بزرگنمايي:

چه خبر - سايکوسوماتيک يا روان تني چيست؟

«مشکل شما ريشه عصبي دارد.» جمله آشنايي که بسياري از ما بارها و بارها آن را در هنگام دردهاي جسماني شنيده‌ايم. اما بيماري‌هاي «روان‌تني» صرفا به وضعيت سيستم اعصاب و روان ما برنمي‌گردد، بلکه گاهي بيماري‌هاي جسمي هم در بروز استرس، اضطراب، تپش ناگهاني قلب، به‌هم‌ريختگي ذهن، افسردگي و حتي خستگي مزمن، نقش مهم و موثري ايفا مي‌کنند.

فشارهاي محيطي و روحي به طور ناگهاني و يکدفعه آثار خود را بر سلامت فرد نشان نمي‌دهد، بلکه به مرور زمان، سلامت فرد را دچار مخاطره مي‌کنند و باعث بروز اختلالات سايکوسوماتيک (روان تني) مي‌شوند. بيماري‌هايي همچون ميگرن، سردردهاي تنشي، آسم، تهوع و استفراغ، کوليت مزمن (ورم مزمن روده بزرگ)، جوش و آکنه، کهير، واکنش‌هاي آلرژي، کاهش قند خون، افزايش ترشح غدد داخلي، زخم معده و اثني‌عشر، سندرم روده تحريک‌پذير، آرتريت روماتوئيد، ديابت نوع دو، چاقي، فشار خون اساسي، بيماري کرونر قلب و افزايش ضربان قلب ازجمله مواردي هستند که عوامل رواني مي‌تواند در بروز يا تشديد آنها نقش موثري داشته باشد.

رويکردهاي متفاوتي درباره علت بروز مشکلات روان‌تني و نحوه درمان آنها وجود دارد. برخي عوامل شناختي و روان‌شناختي، برخي استرس (فشارهاي رواني) و بعضي ديگر عوامل ارثي را در بروز اين اختلالات موثر مي‌دانند.

دکتر سيدمسعود ارزاقي، فوق‌تخصص سايکوسوماتيک (روان تني) در اين زمينه مي‌گويد: همان گونه که بيماري‌هاي رواني مي‌توانند باعث اختلال فعاليت‌هاي جسمي شوند، بيماري‌هاي جسمي نيز مي‌توانند سلامت روان را به مخاطره بيندازند.

وي با اشاره به جمله رايج «منشأ درد شما عصبي است» اضافه مي‌کند: بيماري‌هايي که منشا جسمي ندارند و اصطلاحا منشأ روحي دارند، بسيار شايع هستند و سال‌هاست متخصصان اعصاب و روان در اين زمينه پاسخگوي بيماران هستند. برعکس، بيماري‌هاي جسمي هم مي‌توانند باعث استرس، اضطراب، تپش ناگهاني قلب، به‌هم‌ريختگي ذهن، افسردگي و حتي خستگي مزمن و بي‌خوابي شوند که مراجعه به موقع فرد به متخصصان طب روان تني مي‌تواند مانع بروز اين مشکلات در فرد شود.

فوق‌تخصص روان تني با بيان اين که ديابت، فشار خون، ام‌اس و بيماري‌هاي روماتيسمي، تنفسي و قلبي ازجمله بيماري‌هايي هستند که مي‌توانند باعث بروز اختلالات رواني در فرد شوند، مي‌گويد: اين بيماري‌ها با منشأ جسمي مي‌توانند باعث بروز افسردگي، اضطراب يا ساير مشکلات روان تني در فرد شوند. فردي که براي بهبود بيماري جسمي خود مجبور به مصرف طولاني‌مدت دارو ست، با مراجعه به متخصصان روان تني و دريافت داروهاي مهارکننده آثار بيماري، مي‌تواند از بروز مشکلات رواني ناشي از آن بيماري پيشگيري کند.

