چاپ

چه خبر - نيمه بهار، بهترين زمان براي جلو کشيدن ساعت

بر اساس قانون، امسال هم مانند سال‌هاي گذشته، ساعت رسمي کشور در نيمه‌شب اول فروردين يک ساعت به جلو کشيده شد تا مردم در طول شش ماه نخست سال از يک ساعت روشنايي بيشتر در آسمان بهره ببرند. اين وضعيت در نيمه‌شب 30 شهريور دوباره به وضعيت قبل برمي‌گردد.
اما آيا تغيير ساعت واقعا براي زندگي متمدن ما مزيتي دارد؟ آيا بهره‌گيري از يک ساعت روشنايي بيشتر روي زندگي ما تأثير مثبت دارد يا آن‌طور که انبوه خبرهاي ضدونقيض در فضاي سايبري نشان مي‌دهد، عموم مردم را در سراسر جهان به ستوه آورده است و همگي خواهان لغو اين قانون هستند؟
پيش از آن‌که به بررسي وضعيت ساعت تابستاني بپردازيم، بهتر است با تغييرات شبانه‌روز در نقاط مختلف زمين و چرايي ابداع ساعت تابستاني آشنا شويم.
تغييرات شب و روز در زمين
مسير ظاهري حرکت خورشيد در آسمان، دايره‌اي است که با استواي سماوي زاويه 23٫5 درجه مي‌سازد. از نگاه ناظران مستقر در نيم‌کره شمالي، خورشيد در نيمه اول سال شمسي بالاتر از استواي آسمان حرکت مي‌کند و به قطب شمال سماوي نزديک‌تر مي‌شود؛ سپس در نيمه دوم، خورشيد به پايين استواي سماوي مي‌آيد و به قطب جنوب سماوي نزديک‌تر مي‌شود. متناسب با اين تغييرات، مسير روزانه حرکت خورشيد بر فراز افق نيز تغيير مي‌کند؛ به اين ترتيب که هر چه به قطب شمال آسمان نزديک‌تر شود، مسير طولاني‌تري را بالاي افق طي مي‌کند و درنتيجه طول روز نيز بيشتر مي‌شود.
تغييرات طول شب و روز علاوه بر به موقعيت خورشيد در آسمان، به عرض جغرافيايي ناظر نيز بستگي دارد. روي خط استوا، طول روز و شب تغيير زيادي نمي‌کند و حدود همان 12 ساعت روز و 12 ساعت شب باقي مي‌ماند. در نواحي استوايي که بين مدارهاي رأس‌السرطان (23٫5 درجه شمالي) و راس‌الجدي (23٫5 درجه جنوبي) قرار دارند نيز اين تغييرات چشم‌گير نيست؛ به‌طوري‌که فاصله زماني بين طلوع و غروب خورشيد بين 13٫2 ساعت و 10٫8 ساعت تغيير مي‌کند. به‌بيان‌ديگر، اگر طلوع آفتاب در روز اول بهار ساعت 6 صبح باشد، در اول تابستان ساعت 5:24، در اول پاييز ساعت 6 و در اول زمستان ساعت 6:36 خواهد بود.
در نواحي قطبي اما ماجرا برعکس است. در نقاط قطب شمال و قطب جنوب، شش ماه اول سال، روز و شش ماه دوم، شب است؛ يعني خورشيد يا کاملا بر فراز افق قرار دارد يا کاملا زير افق به سر مي‌برد. اين روند با فاصله گرفتن از قطب و رسيدن به عرض‌هاي جغرافيايي پايين‌تر (عرض‌هاي جغرافيايي 90 تا 66٫5 درجه) ضعيف و ضعيف‌تر مي‌شود؛ به‌طوري‌که روي مدار قطبي (66٫5 درجه)، طول روز در اول تابستان 24 ساعت، اول بهار و پاييز 12 ساعت و اول زمستان 0 ساعت خواهد بود.
