بزرگنمايي:

چه خبر - مجله روشن - شيوا دلداري: «صورتش داد مي زد حقيقت رو»؛ «چشم ها هيچ وقت دروغ نمي گن» براساس اين جور کليشه ها ما فکر مي کنيم مي توانيم قيافه آدم ها را طوري بخوانيم که انگار «کتاب هايي باز» هستند. واقعيت اما اين است که ادعاي داشتن چنين مهارتي بيش تر شبيه ادعاي رقص يا شعر گفتن است که: مردم معمولا قابليت هاي شان را در اين دو هنر زيادي جدي مي گيرند.

بيش تر ما اگر از شرايط مشخص خبر نداشته باشيم نمي توانيم بين حالت هاي مختلف صورت فرقي ببينيم. شرکت کنندگان در يک پژوهش در يک چهارم موارد نمي توانستند تشخيص دهند که صورت هاي موجود در يک سري عکس، درد مي شکند يا لذت جنسي مي برند. در پژوهشي ديگر، افراد فيلم هاي صامت يک سري افراد را که از ديگري تشخيص دهند. اما رايانه 85 درصد موارد را درست تشخيص داد. در ضمن رايانه ها بهتر مي توانستند تشخيص دهند که کسي از روي کمي آزردگي خاطر لبخند مي زند يا حقيقتا خوش حال است.

اما اگرچه ما در تشخيص حالت صورت ديگران ناشي هستيم، اما براساس همين صورت هايي که نتوانستيم بخوانيم شان، فورا به انواع و اقسام نتايج مي رسيم. باور باستاني يوناني ها به چهره خواني («فيزيوگنومي» يا بررسي شخصيت فرد براساس ويژگي هاي صورتش) را مسخره مي کنيم اما حواس مان نيست که خودمان هر روز همين کار را مي کنيم.



پژوهش هاي جديد نشان مي دهد اگرچه عملا هيچ مدرکي نيست که نشان بدهد چهره ها، شخصيت افراد را بازتاب مي دهند، اما رفتار ما طوري است که انگار بعضي حالت ها از گرايش هاي خاصي حکايت مي کنند. افرادي که صورت شان نشانه هاي «زنانه» دارد قابل اعتمادتر به نظر مي آيند؛ آناني که ابروهاي پايين تري دارند بيش تر مسلط بر اوضاع به نظر مي رسند. در پژوهشي ديگر، اراد پس از تنها 200 ميلي ثانيه نگاه به صورتي ناآشنا، آماده بودند تصميم بگيرند که بايد به اين شخص اعتماد کنند يا نه. حتي وقتي به آن ها فرصت نگاه طولاني تر هم داده شد، به ندرت نظرشان را عوض کردند.

چنين قضاوت هايي درباره ديگران ممکن است حتي با منطق جور درنيايد. افرادي که «بازي اعتماد» (شبيه سازي «مافيا» رايج در ايران- م) مي کردند. از بين دو نفر بيش تر روي آن يکي سرمايه گذاري مي کردند که چهره قابل اعتمادتري داشت- حتي اگر هر دو بازيکن مثل هم خوش آوازه بودند. در پژوهشي ديگر گزارش شد که اعضاي هيات منصفه براي محکوم شناختن فردي که قيافه اي غيرقابل اعتماد دارد، به شواهد کم تري نياز دارند. و پژوهش گري که روي دشمني اسرائيل و فلسطين کار مي کرد نشان داد که اگر پيشنهاد صلح از سوي فلسطين با سياست مداري تداعي شود که «صورت بچه گانه» (چشم هاي بزرگ و لب هاي پر) دارد، بيش تر مورد پذيرش اسرائيلي هاي يهودي قرار مي گيرد.



و همين است که ما را به تناقض مي رساند. صورت فرد شايد بيان گر طبيعت او نباشد اما پژوهش ها نشان مي دهند که بعضي ويژگي هاي صورت باعث نفوذ بر ديگران مي شود. آن دسته از فارغ التحصيلان «دانشکده افسري ارتش آمريکا» که صورت هاي سلطه جوتري داشتند براي رسيدن به درجه ژنرالي شانس بيش تري داشتند؛ افرادي که از چهره شان به نظر مي رسيد ماهرند، شانس بيش تري دارند که مدير کل شرکت هاي موفق بشوند.

اين يافته ها البته با عقل جور در مي آيد. اگر همه فرض کنند که اسدِ پوست کلفت فرد قاطعي است احتمال قاطع شدنش هم بيش تر مي شود. شايد چون ما با ديگران طوري برخورد مي کنيم که انگار صورت شان نشان گر شخصيت شان است، باعث مي شويم آن ها به همان کسي بدل شوند که ما مي پنداشتيم هستند.