چاپ

چه خبر - چه اتفاقي مي افتد اگر فضايي ها تماس بگيرند؟

دريافت احتمالي پيام هاي ارسالي از بيگانگان فرازميني را يکي از بزرگ ترين کشف هاي آينده تاريخ بشر مي دانند؛ آيا براي اين رويداد عظيم و اثرات گسترده آن آماده ايد؟

در آگوست 2016، جهان مبهوت اين خبر شد که سيگنالي احتمالا از بيگانگان فضايي هوشمند دريافت شده است. اين سيگنال با راديوتلسکوپي روسي دريافت شده بود و غيرطبيعي به نظر مي رسيد؛ کاشفان آن هيچ توضيحي برايش نداشتند و مي گفتند شايد اولين نشانه ما از وجود بيگانگان هوشمند فضايي باشد. معلوم شد اين سيگنال هم مثل بسياري موارد پيش از آن، حاصل تداخل امواج ارسالي از زمين (به احتمال زياد ماهواره اي در مدار) بود؛ اما اين رويداد نکته مهمي را مشخص کرد: يافتن حيات فرازميني، سروصداي زيادي به راه مي اندازد و وقتي اين اتفاق رخ دهد، احتمالا مهم ترين رويداد تاريخ بشر رقم خواهد خورد.

بيشتر تلاش هاي ما براي يافتن حيات هوشمند فرازميني، ساده و ابتدايي و با سرمايه گذاري اندک بوده است. در حال حاضر، شايد شناخته شده ترين سازماني که اين مسئوليت را بر عهده دارد، «موسسه ستي» يا «جستجوي هوش فرازميني» (seti) در کاليفرنياي ايالات متحده آمريکاست که با چند آنتن راديويي به نام «مجموعه تلسکوپ آلن» جستجو را انجام مي هد.

گروه ها و سازمان هاي ديگري هم در گوشه و کنار جهان هستند که در اين شکار سهيم اند. مي توان گفت که آنها جامعه اي کوچک را تشکيل مي دهند که اطلاعات را با هم قسمت و در مورد آنها مباحثه مي کنند و عواقب مختلف اکتشاف را مد نظر قرار مي دهند. اخيرا ميلياردر و کارآفريني روس به نام «يوري ميلنر» مبلغ 100 ميليون دلار در پروژه «گوش دادن پيشگامانه» (breakthrough listen) سرمايه گذاري کرده است که طرحي 10 ساله براي اجاره تلسکوپ و سرعت بخشيدن به جستجوهاست.

حقيقت ناخوشايند اين است که تا اين لحظه با وجود پنج دهه جستجو، چيزي دريافت نکرده ايم. در کهکشان راه شيري، 100 تا 200 ميليارد ستاره وجود دارد که بيشترشان دست کم يک سياره دارند و اين کهکشان، يکي از صدها ميليارد کهکشاني است که در جهان قابل مشاهده وجود دارد؛ با اين حساب، سکونتگاه هاي بالقوه اي براي حيات خارج از زمين وجود دارد، پس آنها کجايند؟

«جري هارپ»، مدير مرکز پژوهش هاي موسسه ستي مي گويد: «ما دو سه بار چيزي پيدا کرديم که ما را بسيار هيجان زده کرد اما هرگز چيزي نديده ايم که بتواند نشانه اي از حيات فرازميني از دور دست باشد.» شايد دليل اصلي اين ناکامي اين است که هنوز به اندازه کافي جستجو نکرده ايم.

نامزدهاي فراوان؟

ستي در روزهاي آغازين خود، به فهرستي از چند هزار منظومه بالقوه سکونت پذير با نام «هب کت» (habcat) براي جهت دهي به جستجوها تکيه داشت؛ اما با راه اندازي «تلسکوپ فضايي کپلر» ناسا در سال 2009، حالا هزاران سياره پيدا شده اند که بعضي از آنها شباهت قابل توجهي به زمين دارند و توجه اخترشناسان را به خود جلب کرده اند. زماني فکر مي کرديم سياره ها کمياب اند، حالا مي دانيم که تعدادشان زياد است و حتي فراوان اند. در طول اين چند دهه، ستاره هايي هم که دنبال شان مي گرديم، تغيير کرده اند.

در آغاز، جستجوهاي روي ستاره هايي مثل خورشيد خودمان متمرکز بود. هر چه باشد، مي دانيم زندگي روي زمين جريان دارد، پس چرا به دنبال دنيايي مشابه دنياي خودمان نباشيم؟ اما حالا مي دانيم که ستاره هاي بسيار کوچک تر از خورشيد که کوتوله سرخ نام دارند، 80 درصد ستارگان آسمان را تشکيل مي دهند و ممکن است شرايط زندگي را فراهم کنند. پس آنها هم به جستجوي حيات فرازميني اضافه شده اند. از سوي ديگر، فضا حتي در مقابل امواج راديويي و الکترومغناطيسي هم بي رحم است و اگر حيات هوشمندي خارج از زمين وجود داشته باشد، شايد ما براي آگاهي از آن به تلسکوپ هاي قدرتمندتر و بزرگ تري نياز داشته باشيم. پروژه هاي آتي مثل «آرايه يک کيلومتر مربعي» (ska) دانش ما را گسترش مي دهند و ما را يک گام به کشفي که به اعتقاد بسياري در آستانه آن قرار داريم، نزديک تر مي کنند.