عرض‌هاي جغرافيايي مياني
وضعيت روز و شب در مناطق حاره‌اي و قطبي، حدي است و جايي براي صحبت از تغيير ساعت تابستاني باقي نمي‌گذارد؛ اما در عرض‌هاي جغرافيايي مياني که بين دو اين منطقه واقع شده‌اند، تغيير ساعت روشنايي بين اين دو مقدار حدي تغيير مي‌کند. در کشورهاي جنوبي‌تر، تغييرات طول روز کمتر است و در کشورهاي شمالي‌تر، بيشتر.
براي مثال، در شهر تهران با عرض جغرافيايي 35٫6 درجه شمالي، طول روز (فاصله زماني طلوع و غروب خورشيد) از حدود 14 ساعت و 15 دقيقه تا 9 ساعت و 45 دقيقه متغير است. اين بدان معني است که اگر در شهر تهران، خورشيد در اول بهار رأس ساعت 6 صبح طلوع کند، در اول تابستان ساعت 4:52، در اول پاييز ساعت 6 و در اول زمستان ساعت 7:08 طلوع مي‌کند. (اين محاسبات بدون احتساب تغييرات ساعت و اثر شکست نور در جو زمين انجام شده است).
در شهرهاي شمالي اروپا که عرض جغرافيايي آن‌ها حدود 52 درجه است، طول روز از 15٫7 ساعت تا 8٫3 ساعت متغير است؛ يعني اگر آفتاب در اول بهار ساعت 6 صبح طلوع کند، در اول تابستان حدود ساعت 4 و در اول زمستان حدود ساعت 8 طلوع مي‌کند.
همان‌طور که مي‌بينيد، خورشيد در تابستان زودتر طلوع مي‌کند و در زمستان ديرتر؛ به همين دليل براي استفاده بيشتر از انرژي خورشيد و صرفه‌جويي در مصرف انرژي در عرض‌هاي مياني، ساعت‌ها را در تابستان يک ساعت جلو مي‌کشند تا زمان استفاده از نور خورشيد در طول روز بيشتر شود.
يک مثال آشنا
شهر تهران را در نظر بگيريد. اگر ساعت رسمي يک ساعت به جلو کشيده شود، در اول تابستان خورشيد حوالي ساعت 5:50 صبح (دقيقا 5:48) طلوع مي‌کند؛ درحالي‌که با فرض عدم تغيير ساعت، آفتاب حوالي ساعت 4:50 طلوع مي‌کند. با توجه به ساعت آغاز کار و زمان خواب عموم مردم، مي‌بينيد که در وضعيت عدم تغيير ساعت، عملا يک‌ساعت از روشنايي روز بي‌استفاده هدر مي‌رود.
از سوي ديگر، خورشيد در وضعيت عدم تغيير ساعت حوالي 19:20 (دقيقا 19:24) غروب مي‌کرد، اما در وضعيت ساعت تابستاني، اين اتفاق حوالي ساعت 20:20 رخ مي‌دهد؛ بنابراين يک ساعت بيشتر از روشنايي روز بهره‌مند مي‌شويد.
به‌بيان‌ديگر با تغيير ساعت تابستاني، هم صبح‌ها خيلي زود روشن نمي‌شود و روشنايي خورشيد به هدر نمي‌رود و هم شب‌ها يک ساعت کمتر از انرژي برق استفاده مي‌شود. البته توجه به اين نکته ضروري است که تمام اين حساب‌وکتاب‌ها در شرايطي تأثيرگذار است که وضعيت کاري بر اساس ساعت و نه روشنايي روز تنظيم شده باشد. بديهي است در فعاليت‌هايي مانند کشاورزي و دامداري که نور خورشيد عامل اصلي تنظيم چرخه‌هاي طبيعي است، اين تغييرات خودبه‌خود اعمال مي‌شوند و کشاورز و دامدار، کارهايشان را متناسب با چرخه خورشيد و بي‌توجه به ساعت تغيير مي‌دهند؛ اما در زندگي شهرنشيني که همه کارها بر اساس ساعت تنظيم مي‌شود، اين تغييرات به صرفه‌جويي بيشتر در انرژي مي‌انجامد.
