بزرگنمايي:
چه خبر - شکل‌گيري شغل جديد زنانه در مترو تهران
نتايج يک پژوهش علمي از شکل‌گيري شغل جديد زنانه در تونل‌هاي زيرزميني تهران حکايت دارد که علاوه بر شرايط نامناسب اقتصادي، نتيجه محيط زنانه واگن‌هاست و باعث ايجاد شبکه اجتماعي بين دستفروشان زن شده است.
اين پژوهش توسط فاطمه بني‌يعقوب و با حمايت مرکز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران انجام شده و با استفاده از نتايج حاصل از مشاهده و مصاحبه‌ي عميق با 15 زن دست‌فروش مترو، تجربۀ زيسته‌ي آن‌ها ثبت و علل گرايش زنان به اين شغل از زبان آنان بازنمايي شده است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد نياز مالي، فضاي زنانه‌ي کار، انعطاف‌پذيري شغلي، درآمد مناسب و همدلي زنان دست‌فروش با يکديگر، ازجمله عواملي است که زنان را به دست‌فروشي در مترو سوق مي‌دهد.
از دانشجو تا خانه‌دار
به دليل فرهنگ سنتي حاکم بر ايران، دست‌فروشي زنان در خيابان‌ها پديده‌اي دور از عرف به شمار مي‌رود و زناني که ترس از اجتماع، خانواده و آبرو دارند براي حل اين مشکل دست به راه‌حل‌هاي جديدي زده‌اند و پديده‌اي کم‌نظير در دنيا را با عنوان «دست‌فروشي در واگن‌هاي زنانه» که در اول و آخر قطارهاي مترو تنها به زنان اختصاص دارد را بوجود آورده‌اند. براساس مصاحبه‌هاي اين پژوهش علمي که در ساعات مختلف روز و براي جلوگيري از ايجاد وقفه در کار به درخواست اين دستفروشان در محوطه ايستگاه‌هاي مترو انجام شده است، تعدادي از اين فروشندگان دانشجو هستند و بعد از ساعات تحصيل مشغول به کار مي‌شوند و برخي نيز زنان خانه‌دار بوده و بدون اطلاع خانواده‌هاي خود دست‌فروشي مي‌کنند. بدين ترتيب زنان مورد مطالعه به گروه‌هاي مختلف تقسيم مي‌شوند که برخي از آن‌ها دانشجو و برخي سرپرست‌خانوار هستند اما نياز اقتصادي دليل اصلي گردآمدن آن‌ها کنار يکديگر است. مصاحبه با مسافران و بررسي نظرات و نگرش آنان نسبت به اين پديده و گفتگو با پليس مترو بخش ديگري از اين تحقيق را تشکيل مي‌دهد.
فقر، علت دست‌فروشي زنان
در تمام مصاحبه‌هاي انجام شده با زنان مختلف در گروه‌هاي سني متفاوت در خط يک و دو مترو تهران مشخص شد اين زنان به نوعي سرپرست و يا نان‌آور خانواده‌هايشان هستند و تنها راه امرارمعاش را دست‌فروشي در واگن‌هاي زنانه شهر تهران عنوان مي‌کنند. بر اساس نتايج اين پژوهش، دليل اصلي دست‌فروشي زنان فقر اقتصادي و به قول خود اين دستفروشان «چاره ديگري نداشتن» براي ادامه زندگي است.
دستمزد پايين‌تر و امنيت نداشتن در محيط کار روي زمين
بر اساس نتايج اين مطالعه علمي احساس امنيت و راحتي در واگن‌هاي زنانه مترو تهران يکي از دلايل اصلي انتخاب اين شغل است به گونه‌اي که حتي برخي از اين زنان حداقل براي يک بار هم قدم به واگن‌هاي مختلط مترو نگذاشته‌اند. به عبارت ديگر «زنانه بودن» محيط کسب‌وکار يکي از عوامل اصلي انتخاب اين شغل توسط اين زنان عنوان مي‌شود. دستمزد اندک و نابرابر در اغلب محيط‌هاي کاري مسئله ديگري است که زنان دست‌فروش مترو تهران به آن اشاره مي‌کنند، آن‌ها تأکيد دارند شغل دست‌فروشي هر چند مشکلات زياد و منزلت اجتماعي پاييني دارد، اما حداقل ازنظر درآمد رضايت‌بخش‌تر از مشاغل ديگر روي زمين است و در عين حال مستقل بودن و نداشتن کارفرما را هم از امتيازات اين شغل عنوان مي‌کنند.