قواعد سفت و سخت

ستاره شناسان براي يافتن سيگنال ها، تلسکوپ ها را روي ستارگان دوردست تنظيم مي کنند و به دنبال الگوهاي غيرعادي روي فرکانسي مشخص در ميان امواج راديويي مي گردند. اگر ناهنجاري يافت شود، سيگنال دوباره مشاهده مي شود و اگر ناپديد شود، آن را به حساب تداخل امواج حاصل از چيزي روي زمين، مانند ماهواره مي گذارند، اما اگر سيگنال پنج بار از همان نقطه آسمان مشاهده شود، آن وقت موضوعت جالب مي شود. در اين مرحله سيگنال ظاهرا از بيگانگان فرازميني صادر شده است.

موسسه ستي از سامانه اي خودکار براي غربال کردن هزاران سيگنال در ساعت استفاده مي کند که 10 درصد آنها از مرحله اول عبور مي کنند. البته تا به حال هيچ کدام از مرحله نهايي نگذشته اند اما حدود 300 ميليون سيگنال جالب در طول سال هاي گذشته پيدا شده است. قواعد سختگيرانه ستي حکم مي کند پيش از آن که اطلاعات به عموم درز کند، مشخص شود که سيگنال از طرف بيگانگان بوده است؛ اما شايد روزي سيگنالي از همه اين آزمون ها به خوبي عبور کند.

با وجود عواقب گسترده اين اکتشاف، تقريبا با اطمينان مي توان گفت که در ابتدا با آن مثل ديگر کشف هاي علمي برخورد مي شود؛ به تدريج ديگر موسسه ها و سازمان ها آگاه مي شوند و سپس، قسمت خوب ماجرا آغاز مي شود. هارپ مي گويد: «مسابقه اي بر سر اين شروع مي شود که چه کسي مي تواند اول، سيگنال را رمزگشايي کند. گشودن قفل آن زبان، جايزه نوبل دارد.»

لطفا تقلب برسانيد!

اولين گام اين است که تعيين شود آيا سيگنال مانند امواج راديويي که ما روزانه مخابره مي کنيم، تنها آلودگي صوتي معمولي است يا پيامي هدفدار درون آن گنجانده شده است. اگر اولي باشد، پيام تنها به اين درد مي خورد که به ما بگويد تنها نيستيم و شايد بتوانيم سيگنال هاي سرگردان ديگري از تمدن هاي دوردست پيدا کنيم. اگر دومي باشد، احتمال زيادي دارد که نوعي کليد يا برگه تقلب، درون آن پنهان شده
باشد و به رمزگشايي از پيام کمک کند.

«جان اليوت» از «دانشگاه ليدزبکت» و عضو شبکه پژوهش ستي انگلستان که بخش اعظم پژوهش هاي خود را صرف چگونگي رمزگشايي از سيگنال هاي بيگانه کرده است، مي گويد: «پيام هدفمند، اگر حاوي برگه تقلب باشد، شايد سلامي از طرف ديگران باشد که در اين صورت، شانس بالايي براي رمزگشايي آن داريم. اين شرايط تا حدودي شبيه ملاقات با فردي در جنگل هاي آمازون است که از قبيله اي آماده که تا به حال با دنياي خارج تماسي نداشته است. تنها لازم است به درختي اشاره کنيد و بگوييد درخت، يا به سنگي اشاره کنيد و بگوييد سنگ. براي آنها فهم آن واژه به معناي آن شيء است. اين کاري است که برگه تقلب بايد انجام دهد.»

جواب دادن يا ندادن؟

اگر فرض را بر اين بگذاريم که مي توانيم پيام را رمزگشايي کنيم، آن وقت موضوع واقعا جالب مي شود. قطعا بحث داغي به راه مي افتد که آيا بايد به اين پيام پاسخ بدهيم يا خير. بسياري از دانشمندان معتقدند که بايد هر دو روي سکه را ببينيم و بعضي نگرانند که افشاي حضورمان، مي تواند بيگانگان متخاصم را به زمين دعوت کند تا زمين ما را غارت کنند و بشريت را از بين ببرند، اما بعضي ديگر خوش بين ترند و روي اين موضوعت تاکيد مي کنند که مسافت ميان ما (زمين و منشأ پيام) احتمالا بيشتر از آن است که بتوان به راحتي آن را طي کرد. از سوي ديگر، اگر زمان زيادي را صرف کشف اين موضوع کرده ايم که تنها نيستيم، چرا نبايد پاسخ دهيم؟

اليوت مي گويد: «من قطعا در جبهه موافق هستم. بهتر است جواب بدهيم. واقعا فکر مي کنم حيف است که اين کار را نکنيم. اصل موضوع اين است که ما مي خواهيم بدانيم آيا کسي غير از ما وجود دارد يا نه. اميدواريم که اين طور باشد؛ و اگر شواهدي پيدا کنيم، نبايد ساکت بمانيم. به نظر من اصلا درست نمي رسد.»

