چه خبر - وقتي آرامش از آرامستان پر مي کشد
«مادرم به خوابم آمد. ناراحت بود، مي‌گفت چرا دنبالِ کارِ من نمي‌روي. آمدم امامزاده، حتي نمي‌توانم جاي قبرش را پيدا کنم. فکر نکنم وارثان امروز قبرهاي امامزاده از اين کار راضي باشند، چرا حداقل به ما اطلاع ندادند؟!»
اين صحبت‌هاي دو نفر از وارثان قبرهاي قرارگرفته در ضلع شمال شرقي امامزاده عبدالله است، که همراه با چند وارث ديگرِ قبور، به يکي از روحاني‌هاي مستقر در امامزاده عبدالله اعتراض دارند؛ «تمام دنيا را بگرديد، در قبرستان‌ها به سنگ قبور کاري ندارند. هر جا، هر کس هر نوع سنگ قبري که دوست دارد براي خانواده‌اش مي‌گذارد و حتي متوليان آن قبرستان به اين کار احترام مي‌گذارند و براي قبرها حرمت نگه مي‌دارند.»
مرد ديگري که در پاسخ به صحبت‌هاي روحاني، درباره چگونگي پيدا کردن قبور نامشخص، اطلاعات مهندسي خود را به رخ مي‌کشد نااميد از پيدا کردن قبور خانواده خود در بلبشوي سنگ قبرهاي شکسته‌شده است، او حتي درخواست مي‌کند تا نقشه قبرهايي را که تهيه شده ببيند و بتواند قبر مادربزرگ خود را پيدا کند؛ درخواستي که با استقبال برخي از وارثان ديگر قبرها مواجه مي‌شود، اما با وجود تائيد آن روحاني، هيچ جوابي براي اين درخواست به معترضان داده نشد.
خانم ديگري معترض است: «از ما اجازه نگرفتند، يک بنر زده‌اند با اين عنوان که مي‌خواهند ساماندهي کنند. آمده‌ام مي‌بينم سنگ قبر پدربزرگم که قطر زيادي داشت و از سال 1314 روي اين قبر نصب شده بود و خود قطعا يک سنگ عتيقه محسوب مي‌شد، خرد شده است. هر کس جاي ما بود چه حالي مي‌شد که با قبر عزيزش اين‌طور برخورد شود، حتي نمي‌توانم مکان دقيق قبرش را شناسايي کنم. با اين کارها به قبرهاي ما بي‌احترامي مي‌کنند.»
قبرستان امامزاده عبدالله شهرري را نمي‌توان تنها قبرستاني دانست که قرباني طرح‌هاي مختلفي مانند ساماندهي، تفضيلي و هادي شهري و روستايي زير نظر مديريت‌هاي شهري يا متوليانِ قبرستان‌ها و امامزاده‌ها که بعضا تاريخي هم هستند، شده است، بلکه نمونه‌هاي مشابه زيادي را مي‌توان نام برد که با اين نوع طرح‌ها دست به گريبان شده‌اند؛ قبرستان «تخت‌فولاد اصفهان»، قبرستان «مسگرآباد»، برخي از قبرهاي قرارگرفته در حرم حضرت معصومه (س)، «بهشت زهرا (س)» و امامزاده «صالح تهران»، حرم حضرت عبدالعظيم شهرري و حتي نزديک‌ترين نقطه به امامزاده عبدالله شهرري، يعني قبرستان «ابن‌بابويه» که در هر کدام يا سنگ‌قبرها را شکستند تا ساماندهي قبور انجام شود، يا با نام نظافت و ساماندهي ريتم قديمي سنگ قبرها، قبرستان‌ها و نشاني مردگان از بين رفته‌اند.
«امامزاده عبدالله شهرري» اما مانند «ابن بابويه» و «تخت‌فولاد» يک تفاوت با ديگر قبرستان‌ها دارند و آن «ثبت ملي بودن» قبرستان است، نه فقط محوطه قبرستان بلکه امامزاده و همه فضاهاي اطراف آن که دست‌کم عرصه آن را نيز در برمي‌گيرد و قطعا با توجه به معيارهايي مانند سنگ‌قبرهاي باارزشي که مي‌توانند فرهنگ و آداب و رسوم گذشته را نشان دهند و نقوشي که روي هر کدام از سنگ قبرها با توجه به شغل صاحب قبر روي آن کشيده شده است، همين موارد را مي‌توان جزو ارزش‌هاي فرهنگي و تاريخي قبرستان‌ها برشمرد.
