بزرگنمايي:

جواب آزمايش پزشکي و مفاهيم آن

اگر چه امروزه آزمايش‌هاي بسيار دقيقي وجود دارند که مي توانند مقدار ميکروسکوپي جزيي‌ترين اجزاي روي سلول‌هاي سرطاني را هم در بدن اندازه بگيرند و يا هر لحظه عناصر پروتئيني يا شيميايي جديدي معرفي مي‌شوند که، اندازه‌گيري آنها در خون يا ديگر مايعات بدن مي تواند به پزشکان در تشخيص بيماري‌ها کمک کند، اما براي اغلب مردم و همچنين بسياري از پزشکان، کلمه «آزمايش‌» يادآور آزمايش کامل خون، يعني همان آزمايش معروفي است که تعداد سلول‌هاي اصلي خون طي آن اندازه‌گيري مي شود.

آزمايش خون يا CBC که مخفف جمله انگليسي «شمارش کامل خون» است، يکي از ابتدايي‌ترين و در عين حال اصلي‌ترين آزمايشاتي است که مي تواند زمينه تشخيص بسياري از بيماري‌ها و از آن مهم‌تر، بيانگر شرايط کلي و حياتي بدن باشد.

آزمايش خون CBC_FBS_BS_Hb-HCT_PLT-PT-PTT-Cholestrol_Fb-Cr- BUN-Na- K-Ca-LDL-HDL

آزمايش ادرار UA-UC

آزمايش مدفوع گاياگ و کشت مدفوع

آزمايش مغز نخاع

آزمايش خلط

آزمايش کشت تراشه

ساير آزمايشات

FBS : قند خون ناشتا

MCHC : غلظت متوسط همو گلوبين

WBC : شمارش گلبول هاي سفيد

RBC : شمارش گلبول هاي قرمز

HB : همو گلوبين

HC : هماتو کريت (درصد گلبول هاي قرمز در خون)

HCV : حجم متوسط گلبول هاي قرمز

HCH : مقدار متوسط همو گلوبين در گلبول هاي قرمز

R.D.W : ضريب تغييرات اندازه گيري گلبول هاي قرمز

PLT : شمارش پلاکت ها

PTE : در صد پلاکت ها

MPV :حجم متوسط پلاکت ها

MCH : وزن متوسط هموگلوبين

MCV :حجم متوسط هموگلوبين

M/E : نسبت سلول هاي زاينده گلبول سفيد به قرمز

RDW : پهناي گلبول قرمز در منحني

UA : تجزيه کامل ادرار ( PH،رنگ ،بو،توده هاي متراکم)

TGs : تري گليسيريد (چربي که باعث رسوب در رگ هاو عروق مي شود)

HCG : تست حاملگي

FSB : آزمايش قند خون

VLDL : مخفف و مختصر شده VERY LOW DENSITY LIPOPROTEIN است که نوعي از ليپوپروتيئن‌ها مي‌باشد که در کبد ساخته مي‌شود. وي. ال. دي. ال يکي از 5 دسته اصلي ليپوپروتئين‌ها مي‌باشد که در نقل و انتقال چربي‌ها و کلسترول در جريان خون نقش دارد. شيلوميکرون چربي هاي غذايي را در خون حمل و نقل مي کند، درحالي که VLDL چربي هاي داخلي مخصوصا کلسترول را.

CHYLOMICRONES : شيلوميکرون ذراتي است حاوي پروتئين و چربي که در واقع چربي هاي غذايي را از روده به کبد و عضلات و قلب منتقل مي کند و عمدتا حاوي تريگليسريد ميباشند.

BILIRUBIN : ماده اي است که از کاتابوليسم هِم (HEME) زنجيره گلوبين به وجود مي آيد. چنانچه اين ماده در خون زياد شود، يرقان يا زردي به وجود مي آيد. يرقان مي تواند به چند علت به وجود آيد، يا ناشي از هموليز شديد گلبولهاي سرخ باشد يا ناشي از نقص هاي آنزيمهاي کبدي باشد و يا ناشي از انسداد باشد.