در اين جبهه گروه ديگري وجود دارد به نام «پيام رساني به هوش فرازميني» (meti) که معتقد است بايد دائما پيام هاي هدفمندي را مخابره کنيم به اين اميد که پاسخي دريافت کنيم؛ نه اين که منتظر باشيم تصادفا سيگنالي پيدا کنيم. «داگلاس واکوک»، رييس «ستي» مي گويد: «اگر مخابره پيام به ستاره هاي نزديک را به طور جدي شروع کنيم، همه ستاره ها را تا فاصله 50 سال نوري از زمين هدف بگيريم و منتظر پاسخ بمانيم، تا 100 سال ديگر مي توانيم پاسخي احتمالي را از چند هزار ستاره اي که ساکنان آن پيام ما را دريافت کرده اند، بشنويم.»

ارتباط از نوع ...

اگر ارتباط دو طرفه اي شکل بگيرد، فاصله دو منظومه مشخص مي کند که چه نوع گفتگويي مي توانيم داشته باشيم. اگر منظومه بيگانه نسبتا نزديک و در فاصله کمتر از 50 سال نوري باشد، مي توانيم با فاصله چند نسل صحبت کنيم. اگر خيلي دورتر، يعني در فاصله هزار سال نوري باشد، رفت و برگشت پيام ها به اندازه چند هزاره طول مي کشد. اين احتمال مي رود در حالي که مردم طي چند عصر در انتظار پاسخ مي مانند، اين پيام ها باعث ايجاد شبه دين شوند. هارپ مي گويد: «شايد فرقه هاي کوچک و چيزهايي شبيه آن ايجاد شود.»

اما آخرش چه؟ اين پرسش که آيا ما تنها هستيم يا خير، حتما يکي از بزرگ ترين رازهاي حل نشده است و پاسخ آن تاثير گسترده اي به همراه خواهد داشت. شايد مفهوم حيات را به شکل کنوني اش براي هميشه تغيير دهد. شايد هم اصلا چيزي را تغيير ندهد. هيچ راهي نداريم که بخواهيم از اين موضوع مطمئن شويم. تا آنجا که به خود «ستي» مربوط مي شود، اين موسسه از حاشيه علم به داغ ترين موضوع روي زمين تبديل مي شود. هارپ مي گويد: «اين شناسايي به برنده شدن در بخت آزمايي مي ماند؛ اما شانس بالايي وجود دارد که موسسه ستي را نابود کند و ديگر موسسات علمي جاي آن را بگيرند.»

اما با وجود شواهدي که احتمال وجود جهان هاي بي شمار سکونت پذير را خارج از زمين مطرح مي کنند، هنوز چيزي از آنها نشنيده ايم. شايد مسير پيدايش و پيشرفت موجودات دانشمند، مشکل است و ديگران هنوز موفق به انجام اين کار نشده اند. درست است که نزديک به 14 ميليارد سال از آغاز عالم گذشته است؛ اما اگر در نظر بگيريد که جهان چند هزار ميليارد سال عمر خواهد کرد، زمين در مراحل نسبتا اوليه عالم (حدود 10 ميليارد سال پس از مهبانگ) شکل گرفته است و به همين دليل، هنوز فرصت زيادي براي شکل گيري سيارات زيست پذير در ديگر نقاط عالم باقي است اما اين به آن معني نيست که در ديگر نقاط عالم، جاي مناسبي براي سکونت هوشمندان فرازميني وجود ندارد.

اليوت مي گويد: «برقراري تماس بسيار محتمل است. مکان هاي بسياري حتي در منظومه شمسي ما وجود دارند که مي توانند از حيات پشتيباني کنند؛ البته شايد اين گونه حيات، هوشمند نباشد.» شايد هنوز به اندازه کافي نگشته ايم و ديگراني آن بيرون وجود دارند که يا منتظرند خبري از ما بشنوند يا از دور منتظرند تا ما از نظر فني به مرحله پيشرفته تري برسيم.

اما شايد ما به راستي تنها باشيم. با توجه به آمارهاي تحقيقاتي اين موضوع بعيد است و اين نظر در حلقه هاي ستي چندان شنيده نمي شود. هارپ مي گويد: «من سابقا خيلي مطمئن تر بودم که چيزي آن بيرون وجود دارد. به نظر من در 100 سال آينده مي توانيم مطالعه بخش خوبي از کهکشان را با راديوتلسکوپ هاي بهتر و بزرگ تر شروع کنيم و اگر حيات هوشمند را پيدا نکنيم، مجبوريم به جستجو در کهکشان هاي ديگر بپردازيم. نااميد کننده است، اما فکر مي کنم تا آن زمان چيزهاي بيشتري خواهيم دانست.» با وجود اين خوش بين بودن راحت است. مطمئنا چيز ديگري خارج از زمين ما وجود دارد و وقتي آن را پيدا کنيم، بهتر است آماده باشيم.

منبع: مجله همشهري دانستنيها