بزرگنمايي:

چه خبر - فتواي درباره آفات دروغ و مجازات دروغ آيات عظام شبيري زنجاني، دفتر موسوي اردبيلي، مکارم شيرازي، نوري همداني و سبحاني به پرسش‌هايي درباره حکم دروغ گفتن پاسخ داده‌اند.

متن پرسش‌هاي مطرح شده و پاسخ اين مراجع تقليد شيعه بدين شرح است:

الف- تعريف فقهي دروغ چيست؟ آفات دروغ و مجازات دروغ در شرع مقدس چيست؟

ب- آيا دادن نسبت خلاف واقع يا بهتان زدن به فرد يا گروهي که آن را «بدعت‌گذار» مي‌نامند به لحاظ شرعي جايز است؟ اساساً در چه مواردي مباهته جايز است؟ آيا در مباهته تفاوتي بين مخالفان داخلي با دشمنان خارجي وجود دارد؟

ج- تعريف فقهي تقيه و دليل جواز آن چيست؟

د- آيا پس از آنکه تقيه انجام شد الزامي در بعد از انجام تقيه مبني بر راستگويي و افشاي حقيقت وجود دارد؟ اگر فردي بر حسب مصلحت کلام غير واقع در برابر مخاطب حقيقي و حقوقي خود بر زبان جاري کرد، مي‌بايست بعدا و پس از رفع آن مصلحت، حقيقت مطلب را بيان بدارد؟

ه- تعريف امر اضطرار و معيار تشخيص آن براي گفتن دروغ يا پنهان کردن حقيقت به لحاظ شرعي چيست؟ اگر بنا شود هر فردي بنا به مصلحتي به تشخيص خود دروغ بگويد يا توريه کند، آيا باب دروغگويي در جامعه گشوده نمي شود؟

و- در مواردي که دروغ به خاطر ضرورتي مجاز شمرده مي شود، بهتر است کدام يک از اين موارد استفاده شود: دروغ صريح، تقيه يا توريه؟

حضرت آيت‌الله شبيري زنجاني:

الف. خبر دادن از چيزي که گوينده مي داند واقعيت ندارد دروغ است، در مورد آثار آن هم روايات معتبر متعددي داريم که مجال پرداختن به آنها وجود ندارد.

ب. هر چند در برخي روايات معتبر، مباهته - که شايد منظور از آن همان بهتان زدن باشد - به عنوان راهي براي مقابله با اهل بدعت مطرح شده اما در شرايط کنوني که نسبت هاي خلاف واقع به افراد به آساني راستي آزمايي مي شود اين روش ها براي منزوي کردن افراد بدعت‌گذار در دين اثر خود را از دست داده است اين کار صحيح نيست بلکه در اغلب موارد نتيجه معکوس نيز دارد. پس بايد با استدلال و برهان به مقابله با اصحاب بدع برخاست. مراد از اهل بدعت در آن افرادي اند که عقيده يا عملي را بدون استناد به منابع پذيرفته شده در استنباط احکام، به دين نسبت مي‌دهند.

ج. تقيه عبارت است از ابزار همسويي با مخالفان در گفتار يا رفتار مخالف حق به منظور تحفظ از زيان ديني و دنيايي و روايات متعدد بر جواز آن دلالت مي‌کند.

د. نسبت به احکام لازم است اگر موجب سلب حقوق از کسي شده باشد هم اعلان لازم است لزومي ندارد در غير اينصورت لازم نيست مگر عدم اعلان حق، مفسده داشته باشد يا مزاحم با واجب اهمي باشد.

ه. آنچه امروز به عنوان دروغ مصلحتي شناخته مي‌شود جايز نيست. کذب، تنها در فرض اضطرار و استيصال يا تزاحم با تکليف اهم يا مساوي جايز خواهد بود. توريه جايز نيز اگر به اندازه‌اي باشد که سبب سلب اعتماد ديگران از انسان گردد، جايز نيست.

