهي قد ممکن است به دنبال بيماري‌هاي مهم و قابل درمان (علل پاتولوژيک) نيز رخ دهد. علل پاتولوژيک کوتاهي قد شامل بيماري‌هاي مزمن گوارشي يا کليوي، ريکتز، ديسپلاري استخواني، اختلالات کروموزومي، بيماري‌هاي مختلف نظير سوءتغذيه و بيماري‌هاي ريوي، خوني و مشکلات روحي- رواني است.

علت ديگر کوتاهي قد مربوط به اختلالات هورموني مي‌باشد. با توجه به اين که تغييرات رشد و افزايش قد مي‌تواند، شاخص حساسي از سلامت عمومي تلقي شود، بررسي دقيق الگوي رشد به ويژه در دوران کودکي ضروري است. بلندقد شدن به عوامل متعددي بستگي دارد. قد افراد نتيجه‌اي از تداخل عوامل داخلي و محيطي در طول دوران رشد است.

عوامل داخلي تعيين‌کننده قد، فاکتورهاي ژنتيکي است که فرد از والدينش دريافت مي‌کند و قابل تغيير نيست، عوامل محيطي تاثيرگذار نيز عبارتند از: تغذيه، آب و هوا، اقليم و بيماري‌ها و… مثلا شواهد موجود نشان مي‌دهد نزديکي يا دوري به خط استوا در اندازه بدن افراد موثر است.

اگر چه نمي‌توان عوامل محيطي و ژنتيکي را به راحتي جدا کرد ولي با بررسي ملل مختلف، نژادها و سرزمين‌هاي گوناگون اين نتيجه به‌دست آمده که عوامل محيطي مانند تغذيه و رژيم غذايي مناسب و سالم بسيار مهم‌اند. از نظر ژنتيکي پس از اتمام دوران بلوغ افزايش قد متوقف مي‌شود. در اين نقطه، فعل و انفعالات پيچيده ژن‌ها، مواد مغذي و هورمون‌ها به اوج خود مي‌رسد.

هدف نهايي رشد رسيدن به نقطه توليد مثل و انتقال وراثت به نسل‌هاي بعد مي‌باشد که در اينجا رشد قدي هم به اوج خود مي‌رسد. تغذيه مناسب بيشترين اثر را در مراحل رشد دارد. دوران بلوغ آخرين فرصت براي افزايش قد است. علاوه بر هورمون رشد که از هيپوفيز ترشح شده و مسئول افزايش قد است، ترشح بعضي هورمون‌ها نيز در رشد قد تاثير دارد به عنوان مثال هورمون‌هاي جنسي زنانه و مردانه در مقدار بالا باعث تکميل زودهنگام رشد استخواني و غضروف‌ها شده و عملکرد هيپوفيز را مهار مي‌کند، همچنين کم کاري تيروئيد مي‌تواند باعث اتصال زودهنگام غضروف‌هاي مفصلي و توقف رشد شود.

رشد قدي با سلامت استخوان و رشد استخواني همسو مي‌باشد. بسياري از مکمل‌ها و مواد مغذي و هورمون‌ها ضروري براي اين منظور به صورت طبيعي و صنعتي وجود دارند که در فرآيند رشد استخوان و افزايش قد موثر هستند.

کلسيم براي رشد و افزايش تراکم استخوان‌ها ضروري است چون ماده معدني اصلي استخواني مي‌باشد. در دوران کودکي و نوجواني استخوان‌ها در حال رشد هستند، حتي پس از توقف رشد، هنوز استخوان‌سازي ادامه دارد اما باعث رشد طولي استخوان و افزايش قد نمي‌شود. کلسيم در محصولات لبني مانند شير، پنير، ماست و… تخم‌مرغ، گياهان برگ سبز تيره مانند اسفناج، ماهي ساردين، مغزجات يافت مي‌شود. بعضي غذاها مهارکننده جذب کلسيم‌اند و بر روي رشد اثر منفي دارند. اين غذاها شامل نوشيدني‌هاي حاوي کربوهيدرات‌ها، نمک، چربي، شکر و قهوه مي‌باشند.

