بزرگنمايي:
چه خبر - هفته نامه چلچراغ - نسيم بنايي: در خانه اش را «سه قفله» مي کند؛ دزدگيري روي ماشينش نصب مي کند که اگر يک گربه از کنارش رد شود، صداي «آژيرش» مردم هفت محله آن طرف تر را هم از جا بلند مي کند، «پسووردي» روي تلفن همراهش مي گذارد که غول هکرها هم نتواند آن را بکشند؛ اما! اما با آرامش بخشي از فيلم عروسي اش را در شبکه هاي مجازي منتشر مي کند، از خصوصي ترين لحظاتش عکس مي گيرد و در مورد شخصي ترين مسائل زندگي اش که زماني در دفترچه هاي قفل دار مي نوشت و از آن نگهداري مي کرد، در فضاي مجازي مي نويسد.
نوشته هايي که زماني فقط خودش مي ديد، فيلم ها و عکس هايي که زماني فقط خانواده اش تماشا مي کردند، اکنون در معرض ديد مخاطب هايي قرار دارد که اغلب نه قابل شناسايي هستند و نه قابل اعتماد؛ مخاطب هايي که حتي معلوم نيست در دنياي واقعي وجود دارند يا فقط موجوداتي خيالي هستند!
حريم کمتر، فالوئر بيشتر
«بذارم؟ نذارم؟» پست و استاتوس را مي گويد، نمي داند آن را به اشتراک بگذارد يا نگذارد. رسانه ها و شبکه هاي اجتماعي جديد، انقلابي را در به اشتراک گذاري خبرهاي شخصي (خوب يا بد) ايجاد کرده است و اکنون افراد مي توانند به راحتي ديگران را شريک لحظات خود کنند، اما آيا بايد چنين کاري را بکنند؟ همين جاست که عده اي با خود کلنجار مي روند و جمله «بذارم؟ نذارم؟» در مورد يک استاتوس مثل «خوره» به جان شان مي افتد.
پژوهش ها ثابت کرده هر چه افراد حريم خصوصي کمتري داشته باشند، پاداش بيشتري در فضاي مجازي دريافت مي کنند. يعني آنها نوعي «معامله» مي کنند. آدم ها در ازاي «حريم خصوصي» که با ديگران به اشتراک مي گذارند، «توجه»، «لايک»، «کامنت» و «شهرت مجازي» دريافت مي کنند.
از پيشگويي بلژيکي تا مديرعامل اچ پي
يکي يکي به چادر «دِيو» مي رفتند، دست شان را در دست او مي گذاشتند تا انرژي شان به او منتقل شود و سپس دِيو برخي اطلاعات شخصي آنها را مي گفت؛ از رنگ ديوار خانه شان گرفته تا تاتويي که روي بدن شان حکاکي کرده بودند. اين پيشگوي بلژيکي، هيچ نيروي ماورايي نداشت، تنها ابزارش گروهي از افراد بودند که پشت پرده مي نشستند و اطلاعات آن شخص را از فيس بوک و ديگر شبکه هاي اجتماعي بيرون مي کشيدند. ديو اطلاعات را از طريق هدفوني که در گوشش پنهان کرده بود، دريافت مي کرد و به اصطلاح اسرار زندگي آنها را برملا مي کرد؛ به همين راحتي!
ويديويي که در مورد «پيشگويي هاي دِيو» منتشر شد، مردم را در مورد هزينه افراط در به اشتراک گذاشتن اطلاعات شخصي به فکر واداشت. «فوربس» در گزارشي نوشته است: «به اشتراک گذاري بيش از اندازه لحظات، هزينه دارد.»
نمونه ديگرش هِولت پاکارد، مديرعامل شرکت کامپيوتري «اچ پي» بود که برخي اطلاعات سري شرکتش را در لينکدين به اشتراک گذاشته بود. اين مسئله نيز براي اين شرکت بسيار گران تمام شد و باعث فروپاشي ارزش سهام اين شرکت در بازار شد اما مهمتر از کسب و کار، زندگي شخصي است که نمونه هاي آن فراوان است.
کريگ اوانس، مربي شناي 24 ساله، يکي ديگر از کساني بود که پيامي عاشقانه را به جاي همسرش به کل افرادي که شماره تلفن آنها را داشت، ارسال کرد و با اين کار راهي زندان شد. اتهام او دعوت افراد به کارهاي جنسي و خلاف عرف بود. نمونه ها بسيار است و هيچ کس از اين خطرات در امان نيست.
