بزرگنمايي:
چه خبر - با علل، علايم، عوامل خطرساز، عوارض و علاج پنوموني آشنا شويد
پس از فوت عباس کيارستمي، بهمن زرين‌پور و مليحه نيکجومند که از پيشکسوتان سينما و تلويزيون بودند، خبر فوت مهديه الهي‌قمشه‌اي نيز بسياري را دچار بهت و غمزدگي کرد. او که از محققان بنام ادبيات عرفاني بود، بعدازظهر شنبه 20 تيرماه در سن 79 سالگي به دنبال عفونت ريه درگذشت. ذات‌الريه، سينه‌پهلو يا پنوموني نوعي عفونت ريه است که مي‌تواند براثر عوامل مختلف ميکروبي، انگلي و ويروسي از جمله ويروس آنفلوانزا ايجاد شود. اين بيماري مي‌تواند با خطر مرگ و مير نيز همراه باشد، به خصوص اگر به موقع درمان نشود و فرد مبتلا کودک يا سالمند باشد. اين خبر بهانه‌اي شد تا به علل، علايم، راههاي پيشگيري و درمان اين بيماري اختصاص دهيم.
ذات‌الريه يا پنوموني يا سينه‌پهلو، به عفونت در بافت ريه و حبابچه‌هاي آن گفته مي‌شود. اين عفونت مي‌تواند بر اثر عوامل مختلفي ايجاد شود. براي مثال ممکن است يک عامل ويروسي مانند سرماخوردگي از راه تنفس وارد بدن شود و حلق، گلو، سينوس‌ها و گوش‌ها را درگير کند. اگر اين عفونت تحت درمان قرار نگيرد، ممکن است به ريه منتقل شود و آن را عفوني کند. اغلب موارد ذات‌الريه از همين راه ايجاد مي‌شوند، اما عفونت ريه ممکن است مستقيما و بدون وجود علائم تنفسي فوقاني نيز ايجاد شود. در اين وضعيت يک عامل بيماري‌زا وارد راه هوايي مي‌شود و بدون اينکه لوزه‌ها، حلق و دستگاه تنفس فوقاني را درگير کند، مستقيما به ريه منتقل مي‌شود و آن را دچار عفونت مي‌کند. گاهي هم عفونت از راه گردش خون به ريه مي‌رسد و باعث بروز ذات‌الريه مي‌شود. اين بيماري مي‌تواند همه گروه‌هاي سني را درگير کند، يعني از نوزادان گرفته تا جوانان و افراد مسن مي‌توانند دچار ذات‌الريه شوند، اما عوارض خطرناک و مرگ‌ومير بر اثر آن در 2 سر طيف سني يعني نوزادان، کودکان و افراد مسن بيشتر ديده مي‌شود.
3 عامل اصلي ذات‌الريه
باکتري‌ها، ويروس‌ها و قارچ‌ها هر 3 مي‌توانند باعث عفونت ريه شوند. يکي از مهم‌ترين باکتري‌ها در اين زمينه «استرپتوکوک پنومونيه» يا همان «پنوموکوک» است. اين باکتري مي‌تواند باعث بروز موارد خطرناکي از ذات‌الريه شود. باسيل‌ها از ديگر باکتري‌هايي هستند که باعث بروز ذات‌الريه در افراد با سيستم ايمني ضعيف مي‌شوند. از عوامل ويروسي شايع ذات‌الريه نيز مي‌توان به آنفلوانزا اشاره کرد. درواقع، اگر آنفلوانزا به خوبي درمان نشود به ذات‌الريه تبديل خواهدشد. ذات‌الريه يکي از دلايل عمده بستري شدن و مرگ‌ومير بعد از ابتلا به آنفلوانزا محسوب مي‌شود. عوامل قارچي هم بيشتر در افراد با سيستم ايمني بسيار ضعيف از جمله افراد HIV مثبت و افرادي که از شيمي‌درماني و داروهاي تضعيف‌کننده سيستم ايمني استفاده مي‌کنند، باعث بروز ذات‌الريه مي‌شود.
2 راه اصلي ابتلا به ذات‌الريه
عوامل بروز ذات‌الريه اغلب از راه تنفسي به بدن منتقل مي‌شوند. براي مثال اگر فردي به ويروس آنفلوانزا يا باکتري پنوموکوک آلوده باشد، مي‌تواند از راه تنفسي مانند سرفه و عطسه آن را به ديگران انتقال دهد. اين عوامل نيز مي‌توانند فرد را مستعد عفونت ريه کنند. البته گاهي هم عفونت از راه گردش خون وارد ريه مي‌شود.
چه کساني به آنتي‌بيوتيک نياز دارند؟
براي درمان بيماران مبتلا به ذات‌الريه حتما بايد آنتي‌بيوتيک تجويز شود. بيماران جوان و افراد با بنيه بدني قوي را مي‌توان به صورت سرپايي و بدون نياز به بستري درمان کرد. درواقع، اگر تب خيلي بالا نباشد و فرد تنگي‌نفس شديد و بيماري زمينهاي نداشته باشد، مي‌تواند با آنتي‌بيوتيک خوراکي، مصرف مايعات فراوان و استراحت در منزل دوره درمان را طي کند، اما افراد مسن، کودکان، خانم‌هاي باردار و افراد مبتلا به بيماري‌هاي زمينهاي بايد حتما بستري شوند و آنتي‌بيوتيک تزريقي دريافت کنند تا به بهبود نسبي برسند. بعد از آن هم مي‌توانند دوره درمان را با مصرف آنتي‌بيوتيک خوراکي در منزل ادامه دهند. به طور کلي، دوره درمان اين بيماري به بنيه شخص و نوع و شدت عفونت بستگي دارد. اگر سيستم ايمني فرد قوي يا نسبتا قابل‌قبول باشد و علائم خفيف باشند، دوره درمان کوتاه‌تر و بين 1 هفته تا 10 روز است، اما اگر بدن ضعيف و عفونت شديد و پرعارضه باشد، اين دوره ممکن است چند هفته طول بکشد.
