چه خبر - چگونه ديابت را کنترل کنيم
دکتر محمد پژوهي، فوق تخصص غدد درون ريز و متابوليسم، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران: «ديابت» بيماري درمان ناپذيري است که در صورت ناتواني بدن در استفاده درست از قند (گلوکز) به عنوان اصلي ترين منبع تامين انرژي بروز مي کند. در اين صورت گلوکز جذب سلول ها نمي شود، در خون افزايش مي يابد و از طريق ادرار دفع مي شود.
اين افزايش غيرعادي گلوکز در خون «هايپرگليسمي» ناميده مي شود که مي تواند در طولاني مدت زمينه ساز عوارضي بر چشم، کليه، قلب و عروق خوني باشد. افزايش ميزان قند خون از 130 گرم بر دسي ليتر در حالت ناشتا و 200 گرم بر دسي ليتر 2 ساعت پس از صرف غذا نشان دهنده ابتلا به ديابت خواهدبود.
ديابت ممکن است ناشي از ناتواني جزيي يا کلي لوزالمعده در توليد انسولين؛ هورمون ضروري براي جذب گلوکز در سلول ها يا اختلالات سلولي در استفاده از انسولين باشد. در هر دو صورت، سلول ها از مهم ترين منبع تامين انرژي محروم مي مانند که با پيامدهاي جدي فيزيولوژيک مانند خستگي مفرط يا عدم بهبود جراحات بروز مي کند. ترشح نشدن انسولين قند خون را افزايش مي دهد که براي جبران اين کمبود، فرد نياز به تزريق يک يا چند نوبت انسولين دارد.
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : بيماري ديابت و نکاتي که بتوانيد با اين بيماري راحت تر زندگي کنيد
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : ديابت درمان قطعي دارد؟
علائم ابتلا به ديابت
علائم هشداردهنده ابتلا به ديابت در انواع اين بيماري مشابه است و مهم ترين آنها عبارتند از:
تکرر ادرار، به خصوص در زمان خواب شبانه
افزايش احساس گرسنگي و تشنگي
کاهش وزن
ضعف و خستگي مفرط
تاري ديد
افزايش عفونت هاي پوست، لثه، مثانه و دستگاه تناسلي
کاهش روند بهبود جراحات
بي حسي يا احساس مورمور در دست ها و پاها
بي توجهي به علائم هشدار و درمان نامناسب وضعيت بيماري را وخيم تر مي کند و عوارض جدي تري به دنبال خواهدداشت.
عوارض احتمالي ديابت
عوارض مرتبط با ديابت بسيار شايع است، به طوري که از هر 10 بيمار، 4 نفر صرف نظر از نوع ديابت از اين عوارض رنج مي برند. افزايش سطح گلوکز در خون حتي به طور موقت نيز زمينه ساز چنين مشکلاتي مي شود. هرچه سن ابتلا به ديابت پايين تر باشد، احتمال تشديد عوارض نيز بيشتر است. با اين حال مي توان با کنترل درست و مداوم بيماري، تا حد امکان از بروز عوارض پيشگيري کرد. به طور کلي، همه اندام هاي بدن، به خصوص قلب، عروق خوني، کليه ها، سيستم عصبي و چشم ها از ديابت کنترل نشده آسيب مي بينند. ديگر اندام ها نيز در طولاني مدت درمعرض خطر هستند زيرا افزايش قند خون ديواره مويرگ هاي خوني که اکسيژن و مواد مغذي را به بافت مي رسانند، ضعيف مي کند.
عوارض چشمي ديابت
ديابت به تدريج بينايي را دچار تحليل مي کند و معمولا به شبکيه آسيب مي رساند. همچنين ممکن است زمينه ساز آب مرواريد و گلوکوم و حتي باعث نابينايي شود. اختلالات بينايي شايع ترين عوارض ديابت است که همه مبتلايان به ديابت نوع 1 و 60 درصد مبتلايان به ديابت نوع 2 را درگير مي کند.