نيستي اما «خياليِ» تو هست
«به نظر مي رسد هيچ رويدادي حقيقي نيست، مگر اين که آن را با ديگران به اشتراک بگذاريد و در مورد آن به ديگران بگوييد.» اين را کاتالينا توما، استاد هنرهاي ارتباطي در UW مديسون، مي گويد. او معتقد است که به اشتراک گذاري اجتماعي در بين تمامي افراد، بسيار رايج و همه گير شده است. در مطالعه توما احساسات افراد پس از به اشتراک گذاري لحظه هاي شخصي بررسي شده است. اين بررسي از طريق دفتر خاطرات روزانه انجام شده است. افراد در اين دفتر آنچه به اشتراک گذاشته بودند و محيط به اشتراک گذاري را مي نوشتند.
سپس در مورد احساس خود پس از به اشتراک گذاري آن رويداد مي نوشتند. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد 70 درصد از به اشتراک گذاري ها از طريق تلفن همراه و از شبکه هايي مثل فيس بوک و توييتر صورت گرفته است. از نظر توما، افراد از اين وسايل به عنوان «جايگزيني» براي افراد حقيقي استفاده مي کنند. به اين ترتيب اگر نتوانند فرد مورد نظر خود را به صورت «حقيقي» پيدا کنند، به «خيالي» آن پناه مي برند. همچنين آنها از رسانه اي استفاده مي کنند که نياز روحي و رواني آنها را برطرف کند.
بر اساس اين مطالعات مردم اتفاقات خوشحال کننده را در رسانه هايي به اشتراک مي گذارند که نيازي به پاسخگويي آني ندارد و تنها ديگران را در جريان مي گذارد. طبق گفته توما، معمولا وقتي اتفاق خوبي براي کسي مي افتد، مايل است آن را با سرعت با همه در ميان بگذارد اما در مورد رخدادهاي بد و ناراحت کننده جريان قدري متفاوت است. حتما اين جمله را همراه با صداي زنگ تلفن شنيده ايد: «تلفنه! حتما خبر بدي هست!» نتايج اين پژوهش نيز اين حرف را تاييد مي کند.
اغلب افراد وقتي مي خواهند خبرهاي بد را با ديگران به اشتراک بگذارند، در مرحله نخست زنگ مي زنند يا از ابزاري استفاده مي کنند که سريع ترين پاسخ و واکنش را دريافت کنند. به اين دليل که «گفتن به ديگران، افراد را خوشحال مي کند» اما نتايج پژوهش توما نشان مي دهد به اشتراک گذاشتن احساسات بد برخلاف تصور افراد، آنها را خوشحال نمي کند بلکه احساس بدشان را تشديد نيز مي کند زيرا با گفتن آن، احساس بد را براي خود واقعي تر و شديدتر مي کنند.
کودکان را به اين سفر خيالي نبريم
هنوز چشم به دنيا باز نکرده، شايد فقط جنسيتش مشخص شده اما صاحب يک حساب کاربري در اينستاگرام است و تصوير اولين لباسي را که قرار است به تن کند، در معرض ديد غريبه ها گذاشته است؛ چگونه؟ پدر و مادر مهربانش اين کارها را برايش کرده اند. بدون اين که بدانند با اين کار چه آسيب هايي به او وارد مي کنند. کودکي که هنوز هويتش شکل نگرفته است، در مرحله «نوزادي» با تصاويري همراه مي شود که ديگران از او مي سازند.
در بسياري از کشورها به والدين توصيه مي شود حتي عکس کودکان خود را در فضاي مجازي به اشتراک نگذارند. آنها دائما در مورد آدم ربايي و به خطر افتادن امنيت کودکان از اين طريق هشدار مي دهند. البته از آنجا که نمي توان دسترسي کودکان و نوجوانان به شبکه هاي اجتماعي را به کلي مسدود کرد، توصيه هايي نيز براي کنترل آنها وجود دارد اما آنچه بيش از همه مورد تاکيد قرار مي گيرد، اين است که براي کودکان هويت سازي نشود.
ريشه هاي به اشتراک گذاري لحظات شخصي و خصوصي در فضاي مجازي
«ندانم کاري» مسئولان، فرهنگ را بيمار کرده است
امان الله قرايي مقدم، جامعه شناس: واضح است که به اشتراک گذاشتن تمامي لحظات شخصي زندگي در فضاي مجازي امري نابهنجار است. در جامعه اي که هيچ کس به ديگري اعتماد ندارد، به اشتراک گذاشتن بي رويه لحظات زندگي شخصي مي تواند به صورت موجي حرکت کند و آبروي خانوادگي را با خود ببرد. علاوه بر آن نمايش زندگي خصوصي در فضاي مجازي براي نوجوانان بدآموزي دارد و مي تواند فساد اخلاقي را در جامعه گسترش بدهد.