براساس سنت قديمي‌ها، اطراف بقعه هر کدام از شخصيت‌هاي مذهبي، معمولا افراد شاخص و سرشناس آن نقطه از کشور را نيز دفن مي‌کنند. قطعا اين اتفاق در مکان‌هايي مانند امامزاده عبدالله شهرري با تاريخِ صفويه و قاجار نيز رخ داده است. از سوي ديگر با گذر زمان قبرهاي خانوادگي زيادي در اطراف اين امامزاده ايجاد شده‌اند و شايد همين عوامل باعث شدند تا متوليان اين امامزاده از بيش از پنج سال گذشته بقعه اصلي امامزاده را توسعه دهند و مجوز ساختِ ساختمان‌هاي بلندمرتبه داده مي‌شود، مانند ساختمان سيماني و سياهي که در ضلع جنوب شرقي امامزاده بالا رفته، يا مجوزي که براي ساخت گنبدي جديد براي «ابن‌بابويه» صادر مي‌شود و بالا مي‌رود.
با وجود همه اين اتفاقات براي قبرستان‌هاي قديمي، توجه به يک نکته ضروري است، نکته‌اي که هر چند با حضور در چنين مکان‌هاي مقدسي، ممکن است به آن فکر کنيد. اما شايد هنوز به ذهن متوليان تاريخ و فرهنگ کشور نرسيده باشد، اقدامي که شايد اگر انجام مي‌شد راحت‌تر امکان جلوگيري از هر تخريب و برنامه‌ريزي طرح‌هاي ساماندهي بدون اطلاع به ميراث فرهنگي به ذهن متوليان بقاع تاريخي مي‌رسيد.
«شناسايي و خواناسازي قبور تاريخي قبرستان‌ها و امامزاده‌ها» را شايد بتوان راهي براي نجات قبرستان‌هاي تاريخي دانست تا با شناساندن قبور مهم تاريخي، متوليان و هيات‌امناي امامزاده‌ها و قبرستان‌ها خود به فکر حفاظت از اين محوطه‌ها باشند.
هر چند تا کنون طرح شناسايي قبرهاي تاريخي تهران فقط در قبرستان «ظهيرالدوله» در منطقه شميرانات انجام شده است و به نظر نمي‌رسد اين اقدام در هيچ يک از قبرستان‌هاي ديگر تهران انجام شده باشد، البته بدون در نظر گرفتن مطالعات تاريخي که منوچهر ستوده در کتاب "جغرافياي تاريخي شميران" در مورد نام بسياري از مدفونين در امامزاده صالح انجام داده است.
در کنار همه اين اقدامات جاي قوانين و احکام شرعي که در مورد قبور و سنگ قبرها توسط علما و مجتهدان مختلف مطرح و قابل اجرا هستند، جاي تفکر دارد که تا کنون چه ميزان در مورد اين قبرستان‌ها و قبور آن‌ها به اين احکام توجه شده است!
به عنوان مثال براساس حکم آيت‌الله مکارم شيرازي که در پايگاه اطلاع‌رساني وي منتشر شده است، در پاسخ به يک سوال که «بازسازي و تعمير قبور از قبيل تعويض سنگ قبر چه حکمي دارد؟» مطرح شده: «تعمير و مرمت قبور (جز قبور بزرگان و اولياء الله) طبق برخي از روايات کراهت دارد.»
يا حکم آيت‌الله جعفر سبحاني در پاسخ به پرسشي درباره تعويض سنگ قبر که آيا «تعويض سنگ قبر و تجديد آن جايز است يا خير؟» اين‌گونه مطرح شده است؛ «تجديد قبر به جز در موارد خاصي مکروه است. والله العالم»
سايت «مرکز تنظيم و نشر آثار آيت الله بهجت تبريزي» در احکام قبرستان در پاسخ به سوال‌هايي مبني بر اينکه «زمين‌هاي قبرستان موقوفه‌اي که سازمان اوقاف آن را به صاحبانش مي‌فروشد، آيا ملک آنان محسوب مي‌شود؟ و در صورت دفن فرد ديگر در آن قبر، بدون اجازه اولياي ميّت اوّل قبر غصبي به شمار مي‌رود؟» اين‌طور مطرح کرده است: «زمين موقوفه قابل معامله و خريد و فروش نيست و در بعضي موارد اختصاص دادن حق از طرف متولي شرعي ممکن است، مثل اين که داراي نوعي بنا است که احکام شرعي هم بر آن مترتب است.»