عوارض عصبي
نوروپاتي يا بيماري هاي اعصاب محيطي به حالتي گفته مي شود که اعصاب را درگير مي کند و با درد همراه است. عدم جريان خون مطلوب (اکسيژن رساني ناکافي به اعصاب) و سطح بالاي گلوکز به ساختار اعصاب آسيب مي رساند. در بيشتر موارد افراد مبتلا به ديابت از سوزش، کاهش حساسيت و درد ابتدا در انگشتان دست و پا و سپس به تدريج در ديگر اندام ها رنج مي برند. اين مشکل حتي مي تواند به اعصاب کنترل کننده گوارش، ريتم قلبي، فشار خون، اندام هاي جنسي و مثانه نيز آسيب برساند. 40 تا 50 درصد بيماران ديابتي نوع 1 و 2 در 10 سال نخست ابتلا به ديابت دچار چنين اختلالاتي نيز مي شوند.
افزايش زمينه بيماري هاي عفوني
افزايش قند خون و خستگي اغلب بيمار ديابتي را در معرض خطر بيشتر ابتلا به عفونت هاي دوره اي مي کند که به سختي درمان مي شوند. اين عفونت ها ممکن است در سطح پوست، لثه ها، مجاري تنفسي، واژن و مثانه باشد. به علاوه، ديابت روند بهبود را نيز کاهش مي دهد که عفونت در جراحات را تشديد مي کند. عفونت هاي پا شايع ترين نوع اين مشکل است و در صورتي که ناشي از نوروپاتي باشد نيز باعث زخم هاي جدي مي شود که اغلب چاره اي جز قطع عضو نخواهدبود.
عوارض کليوي
بافت کليه از تعداد بسيار زيادي عروق خوني تشکيل شده که نقش آنها دفع مواد سمي و زائد از خون است. از آنجا که ديابت به عروق خوني آسيب مي رساند، عروق کليه نيز به خوبي نمي توانند وظيفه خود را انجام دهند و به تدريج ضعيف مي شوند و حتي منجر به نارسايي مزمن کليه خواهند شد. شايان ذکر است که پرفشاري خون نيز عامل جدي چنين اختلالاتي خواهدبود.
عوارض قلبي- عروقي
ديابت در تشديد بروز بيماري هاي قلبي- عروقي تاثير دارد، به طوري که چنين بيماري هايي در افراد مبتلا به ديابت 2 تا 4 برابر بيشتر از ديگران است. مقدار بالاي قند خون زمينه ساز تشکيل لخته هاي خون مي شود که در طولاني مدت، انسداد عروق خوني نزديک به قلب يا مغز را در پي دارد. سن، وراثت، پرفشاري خون، چاقي و استعمال دخانيات اين خطر را تشديد مي کنند. به طور متوسط، بيماران مبتلا به ديابت نوع 2، حدود 5 تا 10 سال زودتر فوت مي کنند که بيماري هاي قلبي- عروقي تاثير قابل توجهي در آن دارد.
عوامل خطر ابتلا به ديابت
زمينه ژنتيک علاوه بر اينکه در بروز ديابت نوع 1 نقش دارد مي تواند در ابتلاي نوع 2 بيماري نيز تاثيرگذار باشد. البته ديگر علل زمينه ساز ديابت نوع 1 هنوز به طور دقيق مشخص نيست، اما در مورد ديابت نوع 2 مي توان به بي تحرکي، شيوه تغذيه غربي (مصرف زياد چربي هاي اشباع و منابع حيواني، کاهش مصرف فيبرهاي گياهي)، اضافه وزن، به خصوص در بافت شکم و پرفشاري خون اشاره کرد.
