چه خبر - بحران هويت و کمبود مشاور در مدارس

سال گذشته بود که عباسعلي باقري مديرکل آموزش‌ و پرورش شهر تهران در شوراي شهر از آمار کمّي در اين رابطه پرده برداشت و گفت: "در حال حاضر رفتار پرخطر در ميان پسران ما در مقطع متوسطه اول 19.7 درصد است. خشم بالا در ميان دخترهاي ما 19.6 درصد است که اين ارقام نشان مي‌دهد وضعيت خوبي وجود ندارد. حدود 66 درصد از دانش‌آموزان ما در پاسخ به اين سوال که اگر مشکلي براي شما پيش بيايد چه کسي به شما کمک خواهد کرد به جاي خانواده، همسالان و دوستان خود را معرفي کردند که اين نشان از اين دارد که بچه‌هاي ما نقش خانواده را کمرنگ مي‌بينند".
بسياري از کارشناسان معتقدند آسيب‌هاي اجتماعي تهديدي در کمين دانش‌آموزان است و در شرايطي که دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم با انواع مختلف آسيب‌هاي اجتماعي و بحرانهاي رفتاري مواجهند در اين دوره مشاور در مدارس وجود ندارد و مشاوران براي اجراي هدايت تحصيلي در پايه نهم به دوره متوسطه اول منتقل شده‌اند.
در بحث آسيب‌هاي اجتماعي دانش‌آموزان از سيگار کشيدن نوجوانان تا خودزني آنان، وضعيت آموزش‌ و پرورش در مواجهه با اين تهديدات و ميزان اثرگذاري برنامه‌هاي طراحي شده با محمدحسن طالبي سرگروه روان‌شناسي و مشاوره وزارت آموزش و پرورش به گفت‌وگو نشستيم.

در دوره دوم متوسطه به دليل حضور اغلب مشاوران در دوره متوسطه اول و اجراي هدايت تحصيلي با کمبود مشاور مواجهيم اين در حالي است که در دوره متوسطه دوم آسيب‌هاي مختلفي دانش‌آموزان را تهديد مي‌کند، کمبود نيروي مشاور در دوره متوسطه دوم چه تبعاتي را به ويژه در بحث آسيب‌هاي اجتماعي به همراه داشته است؟

طالبي: به نکته قابل تأملي درباره تأثير مشاوران در دوره‌­هاي مختلف اشاره کرده­‌ايد اين­‌که حضور مشاوران در تمامي مقاطع تحصيلي در مدارس کشور الزام است خود به­ عنوان يک اصل است اما صرفاً حضور مشاوران در تمامي مقاطع تحصيلي نشان ­دهنده­ عاري بودن مدارس از آسيب نيست.
* فشار گروه همسالان در مواجهه نوجوانان با آسيب‌هاي اجتماعي
همواره يکي از مهم­ترين دلايلي که سبب به وجود آمدن انواع آسيب‌­هاي اجتماعي مي­‌شود گروه همسالان و به‌­ خصوص تأثير‌پذيري اين طيف از جامعه است که به سمت کشف هويت اجتماعي و هويت­‌هاي دروني خود مي‌روند اين مسئله زمينه­‌ساز فراهم شدن رفتارهاي پرخطر ديگر است. البته که گروه همسالان يکي از دلايل به­ وجود آمدن اين شرايط است در حالي که همين نوجوان همواره از طرف فشار گروه همسالان، طغيان عليه والدين، فرار از مشکلات زندگي، آشفتگي­‌هاي عاطفي دوران نوجواني، درون‌گرايي، حس کنجکاوي نوجوانان، رفع موقتي مشکلات، تفريح، فشارهاي گروه­‌هاي همسالان و کاهش درد به نوعي در معرض تهديد و خطر هستند اين موضوع هم مورد تأکيد است که مشاور به عنوان يک همراه مي‌­تواند زمينه­‌ساز کمتر کردن آسيب­‌هاي اجتماعي براي نوجوان و دانش­‌آموزان باشد.

در مصاحبه‌اي به موضوع افزايش تمايل به مصرف مواد مخدر در نوجوانان و جوانان اشاره کرديد، هم‌اکنون مهمترين عوامل در افزايش تمايل نوجوانان به مواد مخدر چيست و آيا مي‌توان مدعي شد شرايط اجتماعي در اين مسئله تأثيرگذار است؟ سطح فرهنگ يا فقر چه تأثيري در گرايش به مواد مخدر دارد؟

طالبي: اين نکته را بايد بدانيم که تمايل به مصرف مواد مخدر از ديرباز همواره وجود داشته است­ و نمي­‌توان صرفا و به وضوح با شرايط اجتماعي آن را مرتبط کرد اما نکته قابل تأمل اين است که وجود مخدرهاي نوظهور زمينه‌­ساز شرايط به­‌وجود آمده است و از همه مهم­تر عدم آگاهي دانش­‌آموزان و نوجوانان از وابستگي به اين نوع مخدر (نوظهور) زنگ خطر را براي آنها به صدا درآورده است.
يک نوجوان کمتر علائم و مخاطرات مواد و داروهايي را که مصرف مي‌­کند، مي‌­داند و شايد حتي به نوعي از گروه همسالان اين حرف را شنيده ­باشد و دهان به دهان چرخيده باشد که هيچ نوع سند علمي و آکادميک ندارد و با توجه به اين­که يکي از ويژگي­هاي نوجواني اعتماد کامل به خود و استقلال طلبي است اين را براي خود نوعي عار مي­‌داند که مسائلي را از ديگران بپرسد براي همين درگير اين مشکلات و آسيب‌­ها خواهند شد.
بيشتر از آن­که شرايط جامعه را تأثيرگذار بدانيم، مسائلي همچون عدم آگاهي و ويژگي­‌هاي خاص نوجواني (استقلال­ طلبي و خودمحوري) و از همه مهم­تر عدم آگاهي و به روز بودن مربيان و مشاوران که به ­نوعي با سيستم دانش‌­آموزان در ارتباط هستند، در اين زمينه تأثير دارند اما درباره سوالي که گفتيد فقر و فرهنگ چه تأثيري دارد، لازم است به اين نکته اشاره کنم مخدرهاي نوظهور نه فقير مي­‌شناسد و نه فرهنگ و بسترساز اعتياد در جامعه است نکته مهم­تر اين­که شما در شمالي‌­ترين بخش پايتخت معتاد مي­‌بينيد و در جنوبي‌ترين نقطه نيز نمايان است و لازمه آن دست در دست هم دادن مسئولان در جهت آموزش­‌هاي همگاني و فراگير براي همه اقشار از سنين مختلف تا بزرگ­سالي و اطلاع‌رساني کلي است.