طرز تشخيص بيماري
با مشاهده علائم ذکرشده در بالا، پزشک به ذات‌الريه شک مي‌کند. در اين وضعيت عکسبرداري از قفسه‌سينه بسيار موثر است. عفونت ريه به صورت کدري در عکس ديده مي‌شود. از اين راه مي‌توان به وسعت عفونت نيز پي برد. آزمايش خون هم در تشخيص شدت ذات‌الريه و انتشار عفونت در جريان خون کمک‌کننده است. در افراد مبتلا به ذات‌الريه شديد اغلب تعداد گلبول‌هاي سفيد بسيار بالا مي‌رود و گاهي عفونت در کشت خون نيز گزارش مي‌شود. معاينه با کمک گوشي پزشکي و شنيدن صداهاي ريه هم مهم است. در زمان بروز ذات‌الريه صداهاي ريه ممکن است کاهش پيدا کنند يا خس‌خس و خشونت صدا از ريه شنيده شود. گاهي اوقات نيز ريه به دنبال ذات‌الريه آب مي‌آورد و در بعضي قسمت‌ها تغيير صدا پيدا مي‌کند. اگر فرد داراي علائم ذات‌الريه شديد يا دچار بيماري زمينهاي باشد، بايد حتما او را در بيمارستان بستري کرد.
علايم و نشانه‌هاي عفونت ريه
اين بيماري اکثر اوقات با تب همراه است. البته در بعضي موارد ممکن است بدن فرد آنقدر ضعيف باشد که تب نکند بلکه برعکس دماي بدنش به زير 35 درجه سانتي‌گراد برسد. اين حالت که مي‌تواند نشانه عفونت شديد باشد، هيپوترمي نام دارد و بيشتر در افراد مسن ديده مي‌شود، اما در اکثر موارد، ذات‌الريه با تب همراه است. اين بيماران معمولا حين نفس کشيدن دچار درد يکطرفه يا دوطرفه قفسه‌سينه نيز مي‌شوند. از ديگر علائم ذات‌الريه مي‌توان به خس‌خس سينه و سرفه‌هاي شديد همراه با خلط‌هاي حجيم و رنگي (زرد، سبز، سياه و چرکي) اشاره کرد. در بعضي موارد ذات‌الريه، خلط خوني يا خلط همراه با رگه‌هاي خون نيز ديده مي‌شود. تنگي‌نفس و بالا رفتن تعداد تنفس هم از علائم مهم ذات‌الريه هستند. اين علامت در کودکان از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و در صورت وقوع بايد هرچه‌سريع‌تر به پزشک مراجعه کرد. يکي ديگر از نشانه‌هاي ذات‌الريه، ديسترس تنفسي است. در اين وضعيت عضلات بين‌دنده‌اي يا عضلاتي که در قسمت پايين شکم قرار دارند با تنفس داخل کشيده مي‌شوند. افراد مسن ممکن است براثر ذات‌الريه دچار گيجي و کاهش سطح هوشياري نيز بشوند.
سيگاري‌ها بيشتر در خطرند
افراد سيگاري در برابر ذات‌الريه آسيب‌پذيرتر هستند. البته به جز افراد سيگاري، کودکان و افراد مسن، مبتلايان به ديابت، آسم، بيماري‌هاي ريوي، سرطان، ايدز، نارسايي‌هاي مزمن کليه و کبد، افراد تحت شيمي‌درماني، مصرف‌کنندگان داروهاي کورتوني و خانم‌هاي باردار نيز مستعد ابتلا به ذات‌الريه به دنبال سرماخوردگي و آنفلوانزا هستند. در کل، هر عاملي که باعث تضعيف سيستم ايمني بدن شود، فرد را در معرض خطر بيشتري براي ابتلا به ذات‌الريه شديد قرار مي‌دهد.
پيشگيري از ذات‌الريه
يکي از مهم‌ترين راههاي پيشگيري از ابتلا به ذات‌الريه و ساير بيماري‌هاي تنفسي واگيردار، رعايت بهداشت عمومي است. براي اين منظور بيماران بايد هنگام عطسه و سرفه جلوي دهان خود را بگيرند و سير درمان را پيگيري کنند. افراد سالم نيز بايد از تماس با بيماران بپرهيزند. براي پيشگيري از ابتلا به برخي ذات‌الريه‌ها مي‌توان از واکسن هم استفاده کرد. واکسن آنفلوانزا يکي از اين واکسن‌هاست که بايد هر سال اوايل فصل پاييز براي افراد مستعد و مبتلايان به بيماري‌هاي زمينهاي تزريق شود. واکسن ديگري هم در اين زمينه وجود دارد که از بروز ذات‌الريه بر اثر باکتري پنوموکوک جلوگيري مي‌کند. اين واکسن در ايران موجود است و 2 نوع دارد و بيشتر براي افراد با سيستم ايمني ضعيف تزريق مي‌شود؛ از جمله افراد مسن، افرادي که طحال‌شان را برداشته‌اند و افرادي که شيمي‌درماني مي‌شوند. واکسن پنوموکوک مثل واکسن آنفلوانزا به تکرار سالانه نياز ندارد اما در برخي موارد بايد تزريق آن را بعد از 5 سال تکرار کرد.
دکتر طاهره سوري
متخصص بيماري‌هاي عفوني
استاديار دانشگاه علوم‌پزشکي تهران
منبع:salamat.ir