شيوه زندگي ديابتي
تا امروز هنوز هيچ درمان قطعي اي براي ديابت شناسايي نشده و اقدامات درماني شامل کنترل قند خون و تامين مقدار مورد نياز انسولين است. علاوه بر اين، بيماران ديابتي بايد توجه جدي به برنامه غذايي و انجام تمرينات مناسب ورزشي داشته باشند. درواقع، اين اقدامات غيردارويي مي تواند منجر به کاهش دوز دارو و پيشگيري از بروز عوارض شود.اضافه وزن و بي تحرکي به طور جدي سلامت افراد ديابتي را تهديد مي کند. کنترل مقدار و نوع منابع قندي و نشاسته، مصرف بيشتر فيبرهاي غذايي به دليل کاهش جذب قندها و مصرف چربي هاي مفيد گياهي به جاي روغن هاي حيواني از جمله اصول مهم تغذيه هستند که به بهبود کيفيت زندگي بيماران کمک مي کنند.
حداقل 30 دقيقه ورزش روزانه نيز در اين بيماران موجب کاهش قند خون، کنترل فشار خون، تقويت ماهيچه هاي قلب، حفظ تناسب اندام، افزايش احساس نشاط و کاهش دوز دارو مي شود. البته بهتر است در رابطه با وضعيت جسماني و نوع تمرينات ورزشي با پزشک مشورت شود. کنترل استرس هاي روزمره نيز از دو جهت اهميت دارد؛ نخست اين که در چنين شرايطي فرد توجهي به وضعيت سلامت مانند تغذيه درست و... ندارد و دوم اين که استرس به طور مستقيم بر قند خون تاثير دارد. در بعضي افراد هورمون هاي استرس مانند کورتيزول و آدرنالين آزادسازي گلوکز از کبد را در خون افزايش مي دهد. در بعضي ديگر نيز سبب کاهش اشتها و افت قند خون مي شود. تمرينات آرام سازي، تنفس عميق و خواب مطلوب نيز به کاهش سطح قند خون ناشي از استرس و مديريت اين هيجان کمک مي کند.
7 توصيه طلايي براي کنترل ديابت با رژيم غذايي
بي شک تغذيه يکي از مهم ترين جنبه هاي تاثيرگذار بر سلامت است که ديابت نيز از اين قاعده مستثني نيست. تغذيه درست علاوه بر اين که مي تواند نقش قابل توجهي در پيشگيري از ديابت داشته باشد، توجه به چنين اصولي حتي پس از ابتلا نيز مي تواند به کنترل بيماري و جلوگيري از وخامت عوارض کمک کند.
1. براي کنترل ديابت وعده هاي غذايي بايد منظم باشد
رعايت نظم در برنامه غذايي براي جلوگيري از نوسان قند خون بسيار مهم است. توصيه مي شود بيماران ديابتي وعده هاي اصلي غذا را در ساعات منظمي ميل کنند و براي جلوگيري از افت قند خون و کاهش ولع براي غذا خوردن، حتما 2 تا 3 وعده سالم نيز داشته باشند. اين مساله به خصوص در مورد بيماراني که انسولين تزريق مي کنند يا سابقه افت قند خون دارند، اهميت بيشتري دارد.
2. براي کنترل ديابت نبايد صبحانه را فراموش کنيد
صبحانه اساسي ترين وعده غذايي است که 25 درصد کالري مورد نياز بدن را تامين مي کند و به هيچ وجه نبايد حذف شود. يک منبع غلات مانند نان سبوس دار، نوشيدني و لبنيات حتما بايد در وعده صبحانه وجود داشته باشد. توصيه مي شود بيماران ديابتي در مصرف کره افراط نکنند زيرا چربي ها جذب قندها را کاهش مي دهند و منجر به افزايش سريع قند خون مي شوند. اگر نان سفيد ميل مي کنيد، بهتر است از خوردن مربا صرف نظر کرده و به جاي آن پنير، تخم مرغ و ژامبون را به عنوان يک منبع پروتيين مصرف کنيد. بيماراني که ملزم به مصرف دارو در صبح هستند بايد در مورد زمان دارو و صرف صبحانه با پزشک مشورت کنند.