HBA1C : در گلبولهاي سرخ انواع مختلفي از هموگلوبين ها وجود دارد که بيشترين غلظت را در افراد بالغ، هموگلوبين نوع A تشکيل ميدهد. اما مقدار کمي از اين نوع توسط کربوهيدراتها، گليکوزيله مي شود که به آن HBA1C ميگويند، اين نوع از هموگلوبين در افراد ديابتيک غلظت بيشتري دارد و در واقع نشان دهنده ميزان قند خون اين افراد طي دو سه ماه گذشته مي باشد.

RETIC : مخفف و مختصر شده reticolocyte است که، از دسته سلول هاي سرخ خون بحساب مي آيد. بدليل نابالغ بودن در رنگ آميزي حياتي شبکه هايي از رشته هاي ريبوزومي در آن مشاهده مي شود . اين سلول ها از نظر اندازه بزرگ هستند. حضور اين سلولها درخون رابطه مستقيم با فعاليت خونسازي مغز استخوان دارد. تعيين درصد اين سلو لها درخون جهت برآورد ميزان خونسازي موثر است.

PBS : مخفف و مختصر شده براي peripheral blood smear مي باشد که، منظور از آن مشاهده اسمير خون محيطي است و گزارش اشکال غير طبيعي و اندازه هاي غير طبيعي از گلبولهاي سرخ خون محيطي است.

Diff : مخفف و مختصر شده differential است که، منظور از آن تعيين درصد گلبولهاي سفيد خون بصورت چشمي است. در اين آزمايش تعداد 100 تا 200 عدد گلبول سفيد بطور چشمي شمارش مي شود و درصد عدد انواع مختلف سلول هاي سفيد خون گزارش ميگردد.عمدتا در عفونتهاي ميکروبي نوتروفيل ها درصد بالايي پيدا ميکنند و در عفونتهاي ويروسي عمدتا درصد لنفوسيتها افزايش پيدا مي کنند.

G6PD : مخفف و مختصر شده براي glucose 6 phosphate dehydrogenase است که، يک نوع آنزيم درون سلولي است که در گلبولهاي سرخ هم يافت مي شود، اين آنزيم در گلبولهاي سرخ يک آنزيم کليدي جهت حفظ غشاي گلبولهاي سرخ محسوب مي شود، چنانچه اين آنزيم کمبود و يا ناياب باشد، هموليز گلبولهاي سرخ خود بخود رخ ميدهد و فرد دچار انمي ناشي از هموليز خواهد شد.

BUN : مخفف و مختصر شده BLOOD UREA NITROGEN است، سنجش اين پارامتر سرمي براي ارزيابي عملکرد کليه بسيار مفيد است. اوره يک محصول فرعي است که از متابوليسم پروتئين ها در کبد توليد مي شود و در واقع ضايعات ناشي از مصرف پروتئين ها بصورت اوره از کليه ها دفع ميگردد. بنابراين شاخص خوبي جهت بررسي عملکرد کليه مي باشد.

Cr : مخفف و مختصر شده CREATININE است، اين جسم آلي در بدن از ماده اي به نام کراتين فسفات حاصل مي شود که در عضلات توليد ميگردد . مقدار اين جسم در بدن افراد مختلف بستگي متناسب با توده عضلاني فرد دارد، مثلا در نوزادان کمتر و در مردان بالغ با توده عضلاني زياد، بيشتر است. از اين تست به کمک تست BUN جهت عملکرد کليه استفاده مي شود.

AST: مخفف و مختصر شده ASPARTATAE TRANSAMINASE است، که يک آنزيم بوده و در بدن در بافتهاي مختلف وجود دارد به عنوان مثال اين آنزيم در کبد – قلب – گلبولهاي سرخ و .. وجود دارد. بالا بودن اين آنزيم در مقادير غير طبيعي نشانگر حضور بيماري در فرد است، مانند هموليز درون عروقي، آسيبهاي کبدي ناشي از هپاتيت و يا کبد چرب، آسيبهاي قلبي.

ALT : مخفف و مختصر شده ALANINE TRANSAMINASE است، همانند AST يک آنزيم محسوب مي شود که در همان بافتهايي که AST وجود دارد، اين آنزيم نيز حضور دارد و مقادير بالاي اين آنزيم مرتبط است با همان بيماري هايي که در مورد AST بيان شد.

