بزرگنمايي:

چه خبر - مجله تبار - هانيه درويش: دستفروش ها کل خيابان را گرفته اند. آدم ها هم لا به لاي شلوغي ها سرک مي کشند که ببينند مي توانند از اين شهرآشوبي که درست شده خريدي داشته باشند؟ نزديکي هاي عيد است و کاسبي ديگر فقط مخصوص مغازه ها نيست. از ماهي قرمز گرفته تا سمنوي عيد و سير را حراج کرده اند و به ارزان ترين قيمت مي فروشند. اتفاقا مشتري هاي زيادي هم دارند. آنهايي که ترجيح مي دهند سفره هفت سين شان را سَرسَري بخرند و روي ميز بچينند، طرفدار اين سفره ها هستند. همين هفت سين صادر شده از چين که حتي سنت و رسم کهن ما را هم به نفع خودشان مصادره کردند. آن طرف قضيه هم وجود دارد. يک جست و جوي ساده در شبکه هاي اجتماعي و يا اينترنت شما را به انبوهي از سفره آرايي هايي مي رساند که از سفره هفت سين به اين راحتي ها نمي گذرند. ظرف نقره با ربزه کاري هاي طلا سفارش مي دهند و معتقدند هفت سين بايد باشکوه چيده شود. خلاصه که دنياي دوگانه اي است اين نزديکي هاي عيد. هر کس ساز خودش را مي زند و عيد را با همه تناقض ها و دوگانه هايش به ما نزديک مي کند.



ايراني هاي مقيم خارج نوروز را بيشتر دوست دارند

ايراني که باشي با آمدن بوي بهار به فکر ترتيب دادن تدارکات لازم براي نوروز و سفره هفت سين مي افتي. لازم هم نيست فقط در ايران باشيد تا اين حس و حال به سراغ تان بيايد. در قلب آمريکا هم يک ايراني برايش مهم است که سال جديد طور ديگري شروع شود. اگرچه جشن هالووين و کريسمس جاي خودشان را بين ايراني ها باز کرده اما نوروز هم همچنان محبوب کساني است که تغيير و تحول و نو شدن را به هر چيزي ترجيح مي دهند. نوشدني که از آخرين روزهاي زمستان شروع مي شود. از مغازه ها و فروشگاه هاي لباس فروشي تا مغازه هاي لوازم خانگي. لوازم خانه هم که از بزرگ تا کوچک قابل تعويض و تزيين است. خانم هاي خانه در کنار خريدهاي شب عيد هميشه به فکر تهيه وسايل سفره هفت سين شان هم هستند.



مي توان به جرات گفت سفره هفت سين در اولين روز از بهار در خانه هر ايراني اي پهن مي شود و همه اعضاي خانواده هر کجا که باشند سعي مي کنند در لحظه سال تحويل خودشان را سر اين سفره برسانند. البته اين موضوع انگار براي ايراني هاي مقيم ديگر کشورها اهميت بيشتري دارد. چرا که در ايران عده اي هستند که بي تفاوت به اين موضوع سال جديد را آغاز کنند. بي تفاوت بودني که گاهي دليل آن مي تواند تنبلي و بي حوصلگي باشد که در اين روزها در حال افزايش است و گاهي هم ممکن است بي توجهي به سنت ها و ارزش هاي ايراني و جايگزين کردن آيين هاي غربي، به خصوص در بين نسل جوان باشد.

سفره هفت سين هاي چيني، ارزان و جمع و جور

اينکه اجزاي سفره هفت سين و نماد آن اجزاء چيست و از کجا آغاز شده و چگونه به ما رسيده است شايد زياد مهم نباشد. هرچقدر هم که فلسفه وجودي اينکه چرا هفت سين مي چينيم و هفت شين نمي چينيم را ندانيم، باز آنقدر اين رسم و رسوم جذاب هست که از آن انرژي بگيريم و دنبال چون و چرايش نباشيم البته اين جذابيت براي بعضي ها هم بي اهميت شده. مثلا اينکه خيلي ها ترجيح مي دهند به جاي کاشت سبزه دست ساز خودشان که مي توانند شاهد جوانه زدن و رشد و سبزشدن آن باشند، از سبزه هاي آماده در گل و گياه فروشي ها و يا شايد بساط هايي که دم عيد حسابي بازارش داغ است خريد کنند؛ يا به جاي چيدن سيب و سنجد و سير با آن رنگ و بوي طبيعي بر سفره از نوع پلاستيکي شان که اغلب از محصولات بي کيفيت چيني هستند استفاده کنند.