اين مسئله مي تواند نوعي عدم پايبندي به مسائل اخلاقي در افراد ايجاد کند و به دنبال آن نوعي هراس رواني در خود فرد ايجاد مي کند که به همراه آن خانواده و جامعه را دچار بي بند و باري ارزشي و اخلاقي مي کند. همه اينها باعث نوعي بيماري فرهنگي مي شود.
متاسفانه فرهنگ جامعه ايراني «بيمار» شده است. در فرهنگي که مريض است، ارزش ها رفته رفته فرو مي پاشند. در چنين فرهنگي، افراد جامعه آنقدر بي شرم مي شوند که هيچ حريم خصوصي براي خود قائل نمي شوند و به راحتي در فضايي که واقعيتي ندارد، تصاوير و عکس هاي شخصي خود را با ديگران به اشتراک مي گذارند. همه اينها نوعي بيماري فرهنگي به شمار مي آيد. دليل اين که جامعه به چنين بيماري فرهنگي دچار مي شود، در دو عامل بيروني و دروني است. عوامل بيروني يعني حمله هايي که از بيرون به جامعه شده است.
به هر حال تکنولوژي هاي جديد روي کار آمده اند و با انقلابي که در اين زمينه صورت گرفته است، همه از اين وسايل مدرن استفاده مي کنند اما مهمتر از عوامل بيروني، عوامل درون زاست. عوامل دروني يعني «ندانم کاري هاي» مسئولان. اکثر مسئولان در کشور ما در مورد رفتارشان ندانم کاري کرده اند. ما در مدرسه يا حتي در فيلم هاي صدا و سيما روي برخي کارها تاکيد کرده ايم و برخي رفتارها را تشويق کرده ايم اما خودمان در عمل اين کارها را انجام نداده ايم. اين مسئله باعث شده که ما اکنون به اينجا برسيم.
اين لحظه هاي شخصي که با ناآگاهي به اشتراک گذاشته مي شوند، مي توانند آسيب هاي جبران ناپذيري را به همراه داشته باشند. ترويج فساد اخلاقي، بدآموزي هاي فرهنگي و گسترش رفتار ناهنجار سرآغازي مي شود بر مشکلاتي مثل طلاق. در حقيقت زن و شوهري که حريم خصوصي براي خود قائل نيستند و بدون پايبندي به اصول، روابط خصوصي خود را براي ديگران به نمايش مي گذارند، پايه هاي زندگي خود را متزلزل مي کنند.
آسيب ها فقط به فرهنگ محدود نيست، بلکه مي تواند ايجاد دلهره کند و روي «بازدهي اقتصادي» نيز تاثير بگذارد. به اين ترتيب جامعه پايبندي خود را به دليل ندانم کاري مسئولان از دست مي دهد.
اين آسيب ها محدود به جامعه ايران نيست اما نوع آن در جوامع مختلف متفاوت است. از آن مهمتر اين است که اکثر جوامع پيشرفته و توسعه يافته «پادزهر» چنين ويروس هاي فرهنگي را نيز براي خود آماده کرده ند. جوامعي مثل ژاپن و کره در اين زمينه «مقاومت درون زا» دارند. البته نمي توان براي تمام جوامع نسخه مشترکي داد اما راهبرد مشترک اين است که جوامع خود را از قبل براي بروز چنين مشکلاتي آماده کنند.
جوامع پيشرفته، قدم هاي آگاهانه بر مي دارند اما جامعه ايران تاکنون ناآگاهانه قدم برداشته است. ما از ابزاري که در اختيارمان قرار گرفته است، استفاده نادرست کرده ايم. واقعيت اين است که فضاي مجازي بد نيست، ما ندانسته خودمان را در چاه انداخته ايم. البته نبايد فراموش شود که فرهنگ ها، ارزش هاي متفاوتي دارند. براي همين است که جامعه شناسان مي گويند فرهنگ «عام» است، ولي «خاص» است. يعني مثلا همه فرهنگ ها از گوشت استفاده مي کنند اما در ايران مي شود چلوکباب، در جايي ديگر کباب ترکي و فرهنگي ديگر بيفتک. به اين ترتيب هر فرهنگ بايد پادزهر مناسب خود را آماده کند.
کلام آخر اين که ما راهي براي نوجوانان و جوانان نگذاشته ايم. روي تلويزيون، سينما و موسيقي خود کار نکرده ايم. به همين خاطر هيچ کدام از اينها سرگرم کننده نيستند. طبيعي است که در چنين شرايطي مردم و به ويژه جوانان به فضاي مجازي روي بياورند. وقتي ما فضاي واقعي را از مردم بگيريم، آنها به فضاي مجازي پناه مي برند. کاملا طبيعي است که وقتي فرد از درون احساس کمبود کند، به ناچار و به صورت ناسالم به فضاي مجازي که هيچ حقيقتي ندارند، پناه ببرد و اينجاست که فرهنگ «بيمار» مي شود.