و. در صورت امکان در چنين مواردي بايد توريه شود.

حضرت آيت‌الله موسوي اردبيلي:

الف: دروغ، در فقه همان معناي عرفي و لغوي مي‌باشد و در شرع مقدس، «کذب» و «دروغ» حقيقت شرعيه ندارد. آفات و تبعات دروغ، در کتب اخلاقي، امثال «معراج السعاده» نراقي براساس منابع شرعي و تجربه بشري ذکر شده است.

ب: روايتي در اين رابطه وارد شده که در آن تعبيري به اين مضمون دارد: «وباهتوأ اهل البدع» که برخي به معناي «بهتان زدن» گرفته‌اند، ولي به نظر برخي ديگر از جمله اينجانب مقصود اين است که «با اهل بدع به طوري با استدلال و برهان صحبت کنيد که در برابر برهان محکم و قوي شما، دچار بهت و تعجب و حيرت شوند».

ج: تقيه، يعني نوعي رفتار و گفتار برخلاف رفتار و عقيده صحيح به خاطر دفع خطر و مفسده اهم، و احياناً تقيه در مورد جلب محبت و همدلي نيز به کار مي‌رود که به آن تقيه مداراتي گفته مي‌شود.

حضرت آيت‌الله مکارم شيرازي:

الف: دروغ عبارت است از بيان چيزي با زبان يا عمل يا کتابت برخلاف واقع، و آثار زيان بار آن را در کتاب «اخلاق در قرآن» نوشته‌ايم.

ب: اصولاً تهمت زدن به ديگران کار صحيحي نيست و روايت مذکور که تعبير باهتوهم در آن آمده است، به معناي متوحش ساختن است، نه تهمت زدن.

ج: تقيّه اخفاي عقيده ديني است در مواردي که اظهار آن خطري دارد و ادله آن را در کتاب قواعد الفقهيه نوشته‌ايم و ترجمه آن نيز منتشر شده است.

د: در صورتي که ادامه کتمان موجب کار خلافي مي‌شود و خطر برطرف گردد، بايد اظهار دارد.

ه: استفاده از بهانه‌ها براي دروغگويي درست نيست. واقعاً بايد ضرورت قابل توجهي حاصل شود.

و: توريه با شرايط آن اولويت دارد.

حضرت آيت‌الله نوري همداني:

براي روشن شدن مطالب مذکور لازم است به کُتُب مربوطه مراجعه شود

حضرت آيت‌الله سبحاني:

الف: دروغ کلامي اين است که مطابق واقع نباشد و دروغ متکلم اين است که چيزي بگويد که مي‌داند خلاف واقع است.

اما آفت دروغ در روايت است که همه معاصي را در خانه‌اي قرار داده‌اند و کليد آن دروغ است و مجازات آن تعزير است.

ب: بهتان زدن مطلقا حرام است حتي بر بدعت گزار و معني (باهتوا) اين نيست که بهتان بزنيد بلکه به اين معني است که آنها را از طريق مناظره مبهوت و مجاب سازيد.

ج: تقيه در مقابل کافر اظهار کفر و پنهان کردن ايمان مانند مومن آل فرعون و يا کار عمّار، در مقابل نفاق که عکس است که اظهار ايمان و پنهان کردن کفر است.

و اما تقيه در مقابل مخالف چه شيعه و چه سني ظالمي باشد که آزادي را مصادره کرده باشد طرف ناچار است اعمال خود را طبق اراده و خواسته او انجام دهد در غير اين صورت گرفتار مي‌شود.

اگر در اين مورد علاقه‌منديد به کتاب «التقيه موضوعاً و حکماً» مراجعه کنيد - قم انتشارات توحيد -

ه: اضطرار بر سه قسم است. اگر انجام نگيرد يا خطر جاني يا عرضي و آبرويي يا مالي دارد البته مالي بايد ... باشد که تحمل آن براي طرف حرجي باشد.

منبع: ايسنا