PRO : مخفف و مختصر شده PROTEIN است، اين تست جهت اندازه گيري کل پروتئين هاي سرمي بکارگرفته مي شود. از آنجايي که در سرم تعداد متنوعي پروتئين وجود دارد و هر کدام مرتبط با بيمارهاي خاصي است، لذا جهت تعيين نوع پروتئين مذکور، ميبايست تست ديگري به نام پروتئين الکتروفورز انجام گردد، تا مشخص گردد که افزايش يا کاهش، مربوط به کدام نوع پروتئين سرمي است.

MCH : مخفف و مختصر شده MEAN CORPOSCULAR OF HEMOGLOBIN است و بيانگر ميزان متوسط هموگلوبين در هر سلول است. براساس واحد پيکوگرم بيان مي شود.

MCHC : مخفف و مختصرشده براي MEAN CORPOSCULAR HEMOGLOBIN CONCENTRATION است و بيانگر ميزان غلظت متوسط هموگلوبين در سلول قرمز است. اين اندکس گلبول سرخ با ميزان رنگدانه هموگلوبين مرتبط است و به اصطلاح گلبول سرخ را هايپرکروم و يا هيپوکروم مي گويند.

RDW : مخفف و مختصر شده براي RED BLOOD CELL DITRIBUTION WIDTH است. اندازه اين عبارت نشاندهنده ميزان يکنواختي و يا عدم يکنواختي اندازه گلبولهاي سرخ خون است. که هر چه اين عدد کمتر باشد، به معني آنست که گلبولهاي سرخ خون يکدست تر است، از نظر اندازه و برعکس اگر اين عدد بزرگتر باشد، نشانه عدم يک دست بودن گلبولهاي سرخ خون است و مرتبط با بعضي بيماري ها ست. براي شک به آنيزوسايتوزيس و پويکيلوسايتوزيس مي توانيد به سراغ اين اندکس گلبول سرخ برويد.

Lym : مخفف و مختصر شده براي کلمه LYMPHOCYTE است که، از نظر تعداد از گلبولهاي سفيد مهم خون مي باشد و کاهش يا افزايش در ميزان اين سلول خوني هم مرتبط با بيماري هاي غالبا ويروسي است، اگرچه با بيماري هاي ديگري نيز مرتبط است.

NEU : مخفف و مختصر شده براي کلمه NEUTROPHIL است که، از ديگر گلبولهاي سفيد مهم خون است و افزايش و کاهش در تعداد آن مرتبط با بيماري هاي غالبا عفوني و باکتريايي مي باشد، اگرچه با بيماريهاي ديگري نيز ارتباط دارد.

CBC : مخفف CELL BLOOD COUNT است و اشاره به شمارش و اندازه گيري تمام مقادير قابل اندازه گيري و قابل محاسبه خون دارد، که شاملWBC – RBC – HCT-HGB-PLT-MCH-MCV-MCHC-MPV-RDW-…… مي شود .

WBC : مخفف WHITE BLOOD CELL است و اشاره به تعداد و شمارش سلولهاي سفيد خون دارد که شامل نوتروفيل – منوسيت – لنفوسيت – بازوفيل – ائوزينوفيل مي شود.

RBC : مخفف RED BLOOD CELL است و منظور از آن تعداد گلبولهاي قرمز خون مي باشد.

HGB : مخفف HEMOGLOBIN است و منظور از آن ميزان رنگدانه خون انسان است که مقدار آن در خون نشاندهنده کم خوني يا پرخوني و يا طبيعي بودن خون فرد است.

PLT: مخفف PLATELET بوده و به تعداد سلول هايي به نام پلاکت در خون اشاره دارد. اين سلول ها در انعقاد خون نقش دارند و تعداد آنها مرتبط با بيماريهاي انعقادي خون مي باشد.

HCT : مخفف HEMATOCRIT مي باشد و بيانگر نسبت حجم سلولي خون و بخش مايع خون مي باشد.

MCV : مخفف MEAN CORPOSCULAR VOLUME است و به ميانگين حجم گلبولهاي سرخ خون اشاره دارد.