علاوه بر مسئله گرايش به موادمخدر، طبق بررسي‌هايي که گروه روانشناسي و مشاوره انجام داده است بيشترين مشکلات و اختلال‌هاي رفتاري دانش‌آموزان در حيطه چه مسائلي است؟

طالبي: بيشترين مشکلات و اختلال­‌هايي که به نوعي در بين جوامع و نوجوانان با توجه به مطالعات بين‌المللي‌ با آن برخورد مي‌­کنيم در پسران و دختران کاملاً متفاوت است. در پسران به نوعي فراواني سوءمصرف مواد، پرخاشگري، بدبيني، وسواس و افسردگي بيشترين فراواني را دارد و در دختران افسردگي، اضطراب، استرس، اختلال خوردن (پرخوري و کم خوري) و اعتياد به وفور ديده مي‌شود که اعتياد خود به نوعي با ديگر رفتارها همپوشي دارد به عنوان مثال در خانم‌­ها افسردگي، اضطراب و کاهش درد ناشي از مشکلات سبب افزايش گرايش به مصرف مواد مخدر مي‌شود.

در بحث اختلال‌هاي هويتي، استفاده از فضاي مجازي و دلزدگي از فرهنگ خودي و تمايل به سبک و روش زندگي غربي‌ها شاهد چه شرايطي در بين دانش‌آموزان هستيم؟

طالبي: ما دائم در حال رشد هستيم و در هر صورت اين روند رشد و پيشرفت نخواهد ايستاد اما ضروري ا­ست بدانيم که ما نمي‌­توانيم خودمان متوقف شويم و توقع داشته باشيم نوجوانان و دانش‌­آموزان هيچ پيشرفت و رشدي نداشته باشند لازمه آن شناخت بهتر علوم جديد، آشنايي با فنون مختلف (به­ عنوان مثال فضاي مجازي) است اين­که کشورهاي ديگر بودجه و هزينه‌­هاي فراواني را خرج نگهداري از فرهنگ تازه و نوپاي خود مي‌­کنند و بخش‌­هاي هيجاني نوجوانان و کودکان و فرزندان ما را به سمت خود مي­‌کشاند طبيعي است اين ايراد از ما و کم‌کاري­‌هاي ماست که نتوانستيم به معاني خاص کلمه آموزش‌­هاي لازم در زمينه ارزش­‌هاي مختلف فرهنگ و سبک زندگي خود و تعهد و پايبندي به آن را آموزش دهيم.

در دوره متوسطه اول که مشاوران حضور دارند به گفته برخي کارشناسان عمدتاً درگير مباحثي همچون هدايت تحصيلي هستند آيا مشاوران مدارس در بحث آسيب‌هاي اجتماعي وظايفي را بر عهده دارند يا اين مسئوليت در حيطه دفتر پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي تعريف شده است؟ آيا اين دفتر نيروهاي اجرايي در مدارس دارد؟

طالبي: در طراحي مسير زندگي تحصيلي ــ شغلي آن­چه از اهميت بسزايي برخوردار است انطباق‌­پذيري و هويت يابي نوجوانان است اين­که مشاوران بيشترين اهميت خود را صرف هدايت تحصيلي مي­‌کنند اين است که به نوعي به­ صورت سيستمي با آينده کشور مرتبط است دانش‌آموزان در حالي که به ­صورت رسمي و علمي و از روي علاقه و توانايي هدف خود را به­ صورت مديريت شده انتخاب مي­‌کنند و اين­که داراي اهداف بلند مدت هستند در اين دوره دچار چالش­‌هايي نظير بحران­‌هاي هويتي، عدم انطباق­‌پذيري، نداشتن دغدغه، اميد به آينده و اين­که چشم­‌انداز درستي نسبت به آينده ندارند از ميزان اميدواري آنان کاسته شده و رو به سمت آسيب­‌هايي نظير انواع اختلال‌هاي رفتاري و خلقي از جمله افسردگي، اضطراب وجودي، نااميدي، گرايش به مصرف مواد و خودکشي روي مي‌آورند در اين زمينه مشاور مي‌‌‌تواند تحريک جهان­‌بيني دانش‌آموزان، افزايش انطباق­‌پذيري و دغدغه ­ورزي آنان، کنجکاوي و ميزان کنترل امورشان را بالا برده و بر سطح تعهد و مسئوليت‌پذيريشان در راستاي حل مشکلات يا راهبرد مقابله­‌اي مسئله مدار بيفزايند.

منبع: tasnimnews.com