بزرگنمايي:

چه خبر - عوامل موثر بر تصميم به خودکشي

خودکشي از منظر جامعه شناسان و رفتارشناسان اجتماعي هنگامي رخ مي دهد که فرد از دايره نظارت اجتماعي خارج شود. اين نظارت به معناي تحت نظر بودن نيست، بلکه احساسي است که فرد در جريان اجتماعي شدن به دست مي آورد و آن حس مهم بودن وتحت توجه بودن از طرف جامعه است. عده‌اي مي‌گويند شرايط ايران از نظر خودکشي بحراني است. فهرستي که اين روزها مدام به انتهايش اسم اضافه مي‌شود، انگار ايران را با بحران خودکشي مواجه کرده است.

دکتر سيدرضا اسحاقي، پزشک اجتماعي در پاسخ به اين سوال که چرا در چند ماه اخير خودکشي به عنوان يک پديده و آسيب اجتماعي پررنگ تر و مشهودتر شده است، به نسل فردا مي گويد: شايع ترين دليل آن گسترش يأس و نااميدي در سطح جامعه است. فرقي هم ندارد که اين نااميدي از دل اجتماع بجوشد يا از دل خانواده! متاسفانه شواهد نشان مي دهد که سن خودکشي کاهش پيدا کرده و به سن نوجواني و بعضا در چند مورد هم به سن کودکي تنزل يافته است.

رسانه ها در افزايش آمار خودکشي و کاهش سن در اين آسيب اجتماعي بسيار مي توانند موثر باشند. اعلام اين آسيب اجتماعي و نحوه درج و انتشار آن در رسانه ها بايد همراه با کارشناسي و ظرافت‌هاي لازم باشد. هر گونه برخورد ناشيانه در رسانه ها با اين موضوع، خود مي‌تواند سبب القا و آموزش نحوه خودکشي در ميان افراد يک جامعه شود.

رسانه ها بايد به نحوه و شيوه خودکشي و جزييات مربوط به آن اشاره نکنند. چرا که همواره در هر جامعه‌اي هستند افرادي که به دليل فشارهاي اجتماعي، اقتصادي و مشکلاتي که دارند، پتانسيل گرايش به انجام اين عمل را در ذهن خود دارند. بنابراين انتشار ناشيانه خبر مربوط به خودکشي يک نفر و آموزش تلويحي اين امر توسط رسانه ها مي تواند سبب سوق دادن اين افراد به سمت خودکشي شود.

به چنين قابليتي، اثر القايي يا اثر واگيري خودکشي از طريق رسانه گفته مي شود. تحقيقات نشان مي دهد که انتشار نحوه خودکشي يک فرد در رسانه ها خصوصا اگر فرد مشهوري باشد که الگو محسوب مي‌شود، در طي ده روز ابتدايي پس از انتشار خبر مي‌تواند مسبب افزايش خودکشي هاي سريالي در جامعه شود.اسحاقي با اشاره به چند عاملي بودن خودکشي اظهار داشت: اينکه رسانه ها تنها يک عامل را به عنوان عامل محرک و قطعي بروز اين اتفاق معرفي مي کنند، شيوه غلطي است که منجر به افزايش آمار مربوط به خودکشي در جامعه مي شود. مثلا وقتي مي‌گويند، فلان فرد به دليل شکست عاطفي يا فقر يا شکست تحصيلي و ... خودکشي کرده است و تنها يک عامل را موثر در اين امر مي خوانند، سبب مي شود افراد ديگري که در شرايط مشابه او واقع شده اند نيز، به هم‌ذات پنداري با فرد خودکشي کننده بپردازند و تنها با بروز يک عامل منفي در زندگيشان انگيزه آنان براي ارتکاب به چنين عملي افزايش يابد، مثلا با يک شکست تحصيلي اقدام به خودکشي کنند.