براي آشنايي بيشتر با اجزاي اين آزمايش و فهميدن اينکه معني آن چند حرف انگليسي با اعدادي که روبه‌رويشان نوشته مي شود چيست، مي توانيد مطالب زير را بخوانيد:

RBC مخفف کلمه سلول‌ قرمز خون است. اين سلول‌هاي قرمز يا همان گلبول‌هاي قرمز، در واقع اصلي‌ترين قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود اين رنگ قرمز به دليل وجود ماده‌اي به نام هموگلوبين است که کمک مي کند گلبول‌ قرمز، اصلي‌ترين وظيفه خود يعني حمل و نقل اکسيژن و دي‌اکسيدکربن را انجام دهد. به طور خلاصه مي شود گفت، گلبول‌هاي قرمز وسيله حمل و نقل اکسيژن از ريه به بقيه سلول‌هاي بدن هستند.

مقادير طبيعي: بين 4/7 تا 6/1 ميليون در هر ميکروليتر خون. اين عدد براي خانم‌ها مقداري کمتر و در کودکان مقداري بيشتر است.

چه چيزهايي باعث کاهش آن مي‌شوند؟

خونريزي‌هاي گوارشي يا خون‌ريزي‌‌هاي واضح از محل زخم، سوءتغذيه و فقر آهن يا کمبود ويتامين B12 ، شکستن سلول‌هاي خوني يا هموليز در اثر بعضي بيماري‌هاي خاص مثل فاوسيم، بعضي مشکلات ژنتيکي مثل گلبول‌هاي قرمز سلول داسي‌شکل و مشکلات مغز استخوان باعث پايين آمدن مقدار گلبول‌هاي قرمز مي‌شوند. نارسايي و بعضي مشکلات کليوي، بيماري‌هاي مزمن و تومورهاي سرطاني و همچنين بيماري‌هاي روماتوييد هم باعث از بين رفتن RBCهاي خون و کاهش اين عدد در برگه آزمايش مي‌شوند.

تعيين ميانگين حجم يک گويچه قرمز (A- MCV )

تعيين ميانگين مقدار هموگلوبين در يک گويچه قرمز و غيره( (B –MCH )

گزارش مرفولوژي گويچه هاي قرمزخون (C -Red Blood Cell morphology report D -Immature cells report )

گزارش سلولهاي نارس

گزارش انگل خوني از جمله انگل مالاريا در صورت مشاهده ( E – Malaria Parasit report )

آزمايش CBC به طور کامل توسط کارشناس آزمايشگاه انجام مي گردد، که نتيجه آن بسيار ارزشمنداست.

چه چيزهايي باعث افزايش آن مي شود؟

مقدار بالاي گلبول قرمز مي تواند نشان‌دهنده ظرفيت‌ بالاي حمل اکسيژن باشد. در بعضي ورزشکاران و همچنين زندگي در ارتفاع به خاطر کمبود اکسيژن در هوا باعث افزايش RBC خون مي شود. بيماري‌هاي ريوي يا کلا هر نوع بيماري‌اي که هيپوکسي مزمن (کمبود اکسيژن طولاني مدت در بدن) ايجاد مي کند، مثلا بيماري‌ مادرزادي قلبي، هم باعث توليد بيشتر RBC مي‌شوند.

نکته: گلبول قرمز به طور طبيعي بعد از توليد در مغز استخوان 120 روز در خون زندگي مي کند و در آخر عمر خود خرد مي شود و به عناصر سازنده‌اش تبديل مي شود. مقدار RBC‌ ها در طي بارداري به طور طبيعي کمي کمتر نشان داده مي شود، چون حجم مايع خون افزايش پيدا کرده است. عدد RBC در واقع مقدار دقيق گلبول‌هاي قرمز در 1ميلي‌ليتر خون محيطي است. بسته به آزمايشگاه و نوع کيت مورد استفاده، ممکن است مقياس شمارش اين سلول فرق کند. خوردن داروهايي مثل کلرامفنيکل هم باعث کاهش RBC مي شود.