3. کنترل ديابت با کاهش دريافت چربي هاي اشباع و پيشگيري از اضافه وزن
80 درصد بيماران مبتلا به ديابت نوع 2 دچار اضافه وزن هستند. اين در حالي است که کاهش 5 درصدي وزن تاثير بسيار بالاتري در تعادل و حفظ قند خون نسبت به مصرف داروهايي مانند متفورمين دارد که ابتدا تجويز مي شوند. درواقع اين توصيه دو هدف را دوربين مي کند؛ بهبود حساسيت بدن نسبت به انسولين و تعادل قند خون ناشي از کاهش وزن و از طرفي کاهش خطر بروز بيماري هاي قلبي- عروقي زيرا چربي هاي اشباع به قلب و عروق آسيب مي رسانند.
البته براي اين مقدار کاهش وزن نيازي به رژيم هاي سخت نيست و فقط بعضي تغييرات در عادات غذايي مي تواند حدود يک کيلوگرم از وزن را در ماه کم کند. به عنوان مثال مصرف خامه، کره، فست فودها و گوشت هاي چرب محدود شده و به جاي آنها مرغ، بوقلمون، تخم مرغ، گوشت هاي کم چرب و ماهي در برنامه غذايي گنجانده شود. البته تغيير در عادات غذايي يکباره مشکل خواهد بود و هر فردي بايد متناسب با شرايط جسمي تغذيه متنوع و متعادل را رعايت کند.
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : فقط با قند به ديابت مبتلا نمي شويم
4. براي کنترل ديابت گروه هاي غذايي مختلف مصرف کنيد
بشقاب غذاي بيمار ديابتي بايد حاوي 10 تا 15 درصد گوشت يا ماهي براي تامين پروتيين، مقداري سبزيجات سرشار از فيبر (لوبيا سبز، تره فرنگي و...) براي کاهش جذب قندها، يک سهم حبوبات يا غلات، يک ميوه، يک سهم ماست طبيعي يا پنير و يک برش نان ترجيحا سبوس دار باشد. در مصرف ميوه ها نيز نبايد زياده روي کرد زيرا بيشتر آنها حاوي قندها ساده هستند که به سرعت جذب مي شوند.
5. براي کنترل ديابت در هر وعده غذايي نشاسته مصرف کنيد
خوراکي هاي حاوي نشاسته مانند غلات، سيب زميني و مغزها به حفظ قند خون کمک مي کنند و مانع احساس گرسنگي مي شوند. همچنين افت قند خون را در صورت تزريق انسولين يا مصرف داروهاي سولفاميد کاهش مي دهند. گرچه آردهاي سبوس دار ارجحيت غذايي براي همه افراد از جمله بيماران ديابتي است، اما اگر منابع تامين آنها ارگانيک نباشد، ممکن است حاوي مقدار زيادي سم و آفت کش باشند. به همين دليل توصيه صرف به مصرف آنها نمي شود. همچنين بهتر است تنوع منابع وجود داشته باشد و کنار انواع آردها، برنج و ديگر منابع نشاسته نيز ميل شود.
6. براي کنترل ديابت مي توانيد قند ها را به همراه غذا مصرف کنيد
ابتلا به ديابت به معناي محروميت هميشگي از خوراکي هاي شيرين نيست، اما براي اين که قند خون دچار نوسان نشود، مصرف قندها از جمله ميوه ها بايد همراه غذا باشد. همچنين دسرهاي شيرين، انواع شيريني و بستني نيز به يکبار در هفته محدود شود. انواع ميوه و سبزي البته در حد تعادل بهترين ميان وعده خواهدبود.
7. براي کنترل ديابت به برچسب مواد غذايي دقت کنيد
خوراکي هايي مانند آبميوه ها حتي اگر حاوي شکر اضافي نباشند، باز هم قند فراواني دارند. بعضي از انواع آبميوه هاي صنعتي حتي شيرين تر از نوشابه هاي گازدار هستند و هيچ ارزش غذايي اي ندارند. پس بهتر است حتما درصد شکر را روي برچسب کالا بررسي کنيد.
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد :ديابت، 20 غذايي كه دشمن ديابت هستند
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : ميوه هاي ممنوعه در ديابت
منبع: bartarinha.ir