اين پزشک اجتماعي در پاسخ به اين سوال که فکر مي کنيد کاهش ارتباطات درون خانواده تا چه اندازه در بالا رفتن آمار خودکشي موثر بوده است مي گويد: هر اندازه ارتباطات مولد و موثر در درون خانواده کاهش يابد، قطعا بر بالا رفتن انواع آسيب‌هاي اجتماعي از جمله خودکشي مي تواند بسيار تاثير گذار باشد. شايد بتوان گفت شايع ترين دليل خودکشي، اختلافات خانوادگي است که به نوعي منعکس کننده بي ارتباطي و بد ارتباطي در درون يک خانواده است.

وي در ادامه، راه اندازي خطوط تلفن 148 و 123 به عنوان صداي مشاور را جهت تخليه هيجانات افراد، مثبت ارزيابي کرد و افزود: آمار تماس گيرندگان با اين خطوط بالاست که از يک سو بايد براي اين موضوع ابراز خشنودي کرد که اين خطوط براي مردم شناخته شده و مورد وثوق و اطمينان مردم بوده است و از سوي ديگر بايد از اين تزايد، ابراز نگراني کرد، چرا که بالا بودن تماس گيرندگان نشان از افزايش مشکلات در ميان مردم دارد. البته هنوز تحقيق و بررسي علمي در مورد ميزان اثرگذاري واقعي اين خطوط تلفن مشاوره بر زندگي مردم انجام نپذيرفته است. به اين معنا که هنوز مشخص نيست تا چه اندازه اين خطوط توانسته دردي را از مردم دوا کند و مرهمي بر زخم هاي مردم جامعه باشد.

اين پزشک اجتماعي، بي تفاوتي اجتماعي را يکي ديگر از عوامل اصلي افزايش خودکشي در جامعه امروزي خواند و افزود: هر اندازه احساس تعلق اجتماعي در ميان افراد افزايش يابد، طبيعتا آمار تمامي آسيب هاي اجتماعي علي الخصوص خودکشي کاهش خواهد يافت. هر اندازه انسان در يک جامعه طرد شده تر باشد، آمار خودکشي در آن جامعه افزايش بيشتري خواهد يافت.

بيشترين آمار خودکشي، مربوط به کشورهايي است که سرعت توسعه در آن بالاست. در جوامعي که سرعت توسعه آنها همگن و متناسب است آمار خودکشي پايين است، اما در کشوري که ظرف چندين سال در تلاش براي جبران عقب ماندگي هاي تاريخي خود است، طبيعتا به دليل سرعت بالاي توسعه عده اي از اين سرعت جا خواهند ماند و قادر به همراهي با آن نيستند و اين موضوع ممکن است با طرد شدگي و پس زده شدگي ساير افراد نسبت به آنان همراه باشد که اين امر انزوا و گوشه گيري را براي آن فرد در پي خواهد داشت و اين موضوع خود انگيزه اي براي ارتکاب فرد به خودکشي است.

افسردگي و يأس، دليل اصلي افزايش آمار خودکشي در سراسر دنياست. در ميان کشورهايي که بالاترين ميزان آمار خودکشي را دارند، کشورهايي ديده مي شود که در رفاه اقتصادي و اجتماعي هستند. دليل آن ايدئولوژي و بينشي است که خالي از معنويت و معناي زندگي است که اين افراد را با چنين ايدئولوژي به سمت روزمرگي و بي معنايي سوق مي دهد. زماني که معنويت کنار مي رود، فرد به نوعي نيهيليسم فکري و بي معنايي دست مي يابد که زندگي را محدود در لذت هاي دنيوي مي يابد و وقتي تمامي اين لذت ها را تجربه کرد، به پوچ گرايي و افسردگي خواهد رسيد.