فرد مبتلا به روماتيسم به دنبال مصرف کورتون، ممکن است دچار اختلال حافظه، پرخاشگري و حتي بي‌خوابي شود. عفونت اداري نيز مي‌تواند باعث بروز توهم در فرد شود که نمونه آن را در يک بيمار مبتلا به آلزايمر شاهد بوده ايم.از سوي ديگر، مصرف قرص ضداضطراب براي کنترل قند مبتلايان به ديابت ضروري است، چراکه استرس براي اين بيماران، سم است و به مرور موجب افسردگي آنان مي‌شود. بنابراين افرادي که به يکي از بيماري‌هاي مزمني که در بالا به آنها اشاره شد، مبتلا هستند بايد تا زماني که بيماري برقرار است، داروهاي روان‌تني را به عنوان مهارکننده بيماري مصرف کنند.

عضو هيأت علمي دانشکده علوم پزشکي دانشگاه تهران درباره فرآيند مراجعه بيماران به متخصصان روان تني و نوع داروهايي که تجويز مي‌کنند، مي‌گويد: عمدتا بيماران را همکاران و متخصصان رشته‌هاي ديگر به ما ارجاع مي‌دهند و کسي در ابتدا و به صورت مستقيم نبايد به ما مراجعه کند. نوع داروهايي که از سوي متخصصان اين رشته تجويز مي‌شود، عمدتا تک دارويي با حداقل دوز است و با داروهاي تجويزي از سوي روانپزشکان متفاوت است. به همين دليل ميان بيمار رواني اوليه با علامت روانپزشکي ثانويه که از جسم فرد نشات گرفته است، تفاوت قابل توجهي وجود دارد.

وي درباره مقاومت برخي مردم براي مراجعه به متخصصان روان‌تني مي‌گويد: مردم به اشتباه تصور مي‌کنند، با مراجعه به دکتر اعصاب و روان حتما داروي اعصاب با دوز بالا براي آنها تجويز مي‌شود. ميانگين طول درمان براساس شرايط فرد متفاوت است. ممکن است کسي مدت زمان طولاني دچار استرس شغلي و فردي ديگر تنها به مدت چند ماه درگير آن باشد.

«هميشه به مريض‌هايم مي‌گويم، وقتي آسم و آلرژي داريد تا هوا پاک باشد، حال شما هم خوب است، اما به محض آلودگي هوا شما نيز دچار تنگي نفس مي‌شويد. بنابراين در اين رابطه دو راه داريد؛ پيشگيري و ممانعت از ورود به هواي آلوده يا بايد منتظر بمانيد تا بيماري‌تان عود کند.»

دکتر رزاقي با بيان مطالب فوق مي‌افزايد: کساني که دردهاي سايکوسوماتيک دارند، استعداد نهفته‌اي در درون خود دارند که اگر به موقع به آن توجه نشود، تبديل به علامت جسمي مي‌شود که آن وقت فرآيند درمان بايد آغاز شود.

وي درباره استفاده از روش‌هاي غيردارويي در درمان بيماري‌هاي روان‌تني مي‌گويد: از ساير روش‌ها هم مي‌توان براي درمان دردهاي مزمن استفاده کرد. در درمان‌هاي غيردارويي مانند نوروفيدبک، تحريک‌پذيري مغز را براي بروز درد پايين مي‌آوريم. نوروفيدبک روشي غيرتهاجمي است که به فرد کمک مي‌کند با استفاده از اصول روان‌شناسي به اصلاح امواج مغزي‌اش بپردازد. خوشبختانه اقدامات درماني با کمک نوروفيدبک براي درمان ميگرن‌هاي عصبي قابل قبول بوده و مي‌توان به عنوان يک مکانيسم کمکي از آن استفاده کرد. از يوگا، مديتيشن، ورزش‌هايي تحت نظر متخصصان طب ورزشي و ساير روش‌ها نيز مي‌توان استفاده کرد.




منبع:دانش و سلامت/سهيلا فلاحي