واردات سفره هفت سين، آن هم سفره هاي کوچک و آماده که هزينه چنداني ندارد اين روزها باعث نگراني خيلي ها شده است. همان هايي که معتقدند ظروف سفره هفت سين جزو صنايع دستي به حساب مي آيند و بي اهميتي به آن مي تواند اين هنر را کم کم از ياد ببرند. البته اين سکه يک روي ديگر هم دارد. بعضي ها هم هستند که با هزينه گزاف و سفارش ظرف ها آنچناني، اين سنت را دستمايه چشم و هم چشمي و فخرفروشي مي کنند و حاضرند پول هاي کلاني هم خرج اين امور کنند تا سفره هفت سين شان با رنگ سال و سبک و سياق چيدمان خانه شان که مي تواند کلاسيک، سنتي يا مدرن باشد مطابقت داشته باشد.

بالاخره عيد است و ديد و بازديد و مهماني بازي. اگرچه که ممکن است رفت و آمدها قطع شده باشد و خيلي ها به دلايل متعددي با هم رفت و آمد نکنند، اما چيزي که در اين چند سال جذابيت را بيشتر کرده فضاي مجازي است و عکس هايي که از سفره هفت سين به اشتراک گذاشته مي شود. اصلا مگر مي شود با سفره هفت سين سلفي نينداخت و در اينستاگرام و گروه هاي بي شمار تلگرامي نفرستاد. همين يک دليل خوب است براي عده اي که دوست دارند سفره هاي هفت سين خاص داشته باشند و براي آن سنگ تمام بگذارند.

شهرستاني ها براي هفت سين بيشتر خرج مي کنند

اما آيا اين کم حوصلگي ها و کم اهميتي ها براي برپايي سفره هاي هفت سين و در مقابل آن، شور و هيجان و هزينه هايي که برخي ديگر براي اين سفره دارند به ميزان درآمد و سطح مالي افراد بستگي دارد؟ منصوره کمالي نژاد با سابقه بيست و هشت سال فعاليت هاي هنري و تجربه هشت ساله اي که با فروش لوازم هفت سين در ماه آخر سال داشته است مي گويد: شب عيد که مي شود همه اقشار جامعه در تکاپوي خريدن لوازم سفره هفت سين هستند.

اين سنت رابطه مستقيمي با دارا و ندار بودن ندارد. بعضي ها واقعا دلشان مي خواهد براي اين سفره سنگ تمام بگذارند. مردم همچنان هرسال توقع شان بالاتر مي رود و شايد هر سال در تدارک هفت سين جديدي باشند که البته اين نوسازي هر ساله را فقط در اقشار با درآمد بالا مي توان ديد که باز هم اگر براي هفت سين قبلي هزينه کرده باشند، آن را يا به کسي هديه مي دهند يا مثلا به عنوان آجيل خوري از آن استفاده مي کنند. اخيرا هم شاهد فروش بي شمار کارهاي تزييني و هنري و فروش آن از طريق اينستاگرام هستيم. البته قيمت يک سفره هفت سين با ظرف هايش بالا مي رود. قيمت سفالي ها از 80 تا 200 هزار تومان است. البته اين قيمت کارهاييست که عکس و اصلش فري با هم ندارند و روي آن کار شده است. مطمئنا مي توان کارهايي از اين دست را با قيمت پايين تر، ولي نه با ظرافت و کيفت مطلوب پيدا کرد و حتي گاهي هم مي شود همين کارها را با قيمت هاي دو و سه برابر در ويترين مغازه ها و هم زمان با شلوغي شب عيد ديد.



به هر حال به جز آن عده که خود را درگير اين سنت ها نمي کنند و سال به سال از اين سنت ها فاصله مي گيرند مابقي همه در تکاپو هستند. از سال 90 هم اين تکاپو بيشتر شد. درواقع مردم خيلي به زيباتر کردن و تک بودن سفره هاي هفت سين شان اهميت مي دهند و گاهي شده است که سفارش کار 700، 800 هزار توماني مي دهند. بالا و پايين شهر هم ندارد. مثلا امسال گران ترين سفارش کارها را از پايين ترين مناطق شهر تهران داشتم. مشتري هاي شهرستان هم زيادند. به خصوص از شهرستان هاي جنوبي مثل اهواز، بندرعباس، کردستان، بروجرد، کيش و قشم. اين شهرها در خرج کردن براي سنت ها و اشياء خاص و هنري دست و دلبازترند. شايد هم به نسبت ساير شهرها بيشتر درگير سنت ها هستند. تهران ها هم دقيقه نودي هستند و معمولا پانزده روز آخر سال را به اين خريدها اختصاص مي دهند.