مصرف منيزيم باعث افزايش تراکم استخواني مي‌شود. منيزيم محرک غده تيروئيد براي ترشح هورمون کلسيتونين است، اين هورمون ميزان کلسيم در خون و فعاليت سلول‌هاي استخوان‌ها را تنظيم مي‌کند. با افزايش منيزيم و کلسيم در خون، ساخت و رشد طولي استخوان‌ها افزايش پيدا مي‌کند. رژيم‌هاي غذايي حاوي منيزيم و مکمل‌هاي حاوي آن باعث افزايش دانسيته استخواني و تحريک رشد قدي مي‌شود.

از بين ويتامين‌هاي گروه b ويتامين b1 و b2 در رشد قد و جلوگيري از کوتاهي قد نسبت به بقيه موثرتر هستند.

عنصر روي با تاثير بر ترشح برخي هورمون‌ها از غدد جنسي و تاثير مثبت بر غده تيروئيد و ترشح کلسيتونين و همچنين با تاثير بر افزايش توليد ويتامين d و در نتيجه جذب کلسيم در رشد استخواني و افزايش قد موثر است. از طرفي روي با تاثير بر فعاليت هورمون سوماتومدين که توسط هورمون رشد ترشح آن تحريک مي‌شود، باعث ايجاد بافت غضروفي و استخوان شده و عامل موثري بر رشد بدن و رشد اسکلت استخواني است. بنابراين کمبود آن باعث مشکلات حاد از جمله کوتاهي قد خواهدشد.

حداکثر تاثيرگذاري آن بر سلامت استخوان و بافت‌هاي همبند موثر بر افزايش قد و جلوگيري از کوتاهي قد در استفاده همزمان با کلسيم است. ويتامين d با افزايش جذب کلسيم و نشست آن در استخوان باعث تحريک رشد اسکلت استخواني و بلندتر شدن قد مي‌شود.

يکي از ويتامين‌هاي اساسي براي رشد و نيز افزايش قد و رشد اسکلتي ويتامين c است. ويتامين c باعث افزايش ساخت بافت همبند و تاندون‌ها و ساير اجزاي بافت اسکلتي شده و استحکام بيشتر آن را موجب مي‌شود. منبع اين ويتامين ميوه‌هاي تازه از جمله مرکبات، زردآلو، توت فرنگي، انبه، سيب، موز، گوجه فرنگي و سبزيجات مي‌باشد.

اين ويتامين به بدن کمک مي‌کند که يک پروتئين استخوان کاملا کاربردي به نام استئوکلسين را بسازد. استئوکلسين با کمک اين ويتامين و با اتصال مناسب املاح کلسيم و فسفر در استخوان موجب تقويت و استحکام بافت اسکلتي شده و با افزايش تراکم توده استخوان رشد استخوان‌ها را موجب مي‌شود.

ساختار اصلي استخوان‌ها از کلسيم و فسفر است و قسمت اعظم استخوان‌ها را فسفات (از مشتقات فسفر است) تشکيل مي‌دهد. فسفر بيشتر در منابع غذايي حاوي پروتئين از قبيل انواع گوشت سفيد مانند مرغ و ماهي، تخم‌مرغ و در لبنيات و برخي از حبوبات يافت مي‌شود که در کنار کلسيم ساختار محکم استخوان‌ها را شکل مي‌دهد و تعادل مناسب ميان دريافت کلسيم و فسفر مي‌تواند باعث رشد قدي مناسب شود.

بسياري از املاح و ويتامين‌ها با تاثير مستقيم و غيرمستقيم بر ساخت بافت‌هاي همبند و ماتريکس استخواني باعث افزايش نشست کلسيم و ساير املاح ديگر در استخوان شده و فعاليت سلول‌هاي سازنده بافت استخواني را افزايش مي‌دهند که از اين رهگذر باعث افزايش رشد طولي استخوان‌ها و افزايش قد مي‌شوند.

از اين املاح مي‌توان روي، مس، منگنز، سليکون، استرانسيوم، فلورايد را نام برد. حتي املاحي مانند يد (به طور مستقيم تاثيري بر متابوليسم کلسيم نمي‌گذارد اما براي توليد هورمون‌هاي t4، t3 که توسط غده تيروئيد ترشح مي‌شوند نياز است. کم کاري و پرکاري غده تيروئدي هر دو در گردش املاح استخواني موثر هستند) هم در افزايش قد به طور غيرمستقيم موثر هستند. ساير ويتامين‌ها و پيش سازهاي آنها مانند ويتامين a و بتاکاروتن هم در سلامت استخوان و غضروف‌ها موثر هستند.

