بزرگنمايي:
افسردگي در کودکان مي تواند علت هاي ژنتيکي، روان شناختي، زيستي يا محيطي داشته باشد.
«دختر من ساعت ها تنها در اتاقش مي نشيند و با يک عروسک بازي مي کند. وقتي مهمان داريم هم او کناري مي نشيند و مودب و بي سروصدا تنها بازي مي کند و با بچه هاي شيطان و پرسروصدا همبازي نمي شود... خدارو شکر که پسر نوجوان من اصلا اهل رفيق بازي نيست. اصلا با نوجوانان پرشر و شور همسن و سالش قرار نمي گذارد و بيرون نمي رود. ما گاهي به زور او را از خانه بيرون مي فرستيم. پسرم هرگز با ما مخالفت و مشاجره نمي کند و خدا رو شکر هيچ مشکلي با او نداريم...» اينها برخي از جمله هايي هستند که گاهي از والدين مي شنويم، والديني که خسته از کارها و مشغله هاي روزانه، خانه اي ساکت و بي سروصدا را ترجيح مي دهند، اما آيا واقعا رفتار کودکي که ساعت ها تنها در اتاقش مي نشيند و يک کلمه صحبت نمي کند يا نوجواني که در مورد هيچ چيز با والدينش جروبحث نمي کند و از خانه بيرون نمي رود، طبيعي است؟
تا چند سال پيش، بيشتر افراد تصور مي کردند افسردگي صرفا بيماري بزرگسالان است و کودکان اصلا افسرده نمي شوند زيرا کودکي دوران شادي و بي مسئوليتي است ولي پزشکان مي گويند حتي کودک زير 2 سال نيز ممکن است افسرده شود.
با دکتر شهرام محمدخاني، دانشيار و روان شناس باليني و عضو هيات علمي دانشگاه خوارزمي، درباره همين موضوع گفت و گو کرده ايم.
شيوع افسردگي در کودکان چقدر است؟
بين 2 تا 8 درصد از کودکان زير 4 تا 18 ساله حداقل يک رويداد افسردگي باليني را در زندگي خود تجربه مي کنند. براساس مطالعه هايي که اخيرا انجام شده، معلوم شده است که 25درصد نوجوانان حداقل نشانه هاي خفيف افسردگي را در دوره اي از زندگي شان تجربه کرده اند؛ يعني از هر 4 نفر، يک نفر. اين شيوع قابل ملاحظه است که به توجه نياز دارد اما متاسفانه چون مورد غفلت و بي توجهي قرار مي گيرد، بسيار دير تشخيص داده مي شود.
اگر افسردگي در کودک و نوجوان دير تشخيص داده شود يا اصلا تشخيص داده نشود، چه عواقبي دارد؟
افسردگي در کودکان مشکلات مختلفي ايجاد مي کند. کودک افسرده از تعاملات اجتماعي با همسالان کناره گيري مي کند، عزت نفس پايين، مهارت اجتماعي ضعيف و نگرش منفي به خود و زندگي و آينده دارد و اين مسائل او را مستعد پيامدهاي ناگوار مي کند. اگر براي درمان کودک يا نوجوان افسرده اقدامي نشود، احتمال بروز اختلال هاي رواني ديگر مانند سوءمصرف مواد و خودکشي در بزرگسالي افزايش مي يابد. حتي گاهي رفتارهاي پرخطر ممکن است پاسخي به افسردگي زيربنايي در کودک و نوجوان باشد.
چرا افسردگي در کودکان دير تشخيص داده مي شود؟
شايد مهم ترين دليل، ماهيت اين بيماري باشد. همان طور که مي دانيد، اختلال هاي دوران کودکي 2 نوع هستند؛ درون ريز و برون ريز. اختلا هاي برون ريز مثل بيش فعالي به اين علت که پرسروصدا هستند و والدين را به ستوه مي آورند، زودتر تشخيص داده مي شوند اما اختلال هاي درون ريز مانند افسردگي چون متمرکز بر درون فرد است و از درون او را رنج مي دهند و براي اطرافيان آزاردهنده نيستند، ديرتر مورد توجه قرار مي گيرند. حتي ممکن است اوليا و مربيان مدرسه اين کودکان يا نوجوانان را به عنوان افراد سر به راه و آرام و بي آزار (به اصطلاح بچه مثبت) تشويق کنند و اين خود يکي از عوامل تداوم بخش اين بيماري خواهدشد. معمولا والدين کودک و نوجوان افسرده زماني او را نزد مشاور مي برند که دچار افت تحصيلي شديد، روابط اجتماعي مختل، نداشتن تمرکز و اختلال هاي خواب و خوراک شده اند زيرا اين علائم در طولاني مدت، توجه والدين و گاهي معلمان را جلب مي کند در حالي که کودک افسرده مدت ها درد و رنج ناشي از آن را متحمل شده است. اگر والدين و معلمان علائم افسردگي را بشناسند و به آن حساس باشند، خيلي زودتر براي درمان فرزندشان اقدام خواهندکرد و اين درمان زودهنگام باعث پيشگيري از عواقب آتي مي شود.