آيا تغيير ساعت براي همه مفيد است؟
با توجه به روند تغييرات روز و شب در سراسر زمين، بايد متوجه شده باشيد که استفاده از ساعت تابستاني در مناطق استوايي و قطبي فايده‌اي ندارد، چون تغييرات طول روز يا ناچيز است يا به‌شدت گسترده؛ بنابراين اگر کسي به شما بگويد که «کشورهاي آفريقايي، آسياي جنوب‌شرقي، هند يا کشورهاي پيشرفته اسکانديناوي از ساعت تابستاني استفاده نمي‌کنند»، مي‌دانيد که عدم استفاده آن‌ها از ساعت تابستاني به موقعيت جغرافيايي کشورشان و شرايط خاص شبانه‌روز آن‌ها ارتباط دارد.
اما در ديگر کشورها، زمان اعمال اين تغييرات متفاوت است؛ به‌عنوان‌مثال در کشورهاي اروپايي و آمريکاي شمالي، اين تغييرات از روز يک‌شنبه قبل از 21 مارس (متناظر با اول فروردين) اعمال مي‌شود و در کشور ما در نيمه‌شب اول فروردين.
يکي از مهم‌ترين عواملي که سبب مي‌شود تغيير ساعت تابستاني به‌خصوص در کشورهاي شمالي اروپا و آمريکا با اعتراض روبه‌رو شود، همين زمان آغاز ساعت تابستاني است. روزهاي ماه مارس (اواخر اسفند و اوايل فروردين) جزء بدترين گزينه‌ها براي اعمال ساعت تابستاني است، چراکه وضعيت روز و شب به تعادل رسيده و طول روز حدود 12 ساعت است؛ بنابراين با تغيير ساعت، عملا صبح را با يک ساعت تاريکي بيشتر آغاز مي‌کنيم. به همين دليل است که آمار تصادفات در نخستين روزهاي اعمال ساعت تابستاني در کانادا افزايش مي‌يابد.
از سوي ديگر، استفاده از قانون ساعت تابستاني در کشورهاي وسيع با دشواري‌هايي روبه‌رو است. در کشور پهناوري مانند روسيه که بيش از 11 ساعت رسمي در نواحي مختلف آن تعريف شده است، استفاده از قانون ساعت تابستاني چنان به پيچيده‌تر شدن ماجرا مي‌افزايد که مقامات دولتي ترجيح مي‌دهند از خير صرفه‌جويي در مصرف برق بگذرند.
در برخي کشورها که گستردگي شمالي-جنوبي دارند، مانند ايالات‌متحده که مناطق شمالي‌تر آن‌ها نزديک به مدار قطبي است و مناطق جنوبي‌شان نزديک به مدار رأس‌السرطان، نمي‌توان قانوني واحد براي استفاده همه مناطق از ساعت تابستاني وضع کرد. در شرايطي که برخي از ايالت‌هاي شمالي ايالات‌متحده پيشنهادهايي مبني بر 1٫5 تا 2 ساعت تغيير ساعت در زمان تابستاني و زمستاني مطرح کرده‌اند، ايالات جنوبي‌تر خواستار لغو اين قانون هستند.
بهترين زمان براي تغيير ساعت؟
با اين اوصاف، احتمالا اين پرسش براي شما هم پيش آمده که بهترين زمان براي اعمال ساعت تابستاني و جلو کشيدن ساعت، کدام است؟
کارشناسان مرکز تقويم مؤسسه ژئوفيزيک دانشگاه تهران با محاسبات خود نشان داده‌اند که بهترين زمان براي اعمال تغييرات ساعت تابستاني، از نيمه ارديبهشت تا نيمه مرداد است. در اين بازه زماني، تغييرات زاويه ميل خورشيد (فاصله‌اش از قطب شمال سماوي) در آسمان با آهنگ کندتري انجام مي‌شود و اثرات تغيير ساعت، نزديکي بيشتري با روند طبيعي روزهاي فروردين و شهريور دارد.

منبع: khabaronline.ir