اين پزشک اجتماعي در پاسخ به اين سوال که الگوي خودکشي در ايران چه تفاوتي با الگوي خودکشي در ساير کشورها دارد، مي گويد: در کل جهان تصميم و اقدام به خودکشي معمولا سه تا چهار برابر در ميان زنان بيشتر است، اما خودکشي هايي که منجر به مرگ مي شود، در ميان مردان سه تا چهار برابر بيشتر از زنان است. البته استثنايي هم در اين ميان وجود دارد که در کشور چين آمار خودکشي هاي منجر به مرگ در ميان زنان اين کشور بيشتر از مردان است که کشور ما هم متاسفانه آهسته آهسته به اين استثنا در حال نزديک شدن است. به اين معنا که آمار خودکشي هاي منجر به مرگ در ميان زنان کشورمان به تدريج در حال افزايش و نزديک شدن به آمار خودکشي هاي منجر به مرگ مردان است.

در ايران همچنين از هر 4 سالمندي که تصميم به خودکشي مي‌گيرد، متاسفانه يک نفر موفق به انجام اين کار مي‌شود، اين در حالي است که در تمام دنيا از بين هر 25 سالمندي که تصميم به خودکشي مي گيرد، اقدام يکي از آنها به طور قطع منجر به مرگ قطعي او خواهد شد.

85 درصد کساني که از خودکشي نجات يافته اند، از اين عمل خود ابراز پشيماني کرده اند، بنابراين بسيار مهم است که يک سيستم هوشمند براي نجات تمامي افرادي که تصميم به خودکشي دارند طراحي شود و دست چنين افرادي را بگيرد که متاسفانه در ايران کم کاري در اين زمينه وجود دارد. در ايران سيستم هوشمندي که مباحث مربوط به خودکشي را لحظه به لحظه رصد کند، هنوز طراحي نشده است.

اين پزشک اجتماعي در پايان در پاسخ به اين سوال که اطرافيان يک فرد چگونه مي توانند او را از ارتکاب به خودکشي نجات دهند و چه واکنشي بايد از خود در برابر چنين فردي نشان دهند، مي گويد: در گذشته اعتقاد بر اين بود که کمتر از خودکشي صحبت کنيد، چرا که اين امر فرد را بيشتر سمت خودکشي سوق مي دهد.

اما امروزه تحقيقات نشان مي دهد، اگر شخصي راجع به اينکه قصد خودکشي دارد براي ديگري صحبت کرد، بايد اين قصد و نيت را به شوخي نگرفت. در واقع صحبت از خودکشي يک نشانه از افسردگي در فرد است که بايد جدي گرفته شود. بايد فرد مقابل با چنين فردي همدردي و همدلي کند و به درک شرايط او بپردازد و اگر نياز به مراقبت دارد بيش از گذشته به او توجه نشان دهد و اگر لازم است او را نزد روانپزشک يا روانشناس ببرد.

نبايد به اين دليل که خودکشي يک انگ اجتماعي منفي است، از چنين فردي دوري کرد يا حرف هايش را جدي نگرفت يا شروع به نصيحت او کرد که «تو خودخواهي! بعد از تو خانواده ات بايد چه کار کنند؟!» يا گفتن اينکه «خودکشي گناه کبيره است!» يا تمسخر فرد و گفتن اينکه «تو عرضه انجام کارهاي شخصيت را نداري و ترسو هستي مي دانم جرات اين کار را هم نداري!» و ...

تمامي اين موارد مسبب جدايي ميان فرد و کسي دارد که قصد خودکشي کرده است، بنابراين ديگر با او ارتباط نمي گيرد و شرايط بدتر خواهد شد و در نهايت چنين فردي به سمت يک اقدام غلط سوق پيدا خواهد کرد. از ميان يک ميليون نفر چيزي حدود 250 نفر در طول يک‌سال حداقل يک بار به خودکشي فکر مي کنند و از اين تعداد چيزي حدود 50 نفر اقدام خود را عملي مي کنند که منتهي از اين تعداد تنهاخودکشيچند نفر منجر به مرگ خواهند شد. بنابراين لازم است اطرافيان اين 250 نفر مراقب آنان باشند و از شيوه هاي درست، آنها را به زندگي و نشاط بازگردانند تا هرگز فکر خود را عملي نسازند.




منبع:روزنامه نسل فردا