هموتوکريت يا HCT هم يکي از مقادير اندازه‌گيري گلبول قرمز است. به طور کلي «هم» به معني آهن است و هر جا در هر کلمه‌اي آمد حتما آن کلمه ارتباطي با گلبول قرمز دارد. هماتوکريت درصدي از حجم کلي خون است که از گلبول قرمز ساخته شده و با اندازه‌گيري قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمايش نسبت به کل ارتفاع خون اندازه‌گيري مي شود. به خاطر بيماري‌ها و شرايط مختلفي که مي توانند اندازه‌گيري RBC و Hgb را با اشکال مواجه کنند، HCT هم اندازه‌گيري مي شود تا به طور مستقيم نشان‌دهنده اندازه هموگلوبين و گلبول قرمز در خون باشد. اين عدد معمولا با درصد نشان داده مي شود.

مقادير طبيعي: اعداد بين 42 تا 52 درصد براي آقايان و 37 تا 47 درصد براي خانم‌ها نرمال به حساب مي آيد. در خانم‌هاي باردار درصد بالاتر از 33 طبيعي است.

محدوده خطر: HCT بالاتر از 60 درصد و پايين‌تر از 15 درصد بايد باعث نگراني پزشک شود.

چه چيزهايي باعث کاهش آن مي شود؟

تقريبا همان دلايل RBC،Hgb به علاوه شرايطي مثل پرکاري تيروييد، سيروزکبدي، نارسايي مغز استخوان و ميلوم مولتيپل، باعث کاهش هماتوريت مي‌شوند.

چه چيزهايي باعث افزايش آن مي شود؟

سوختگي، اسهال شديد، بيماري‌هاي انسدادي ريوي، از دست دادن زياد آب، توليد بيش از حد گلبول قرمز عوامل افزايش HCT هستند.

نکته: بيماري‌هايي که باعث به وجود آمدن شکل‌هاي غيرطبيعي گلبول قرمز مي‌شوند (مثل بيماري گلبول قرمز داسي‌‌شکل)، مقدار HCT را تغيير مي‌دهند. وقتي مقدار گلبول سفيد به شدت بالا باشد، بر مقدار HCT موثر است. در صورت طبيعي بودن اندازه‌هاي گلبول قرمز، مقدار هماتوکريت 3 برابر هموگلوبين است. هماتوکريت را نبايد بلافاصله بعد از خون‌ريزي شديد اندازه‌گيري کرد.

اين سه حرف مخفف «سلول‌هاي سفيدخون» و نشان‌دهنده گلبول‌هاي سفيد است. اندازه‌گيري مقدار گلبول‌هاي سفيد خون يکي از روش‌هاي اصلي تعيين وجود عفونت در بدن است، چون اين سلول‌ها که جزو سيستم دفاعي بدن هستند، در شرايط بيماري‌هاي عفوني و غيرعفوني واکنش‌هاي مختلفي از خود نشان مي‌دهند.

شمارش WBCها دو جزء دارد

يکي مقدار کلي گلبول‌هاي سفيد در يک ميلي‌ليتر خون و جزء ديگر شمارش جزء به جزء اين سلول‌ها چون گلبول‌ سفيد، خود متشکل از پنج نوع مختلف است که کم و زياد شدن هر کدام از اين انواع معني خاص خود را دارد. کلمه «diff» که در جلوي CBC به معني آزمايش خون نوشته مي شود، درخواست براي شمارش همين انواع مختلف گلبول‌سفيد است.

مقادير طبيعي: در بزرگسالان و بچه‌هاي بالاتر از 2 سال، مقدار گلبول‌سفيد بين 5 تا 10 هزار در هر ميلي‌ليتر خون طبيعي است.

محدوده خطر: WBC کمتر از 2500 و بيشتر از 30000 هر کدام نشان‌دهنده بيماري‌هايي هستند که مي توانند گاهي خطرناک باشند.

چه چيزهايي باعث کاهش آن مي شود؟

لکوپني يا کاهش گلبول‌سفيد به مقادير زير 4هزار گفته مي شود که، معمولا در نتيجه نارسايي مغز استخوان، مسموميت دارويي، عفونت بسيار زياد، سوءتغذيه، بيماري‌هاي خودايمني، ايدز، به وجود مي آيد. در بسياري از انواع نارسايي‌هاي مغز استخوان (مثلا بعد از شيمي‌درماني،‌ راديوتراپي و…) هم اين مقدار کاهش مي‌‌يابد.