علاوه بر املاح و ويتامين ها، درشت مغذي‌ها هم بر رشد قدي و سلامت بافت‌هاي بدن از جمله بافت اسکلتي تاثير بسزايي دارند. غذاهاي حاوي پروتئين از طريق تحريک آزادسازي هورمون رشد در سلامتي و افزايش قد موثرند. البته علاوه بر پروتئين ها، چربي‌ها و کربوهيدرات‌ها نيز براي آزادشدن هورمون رشد مورد نياز مي‌باشند.

پروتئين‌ها منبع خوبي براي آمينواسيدها هستند که براي توليد هورمون رشد لازم است. غذاهاي حاوي پروتئين بالا شامل گوشت کم چربي، مرغ، ماهي، شير، شيرسويا، پنير، تخم‌مرغ، لوبيا سبز، لوبياي سويا، تخمه کدو و هندوانه، بادام، بادام زميني، حبوبات، جو دوسر مي‌باشند.

استفاده از چربي متعادل در رژيم غذايي به رشد کمک مي‌کند. رژيم‌هاي غذايي با چربي بالا باعث کاهش دريافت پروتئين شده و اثر آن را بر آزادسازي هورمون رشد کم مي‌کند و از طرفي اينگونه رژيم‌ها باعث افزايش دفع کلسيم و املاح از طريق دستگاه گوارش مي‌شود.

آرژنين يکي از اسيدآمينه‌هاي مهم براي تحريک آزادسازي هورمون رشد در بدن مي‌شود. اين اسيدآمينه هم به صورت طبيعي در غذا وجود دارد و هم به صورت صنعتي براي مقاصد مختلف از جمله رشد قدي ساخته شده است (ال- آرژنين). معمولا اين اسيد آمينه در افراد با رژيم غذايي مناسب و سالم به طور طبيعي تامين مي‌شود و نيازي به خوردن آن به صورت مکمل نيست. اما در کودکان دچار کوتاهي قد مکمل‌هاي آن ممکن است با تحريک بيشتر هورمون رشد باعث رفع اين مشکل شوند.

درمان با آن اغلب بدون عارضه است ولي ممکن است عوارض زير را داشته باشد: موجب افزايش فشار داخل مغزي، التهاب لوزالمعده، تنگي کانال عصب در مچ دست، کاهش قند خون و کوماي ديابتي، عمل تحمل گلوکز و افزايش قند خون و ديابت مليتوس، عملکرد ناکافي تيروئيد، آکرومگالي (رشد بيش از اندازه استخوان‌ها و بافت همبند که منجر به تغييراتي در چهره مانند بيرون زدگي استخوان فک و پيشاني مي‌شود)، بزرگ شدن قلب و آسيب قلبي (به صورت احتمالي و غيرقابل برگشت)، افزايش فشار خون، ضخيم شدن پوست، رشد غيرطبيعي مو، آسيب کبدي، ناتواني جنسي در بزرگسالي، آرتريت و التهاب مفاصل شود.

خواب منظم و کافي و نيز ورزش در ترشح هورمون رشد به صورت طبيعي تاثيرگذار هستند زيرا حدود 50 درصد ترشح هورمون رشد در هنگام خواب عميق است و در هنگام ورزش ترشح هورمون رشد بيشتر مي‌شود.

در پايان توجه به اين نکته مهم است که تمام موارد کوتاهي قد غيرطبيعي نيستند و تاثير ژنتيک افراد را نبايد ناديده گرفت. در رابطه با کوتاهي قد ناشي از تغذيه نادرست و کمبود ريزمغذي ها، مي‌توان با تغذيه درست و رژيم غذايي تامين‌کننده نيازهاي بدن اين مشکل را تا حدودي مرتفع ساخت.

در موارد کوتاه قدي ناشي از وجود بيماري‌هاي مزمن و ساير علل هورموني رفع مشکل زمينه‌اي و درمان بيماري‌ها اولويت نخست را دارد. روش‌هاي جراحي و کشيدن استخوان و استفاده از پروتزهاي استخواني به دليل عوارض زياد و درصد پايين موفقيت معمولا توصيه نمي‌شوند. بايد اين نکته را بياد داشته باشيد که درمان کوتاه قدي همواره بايد به گونه‌اي باشد که سلامت عمومي افراد را دچار مخاطره نکند.




منبع: salamaneh.com