منزلت شغلي پايين
بيشتر زنان دست‌فروش مترو از ديده شدن توسط دوستان و آشنايان خود هراس دارند و به قول يکي از اين زنان، «يکي از ترس‌هاي هميشگي زنان دست‌فروش از دست دادن آبرويشان است». آن‌ها معتقدند ديده شدن در حال دست‌فروشي در مترو، فقر و نداري آن‌ها را در ميان آشنايان آشکار مي‌سازد و شأن و منزلتشان را کاهش مي‌دهد.
نگاه مسافران مترو تهران به زنان دست‌فروش
گفتگو با تعدادي از مسافران زن مترو تهران که همواره از واگن‌هاي زنانه استفاده مي‌کنند، ديدگاه‌هاي متفاوتي را درباره پديده دست‌فروشي زنان از نظر مسافران به همراه داشته است. تعدادي از مسافران نگرش مثبتي به اين زنان داشتند و مي‌گفتند گاهي که وقت خريد ندارند، وجود اين زنان به آن‌ها کمک هم مي‌کند و آن‌ها بسياري از اقلام مورد نيازشان را هنگام بازگشت از محل کار و تحصيل، با قيمتي مناسب تهيه مي‌کنند. بيشتر مسافران اما تأکيد مي‌کردند زماني که واگن‌هاي مترو بيش از اندازه شلوغ است، وجود اين زنان آزاردهنده مي‌شود و همه مسافران را کلافه مي‌کند.
پليس و مسئولان مترو، چه نگاهي به زنان دست‌فروش دارند
به گفته مسئولان متروي تهران، پليس مترو مسئوليت تأمين امنيت ايستگاه‌هاي مترو را بر عهده دارد که بخشي از اين مسئوليت مقابله با تخلفاتي ازجمله دست‌فروشي و جيب‌زني در داخل ايستگاه‌ها و قطارها است. به گفته مسئولان مترو تخلفات اجتماعي مثل سرقت، تکدي‌گري، جيب‌زني و دست‌فروشي چهره اين وسيله پرتردد حمل و نقل عمومي را مخدوش کرده و مأموران مترو وظيفه دارند در صورت مشاهده با آن‌ها برخورد کنند.
پليس تهران هم در زمينه برخورد با اين پديده طرح‌هاي مختلفي پيش‌بيني کرده و حتي به مردم هشدار داده است که دستفروشان در مترو از باندهاي سازمان‌يافته بوده و اجناس آن‌ها غيربهداشتي است. از طرف ديگر با تعدادي از اين زنان دست‌فروش برخورد و اجناس آنان بي هيچ اميدي به بازگشت مصادره شده است اما همه‌ي اين مشکلات هم دليلي براي نااميدي زنان دست‌فروش مترو از ادامه کار نيست به طوري که بسياري از آن‌ها تجربه چندين بار از دست دادن کالاهاي خود را دارند.
پليس مترو مقاومت اين زنان در تحويل‌کالاهاي خود و عدم همکاري با مأموران را دليل اصلي ناچاري در استفاده از قوه قهريه توسط خود عنوان و تأکيد مي‌کند در صورت همراهي اين زنان با مأموران، پليس برخوردي کاملا محترمانه با آن‌ها خواهد داشت.
مسئولان متروي تهران همکاري مردم را عامل مهم پاک کردن مترو از وجود اين متخلفان مي‌دانند و به مردم مي‌گويند بايد هوشيار باشند و به آنان به عنوان افراد نيازمند و مستحق نگاه نکنند.
شبکه اجتماعي زنان دست‌فروش
آنچه پديده دست‌فروشي در متروي تهران را بيش‌ازپيش به پديده‌اي قابل بررسي بدل کرده، شيوه گروهي يا جمعي کارکردن اين زنان در مترو تهران است. زنان دست‌فروش مترو غالباً يکديگر را شناخته و به صورت گروهي کار مي‌کنند. آن‌ها به صورت شبکه‌اي در يک مکان مشخص مانند واگن‌هاي مترو کار گروهي را تمرين و درباره کسب‌وکارشان به يکديگر مشاوره مي‌دهند و همديگر را از حضور ماموران مترو و پليس باخبر مي‌نمايند.
اين در حالي است که هم‌زمان با تهديد مسئولان مترو به جمع‌آوري کسب‌وکار اين زنان، آن‌ها در مقابل مجلس شوراي اسلامي تجمع و با نمايندگان ديدار و به طرح مشکلات خود پرداختند و خواستار بوجود آمدن شرايطي از طرف دولت براي ادامه آزادانه کسب وکار خويش شدند.
قابل پيش‌بيني است که اين مسئله در آينده تغييرات اجتماعي را در پي خواهد داشت.
منبع: mehrnews.com