چه چيزهايي باعث افزايش آن مي شود؟

افزايش گلبول‌سفيد، لکوسيتوز نام دارد و به مقادير بالاتر از 10هزار گفته مي شود. که به طور معمول نشان‌دهنده عفونت، التهاب، تخريب بافت بدن و يا لوسمي يا سرطان خون است. ضربه و جراحت، استرس و تب هم مقدار WBC را افزايش مي‌دهند.

نکته: عمل اصلي گلبو‌ل‌سفيد، مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجي و مزاحم است و در مواقع آلرژ‌ي‌ها هم اين سلول‌ها مسوول بروز واکنش هستند. تغيير هر کدام از انواع WBC معني خاص خود را دارد و ممکن است نشان‌دهنده عفونت با ميکروب، ويروس و يا حتي استرس باشد. فعاليت شديد بدني و ورزش سنگين هم براي مدتي، باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون مي شود. بارداري و زايمان هم اين مقدار را افزايش مي‌دهند.

در برگه‌هاي آزمايش مختلف ممکن است به صورت‌هاي مختلف HGB،Hg، يا Hgb نوشته شود. هم اينها مخفف کلمه هموگلوبين، يکي از عناصر اصلي تشکيل دهنده گلبول‌ قرمز است. اين ماده که در آن آهن به کار رفته، خود از اسيد آمينه تشکيل شده و جايگاه‌هاي مختلفي براي ترکيب با اکسيژن دارد. هموگلوبين در جايي که اکسيژن زياد وجود دارد، با آن ترکيب مي شود و در محيط کم اکسيژن آن را آزاد مي کند. اندازه‌گيري مقدارکلي هموگلوبين در واقع نوعي نشان‌هنده تعداد گلبول‌هاي قرمز است.

مقادير اصلي: مقدار طبيعي براي آقايان بين 14 تا 18 گرم در هر دسي‌ليتر است و براي خانم‌ها مقادير بين 12 تا 16 گرم در هر دسي‌ليتر طبيعي محسوب مي شود.

محدوده خطر: هموگلوبين زير 5 و بالاي 20 مقادير بحراني به حساب مي‌آيند و حتما نيازمند رسيدگي فوري هستند.

چه چيزهايي باعث کاهش آن مي شود؟

دقيقا همان دلايل کاهش گلبول‌هاي قرمز، چون هموگلوبين را هم تخريب مي‌کنند، باعث کاهش مقدار آن در خون مي‌شوند. کم‌خوني، خون‌ريزي شديد، سرطان، سوءتغذيه، بيماري لوپوس، بيماري‌هاي کليوي و بزرگي طحال باعث کاهش هموگلوبين مي‌شوند. مصرف آنتي‌بيوتيک‌ها، آسپيرين و ايندومتاسين و همچنين داروهاي ضدسرطان هم هموگلوبين خون را کم مي‌کنند.

چه چيزهايي باعث افزايش آن مي شود؟

مشکلات ريوي، سوختگي شديد، نارسايي مزمن ريه و از دست دادن زياد آب (دهيدراسيون‌)، مقدار اين ماده حياتي را افزايش مي‌دهند. جنتامايسين و متيل‌دوپا هم جزو داروهايي هستند که، عوارض جانبي‌شان افزايش Hgb است.

نکته: مقدار Hgb در بارداري کاهش مي‌يابد، چون با اينکه خون‌سازي کمي بيشتر شده است، اما حجم مايع بدن و خون بالا رفته و مقدارکلي هموگلوبين در هر دسي‌ليتر آن کاهش مي‌يابد. زندگي در ارتفاع هم به خاطر نياز بيشتر بدن به اکسيژن و کمبود اکسيژن محيط باعث توليد بيشتر هموگلوبين مي شود. در طحال اغلب سلول‌هاي پيرخون تخريب مي‌شوند. بزرگ شدن طحال يعني تخريب بيشتر سلول‌ها و به همين دليل به دنبال آن کاهش RBC و Hgb رخ مي‌دهد.




منبع:alef.ir