چرا و چگونه کودکان افسرده مي شوند؟
افسردگي در کودکان مي تواند علت هاي ژنتيکي، روان شناختي، زيستي يا محيطي داشته باشد. در صورتي که سابقه افسردگي در اقوام درجه اول کودک وجود داشته باشد، احتمالا زمينه افسردگي به علت اختلاف سطح هورمون ها و مواد بيوشيميايي در بدن وجود دارد اما اين به تنهايي براي ايجاد افسردگي کافي نيست چون همان طور که مي دانيم همه افرادي که سابقه خانوادگي افسردگي دارند، الزاما افسرده نمي شوند و بروز علائم به عوامل روان شناختي فرد، رابطه والدين و کودک، باورهاي کودک درباره خودش و دنيايي که در آن زندگي مي کند و همين طور به حالت هاي رواني پدر و مادر بستگي دارد. والدين تحقيرکننده و مقايسه کننده، باور بدبودن و دوست داشتني نبودن را در کودک به وجود مي آورند و زمينه را براي افسردگي او در سال هاي آتي ايجاد مي کنند. از ديگر عوامل خطرساز افسردگي در کودکان مي توان به وقوع رويدادهاي استرس زاي زندگي، نداشتن مهارت هاي مقابله اي موثر و فضاي خانوادگي نامناسب اشاره کرد. اما هر کودک و نوجواني که به دليلي براي چند روز خسته و بي حوصله است، افسرده نيست. براي اينکه به اين اختلال شک کنيم، علائم بايد شديد باشند و حداقل چند علامت از علائم ذکر شده، همزمان و حداقل به مدت 2 هفته وجود داشته باشند. تشخيص افسردگي کاري ظريف است که به مهارت و تجربه نياز دارد.
16 نشانه افسردگي کودکان که بايد والدين و معلمان به آنها توجه کنند
اگر والدين و اولياي مدرسه در کودک يا نوجوانشان اين علائم را مشاهده کردند، بايد او را براي بررسي بيشتر نزد روان شناس يا روان پزشک ببرند:
1- ديگر از تفريحات و سرگرمي هايي که مورد علاقه اش بوده، لذت نمي برد.
2- بيشتر اوقات روز را در غمگيني و ناراحتي و نااميدي سر مي کند.
3- حوصله و انرژي قبل را براي انجام کارهايش ندارد
4- دائم از دل درد، سردرد، تهوع و... شکايت مي کند در حالي که براساس معاينه ها و بررسي هاي انجام شده هيچ مشکل جسمي اي ندارد.
5- تمايلي به ارتباط با همسالان خود ندارد و تنهايي و گوشه گيري را ترجيح مي دهد.
6- پرخاشگر و تحريک پذير است (درواقع پرخاشگري نقابي است که باعث پنهان ماندن افسردگي کودک پشت آن مي شود.)
7- درباره خودکشي صحبت مي کند يا افکار مربوط به خودکشي دارد.
8- اعتماد به نفسش کم است و نگرش منفي به خودش دارد.
9- به همه چيز بي احساس است.
10- تغييرات وزن مشهود و ناخواسته اي دارد.
11- اختلال در خواب چه به صورت پرخوابي و چه به صورت کم خوابي او را آزار مي دهد.
12- مشکل افت تحصيلي و نداشتن تمرکز دارد.
13- خستگي مداوم و انرژي تحليل رفته زندگي او را مختل کرده است.
14- احساس گناه دارد.
15- افزايش حساسيت به خود و تمرکز بر ناتواني هايش دارد.
16- غيبت هاي مکرر از مدرسه دارد و تکاليف مدرسه اش را انجام نمي دهد.
منبع : هفته نامه سلامت