چه خبر - براي نوروز ماهي قرمز نخريد, لطفا!

ماهي‌هاي قرمز سال هاي طولاني است که مهمان سفره هفت سين ما هستند، موجودات کوچک و زيبايي که نگهداري از آن ها در خانه هاي امروزي ما کار ساده اي است. اما همين مهمانان قرمز و زيباي سفره هفت سين، يکي از دشمنان محيط زيست و آّبزيان بومي کشور هستند و مي توانند صدمات جبران ناپذيري داشته باشند.

ميلاد خسروي، کارشناس ارشد بيوسيستماتيک جانوري ضمن تاکيد بر اينکه نبايد ماهي ‌هاي قرمز را در محيط طبيعي رها کرد درباره چگونگي ورود آن به کشور و فرهنگ نوروز توضيحاتي ارائه داده است.

ماهي قرمز:

ماهي قرمز گونه‌اي غير بومي است، گونه غير بومي به گونه‌اي گفته مي‌شود که به صورت عمدي و يا تصادفي به دليل فعاليت هاي انساني به خارج از محدوده پراکندگي طبيعي خود معرفي (وارد) مي‌شود و در صورتي که اين گونه­ ها بتوانند خود را با شرايط جديد محيطي که در آن وارد شده ­اند سازگار کنند توليد مثل کرده و جمعيت­ هاي پايداري را تشکيل مي‌دهند. در نتيجه در محيط جديد مستقر شده و اگر اثراث منفي بر محيط­ هاي وارد شده داشته باشند تبديل به گونه مهاجم مي ­شوند. گونه‌هاي مهاجم مي­‌توانند طيف وسيعي از پيامدهاي بوم ­شناختي، تکاملي، اقتصادي و اجتماعي را به بار آورند.

ماهي قرمز (goldfish– نام علمي: carassius auratus) در خانواده کپورماهيان قرار دارد. اين ماهي بومي کشور چين بوده و جزو معروف­ترين حيوانات خانگي محسوب مي شود که از ساليان پيش در اين کشور به صورت اهلي درآمده است. ماهي قرمز قادر به تحمل طيف وسيع دما، ph و شوري آب است و در برابر غلظت پايين اکسيژن و آلودگي آب مقاوم است. همين خصوصيات باعث شده که شرايط متفاوت محيط جديدي که وارد آن مي­ شوند را تحمل و خود را با آن سازگار کنند.

چگونگي ورود ماهي قرمز به کشور و تبديل شدن آن به عنوان نمادي از سال نو:

در مورد نحوه ورود اين ماهي به کشور و فرهنگ ما اطلاعات مستندي وجود ندارد، اما برخي رسانه ­هاي خبري اعلام کرده ­اند که ورود ماهي قرمز در پي ورود چاي در حدود 80 سال پيش اتفاق افتاده است. اين ماهي توسط تجار با توجه به ارزش زينتي در قرن 16 ميلادي به اروپا نيز معرفي شده است و در زمره اولين حيوانات خانگي قرار دارد. ماهي قرمز نماد عيد در ميان چيني ­ها نيز هست و در هنگام عيد مردم چين اين ماهي را در طبيعت رهاسازي مي­ کنند. اما بايد توجه داشت که کشور چين (غالباً بخش‌هاي جنوبي اين کشور) منطقه بومي پراکنش اين ماهي است. بنابراين رهاسازي اين ماهي در مناطق بومي چندان مشکل ساز نخواهد بود؛ اما متاسفانه در ايران چند سالي است شاهد هستيم که به مردم توصيه مي­ شود (البته اغلب در رسانه ­هاي غير رسمي) که ماهي قرمز را در طبيعت رهاسازي کنند. اين توصيه اصلا درست و علمي نيست؛ چرا که اين ماهي مي­ تواند در اکوسيستم ­هاي وارد شده بسيار مشکل­ ساز باشد.

پس با توجه به اين که اين ماهي بومي کشور ما نبوده بدون شک در فرهنگ باستاني ما جايي نداشته است؛ اما در مورد اينکه چطور اين ماهي به فرهنگ کشور ما راه پيدا کرده است، مي‌توان گفت که شايد اين ماهي را با توجه به داشتن پتانسيل زينتي به نوعي وارد فرهنگ ما کرده­ اند که از سوي جامعه براي خريد آن ايجاد نياز کرده باشند. پس حذف اين ماهي از سفره هفت­ سين نمي­ تواند لطمه اي به فرهنگ کشور ما وارد کند و علاوه بر اين با اين کار ديگر دليلي براي نگراني در مورد نگهداري ماهي قرمز در منازل وجود نخواهد داشت. همچنين نگهداري ماهي قرمز در اسارت در شرايط نامناسب (تنگ­ هاي بلورين) هم از لحاظ حقوق حيوانات امر صحيحي نيست.

چگونه ماهي قرمز، تبديل به گونه مهاجم مي شود؟

يکي از خصوصيات مورد توجه در مورد توليد مثل ماهي قرمز وقوع پديده ماده ­زايي است. در اين پديده ماهي ماده مي ­تواند بدون حضور ماهي نر و با استفاده از اسپرم ماهيان نر از کپورماهيان ديگر (گونه‌­هاي مختلف) تخمک­ هاي خود را بارور ساخته و ماهي ماده توليد کند. همين امر به علاوه سن بلوغ پايين، باعث شده به سرعت در محيط­ هاي وارد شده جمعيت­ هاي پايدار تشکيل داده و تبديل به گونه مهاجم شود و پيامدهاي محيط زيستي به بار آورد. متأسفانه اين گونه (غالباً نوع وحشي آن که در بين صيادان محلي به اوشين معروف است) به دليل تجارت آن و ارزش زينتي که دارد همراه با ورود کپورماهيان ديگر از سال­هاي دور به کشور ما وارد شده است.