در ادامه آيت‌الله بهجت در پاسخ به سوال ديگري مبني بر اينکه «معمولاً در قبرستان‌هاي قديمي مرده‌ها در قبرهايي دفن مي‌شوند که قبلاً قبر ديگري بوده و مقداري استخوان در آن جا يافت مي‌شود، با توجه به اين که ممکن است قبر قديمي توسط اولياي ميّت خريده شده باشد، آيا دفن در آن صحيح است؟» اين طور پاسخ داده است: «قبرهايي را که خريده‌اند، ملک خريدارها است و در قبور ديگر هم نبش قبر قبل از پوسيدگي کامل جايز نيست.»
به نظر مي‌رسد قصه ساماندهي و يکسان‌سازي قبور تاريخي امامزاده عبدالله خود در حال تبديل به يک روايت ادامه‌دار است، داستاني که نخست با هشدارها نسبت به از بين رفتن اين قبرستان تاريخي مطرح آغاز شد، سپس ميراث فرهنگي اعلام کرد هيچ طرح و نقشه‌اي از سوي متوليان اين امامزاده به دست‌شان نرسيده است، آن‌ها با پيگيري قضايي کار را متوقف کردند و درخواست ارائه طرح ساماندهي را کردند.
هر چند 18 بهمن حجت الاسلام والمسلمين حسن‌خاني، کارشناس اوقاف و امور خيريه شهرستان ري به ايسنا اعلام کرد: «ما به هيچ قبر و مقبره‌اي در امامزاده عبدالله جسارت نکرده‌ايم و اين تعميرات و مرمت‌ها براي راحتي حال مردم و عبور و مرور آن‌ها صورت گرفته است.»
البته به نظر مي‌رسد تعريف عرصه و حريم بناهاي تاريخي تعريفي درنظر گرفته نشده، چون عمليات در دست انجام در اين قبرستان تاريخي نه تنها در حريم است بلکه در عرصه قبرستان امامزاده عبدالله و در واقع بخشي از اين قبرستان تاريخي است.
تا اينکه 24 بهمن، معاون ميراث فرهنگي استان تهران به ايسنا اعلام کرد: «طرح پروژه ساماندهي و همسطح کردن قبور تاريخي امامزاده عبدالله با دستور قضايي متوقف شد و بالاخره نقشه اين طرح به اداره ميراث‌فرهنگي رسيد.»
حتي حسن خليل‌آبادي، رييس کميته ميراث فرهنگي شوراي شهر تهران در تذکر روز يکشنبه -29 بهمن- خود در صحن شوراي اسلامي گفت: «آرامستان امامزاده عبدالله يکي از مهم‌ترين اماکن تاريخي داراي ارزش ميراثي کشور است که قدمت آن به دوره صفويه برمي‌گردد، اما شاهد آن بوديم که اداره اوقاف شهرري به بهانه ساماندهي بدون هماهنگي با اداره ميراث فرهنگي شهرري و بدون انجام بررسي‌هاي تخصصي و همچنين به بهانه بازپيرايي، اقدام به تخريب قسمت بزرگي از قبرستان کرده است که تعداد زيادي از قبور از بين بروند.»
هر چند هنوز جلسه شوراي فني اداره کل ميراث فرهنگي استان تهران برگزار نشده است تا طرح هيات امناي امامزاده رد يا تائيد شود اما بر اساس مشاهدات خبرنگار ايسنا کارگران همچنان در ضلع شمال شرقي امامزاده که به گفته کارشناس اداره اوقاف، جزو قبرستان تاريخي نيست و پيش‌تر سنگ قبرهاي آن شکسته شده، کار مي‌کنند.
منبع: isna.ir