اولين عيد عروس و دامادها هم معمولا از اهمت خاصي برخوردار است. خيلي از خانواده هاي داماد در اولين نوروز براي عروس شان سفره هفت سين مي برند و خيلي از عروس ها هم بعد از رفتن به خانه بخت براي اينکه نشان دهند عروس باسليقه اي هستند بهترين سفره هفت سين را در اولين سال زندگي مشترک شان پهن مي کنند. براي همين همه طيف آدمي براي سفارش سفره هفت سين پيدا مي شود.

خريدن يا نخريدن ماهي قرمز

اما دوگانه هاي نزديک عيد تنها به سفره هاي هفت سين و گراني و ارزاني آنها ختم نمي شود. يک ماجراي هميشگي هم وجود دارد که مربوط به ماهي قرمز سفره هفت سين مي شود. چالش هميشگي درباره اينکه بايد ماهي قرمز بخريم يا نه. البته آنهايي که خريد ماهي گلي را تحريم کرده انداز گروه هاي مختلفي هستند. بعضي از آنها مرگ زودهنگام ماهي را بهانه مي کنند و معتقدند اين کار جفاي بزرگي به اين حيوان است.ماهي هايي که عمر يک هفته اي دارند اما اگر در شرايط درست زندگي کنند مي تواند عمر طولاني تري داشته باشند. به همين دليل هم هر سال يک ماه مانده به عيد براي نخريدن ماهي قرمز تبليغ مي کنند.

عده اي ديگر هم معتقدند که اصولا گذاشتن ماهي قرمز سر سفره هفت سين نه ايراني است و نه اخلاقي. طبق گفته اين افراد، در گذشته هيچ سندي مبني براينکه ايراني ها ماهي قرمز سر سفره هفت سين مي گذاشتند وجود ندارد و تنها رسم متداول در اين مورد، خوردن سبزي پول و ماهي شب عيد است. اين دسته از افراد به تابلوي نقاشي کمال الملک استناد مي کنند که سفره هفت سين را نقاشي کرده اما در آن اثري از تنگ و ماهي نيست.



دسته سومي هم وجود دارند که از دريچه بهداشت به موضوع ماهي قرمز نگاه مي کنند. آنها مي گويند: نه تنها تماس دست کودک با بدن ماهي قرمز مي تواند در انتقال بيماري به کودک موثر باشد، بلکه آلودگي هايي که از طريق فضولات ماهي وارد آب مي شود هم مي تواند باعث ايجاد برخي از انواع بيماري هاي پوستي شود.البته موافقان خريد ماهي قرمز بر اين نکته پافشاري مي کنند که انتقال بيماري از ماهي قرمز به انسان در حد يک شايعه بي اساس است و هيچ سنديتي ندارد.

واقعيت اين است که با تمام دوگانگي هايي که در مورد ماهي قرمز وجود دارد تابه حال تصميم واحدي در اين باره گرفته نشده است. خيلي ها حضور ماهي سر سفره هفت سين را نشانه جنب و جوش مي دانند و به هيچ وجه راضي نمي شوند تا اين موجود دوست داشتني از سفره هاي هفت سين حذف شود. البته ناراحت کننده است وقتي مي شنويم که هر سال نزديک به عيد پنج ميليون ماهي قرمز خريداري مي شود که در مدت کمي مي ميرند.

ماهي ها به دليل شرايط نادرست پرورش و نقل و انتقال و تکان شديد، اغلب سکته مي کنند و بيمار مي شوند. براي همين است که عمر کمي دارند. دانستن اينکه ماهي قرمزها هم سکته مي کنند مي تواند بزرگترين تراژدي سفره هفت سين هر سال ما باشد.

در نهايت اما سفره هاي هفت سين هم مثل هر پديده اي در حال تغيير و دگرگوني است. يک زماني سبزه هاي طرح دار مد مي شود و ماهي هاي فايتر به جاي ماهي گلي جايشان را سر سفره ها بازي مي کند. از يک طرف ديگر هم ظرف ها عوض مي شود و گران و ارزاني آنها ملاک شروع يک سال خوب مي شود. اما هرچه که هست اتفاق خوبي است اين تغيير و تحولات. تغيير و تحولاتي که مي گويد نوروز هنوز ارزش خودش را دارد و فراموش نشده و آدم ها براي زيباتر کردن آن همچنان تلاش مي کنند.