آثار مخرب زيست محيطي ماهي قرمز در کشور ما:

متأسفانه با توجه به گستره معرفي وسيع اين گونه در دنيا، مطالعات درباره پيامدهاي بوم شناختي و محيط زيستي آن بسيار کم بوده است، اما آثاري چون:

افزايش آلودگي و تيرگي آب به دليل تغذيه از گياهان و مواد آلي موجود در بستر از بين بردن گياهان آبزي که براي ماهيان بومي ديگر به عنوان آشيانه و محل تخم ­ريزي استفاده مي شودرقابت تغذيه ­اي و رقابت براي فضا با ساير گونه­ هاي بوميکمک به رشد بي رويه جلبک از طريق تسهيل رشد جلبک­ هاي تک سلولي تغذيه شده درون دستگاه گوارش اين گونههدر دادن اسپرم کپورماهيان بوميتوليد مثل و تشکيل افراد هيبريد با برخي گونه ­هاي ديگر از کپورماهيان و از بين بردن تماميت ژنتيکي آنهاکاهش رفتار توليد مثلي برخي دوزيستان بومي در حضور اين گونه انتقال بيماري به ماهيان ديگر

از جمله آثار مخرب زيست محيطي اين گونه است.

درحال حاضر ماهي قرمز چگونه در کشور پرورش مي يابد:

پرورش ماهي قرمز غالباً در استخرهاي پرورش ماهي و قفس­ هاي توري انجام مي شود. اما بارها شاهد عدم رعايت استانداردهاي پرورش به ويژه عدم رعايت نکات مربوط به قرنطينه و رها شدن ماهيان پرورشي و زينتي به اکوسيستم­ هاي طبيعي کشور بوده ايم. پرورش اين ماهي در قفس­هاي توري نسبت به استخرهاي پرورش احتمال آزاد شدن آن را در آب ­هاي داخلي کشور بالا مي ­برد، به ويژه تخمک ­هاي لقاح يافته مولدين مي­ تواند از چشمه ­هاي تورهاي پرورشي وارد محيط طبيعي شود. متأسفانه نوع وحشي ماهي قرمز و گونه ­هاي نزديک به اين گونه (ساير گونه ­هاي جنس carassius) در برخي سيستم ­هاي آبي کشور مثل تالاب انزلي، درياچه هامون، درياچه نئور اردبيل تبديل به گونه غالب و مشکل ساز شده ­اند.

آيا مي توان با پرورش اصولي ماهي قرمز در کشور از اثرات منفي زيست محيطي آن کاست؟

اين امر با توجه به رعايت نکات قرنطينه در مورد پرورش ماهيان غير بومي امکان ­پذير است، حتي در برخي کشورها مثل کانادا و ايالات متحده پرورش اين ماهي با توجه به شرايط و رعايت قوانين وضع شده انجام شده، در مورد تأثيرات منفي اين گونه در محيط­ هاي غير بومي به عموم مردم اطلاع رساني و براي رهاسازي اين گونه در طبيعت جريمه وضع شده است. پس پرورش اصولي اين ماهي و عدم رهاسازي آن در طبيعت صد در صد از حجم آثار زيان­بار آن مي ­کاهد. همچنين در مجموع کشور ما نياز به وضع قوانين اصولي در مورد پرورش و نگهداري گونه­ هاي غير بومي دارد.

***نکته ­اي که وجود دارد اين است که اين ماهي نبايد وارد اکوسيستم ­هاي طبيعي کشور ما شود و مردم کشور ما بايد بدانند که با انجام اين کار مشکلات فراواني را براي محيط زيست کشور خود به وجود مي آورند، پس عدم رهاسازي ماهي قرمز در طبيعت يکي از نکات کليدي در مديريت اين گونه غير بومي و کاهش حجم آثار منفي آن بر محيط زيست است.

آبزيان زينتي ديگر که درکنار ماهي قرمز به فروش مي رسد:

متأسفانه ماهي فايتر (جنگجوي سيامي)، و گونه ­هاي مثل لاک ­پشت گوش قرمز و انواع ديگر لاک ­پشت، سمندر لرستاني، مارهاي آبي و ... از جمله آبزيان ديگر هستند که شاهد فروش آن ها در ايام پيش از نوروز هستيم. اگر گونه غير بومي بتواند با محيط جديد معرفي شده سازگار شود، توليد مثل کرده و جمعيت پايدار شکل مي دهد و در صورت تبديل شدن به گونه مهاجم، آثار منفي بر اکوسيستم­ هايي که به آن معرفي شده است، دارد. در مورد ماهي فايتر گزارشي از ايالات متحده مبني بر حضور اين ماهي در اکوسيستم ­هاي اين کشور ارائه شده است اما تأثيرات منفي از اين گونه گزارش نشده است که به احتمال فراوان عدم بررسي و مطالعه دقيق، دليل آن بوده است. در مجموع براي فهم اين که آيا يک گونه غير بومي چه آثار زيان باري دارد، بايد مطالعه ه­ايي تحت عنوان ارزيابي ريسک در مورد آن گونه صورت گيرد.




منبع:isna.ir