چاپ

چه خبر - "خانه مادري": نقد فيلم آباجان

اواخر دهه پنجاه و اوايل دهه شصت به سبب وقوع انقلاب و جنگ، پتانسيل بالايي براي روايت هاي سينمايي داشته و دارد تا حدي که مي توان ژانر دفاع مقدس را به عنوان تنها ژانر تثبيت شده سينماي ايران دانست. در اين ژانر ابراهيم حاتمي کيا و رسول ملاقلي پور با ساخت فيلم هاي اثرگذار سعي کردند نگاه ديگرگونه اي به آن دوران داشته باشند اما از کارگردانان نسل جديد در چند سال اخير کمتر کارگرداني سمت فيلمسازي در اين ژانر رفته است. چرا که هم بازسازي معماري دروني و بيروني ساختمانها دشوار و در مواردي غير ممکن است و هم به لحاظ محتوايي با انواع و اقسام خطوط قرمز مواجه مي شود اما هاتف عليمرداني با ساخت آباجان سعي کرده لايه اي ديگر از مناسبات زمان جنگ را به تصوير بکشد.

مهمترين برگ برنده عليمرداني پرهيز از کليشه پردازي است. از شخصيت هاي منزه و مومن به شکل غلو آميز، خبري نيست و بيشتر شخصيت ها رنگ و جلوه اي خاکستري دارند. از آباجان به عنوان قهرمان داستان گرفته تا داماد خانواده که يکي از بهترين شخصيت پردازي هاي روايت هاي مربوط به ژانر دفاع مقدس مي تواند باشد.کاظم به مواد مخدر اعتياد دارد اما اعتياد را به باجناقش نسبت مي دهد تا او و همسرش را از خانه پدري بيرون کند و سهم همسر خود را بيشتر و بهتر بالا بکشد.از اين مهمتر فرزند به جنگ رفته خانواده را شهيد جلوه داده و خودش را يار غار او و همرزمش تا نگاه ستايش آميز آباجان شامل حالش شود. چنين شخصيت پردازي نشان مي دهد که مي توان ريسک کرد و از نگاه خير مطلق و شر مطلق فاصله گرفت. در پايان فيلم ، موشک دقيقا در مدرسه مي خورد تا داماد حيله گر به نوعي تقاص کارش را بدهد.

لايه محتوايي ديگر داستان، ازدواج مجدد پدر خانواده است که کاملا قابل انطباق بر ما به ازاي بيروني است و آباجان به نوعي قرباني اين وضعيت شده. وضعيتي که محصولي مثل رابطه پر رمز و راز دختر و پسر جوان خانواده دارد. علاوه بر اين هر کدام از شخصيت ها از لحاظ سياسي جهان بيني متمايزي دارند تا به طور شماتيک خانواده آباجان با نمونه هاي واقعي هم خواني داشته باشد ودر نگاهي سمبليک خود آباجان نمادي از مام وطن باشد؛ جمع اضدادها

فيلم آباجان

به اين ترتيب آباجان ، به جاي يک مادر کليشه اي فيلمهاي ايراني، به شخصيتي چند وجهي بدل مي شود و بازي فوق العاده فاطمه معتمد آريا هم طراحي جزيي نگر اين شخصيت را کامل مي کند. معتمدآريا با هوش و ذکاوتي استادانه از لهجه و زبان آذري در خدمت نوسانات حسي شخصيت آباجان بهره گرفته، طوري که هم خنده هايش قابل باور است و هم ناله هاي ممتدش و از همه بهتر رقص سماع گونه او پس از آگاهي از زنده بودن فرزندش با ديدن تصويرش در تلويزيون. در استفاده از زبان بدن هم هوش معتمدآريا و کارگردان قابل ستايش است. از طرز نشستن و گرفتن چادر گرفته تا طرز راه رفتن که به خوبي شخصيتي بزرگ تر از خودش را ملموس جلوه مي دهد. طراحي صحنه و لباس مهندسي شده،فيلمبرداري با ترکيب منسجم تصوير پردازي رئاليستي و ناتوراليستي و بازي به اندازه و جذاب بازيگران -غير از معتمد آريا حميدرضا آذرنگ و شبنم مقدمي نيز به خوبي بازي کرده اند- مهمترين نقاط قوت ساختار آباجان هستند که تماشاي آن را به عنوان فيلمي روشنگرانه از يک وضعيت ملتهب قابل توصيه مي کند. فضاسازي ملموس خانه داستان زمان مهم و قابل ستايش جلوه مي کند که در يابيم در چند سال اخير در فيلمها و سريال هاي ايراني در بازسازي مقطع زماني مورد نظر تا چه حد سوتي و گاف داده اند اما در آباجان با دقتي مثال زدني حتي به هم نوايي باند صوتي فيلم با زمان و مکان موقعيت ها فکر شده است.
آباجان در کارنامه عليمرداني در نقطه فراز قرار مي گيرد. فيلمي بي ادعا و شريف که نشان مي دهد کارگردانش سعي در تجربه گرايي دارد. آن هم در بخش خصوصي و مستقل که از بودجه هاي چند ده ميلياردي دولتي خبري نيست و در واقع عليمرداني از فروش فيلم هاي قبلي اش هزينه توليد آباجان را تامين مي کند. او با وجود موفقيت در ساخت فيلمهاي تجاري با ساخت چنين فيلمهايي وجه هنري و روشنگرانه سينما را علاوه بر وجه صنعتي در نظر مي گيرد و فيلم دلي خودش را ساخته تا به نوعي تجربيات زيست شده اش را با زبان سينما منتقل کند.

نوشته: محسن جعفري راد

گروه فرهنگ و هنر

منبع: cinematicket.org