چه خبر - ارتباط بين ناراحتي‌هاي رواني و درد بدن
- مادر جان گفتي کجات درد مي‌کنه؟
ـ همه جام آقاي دکتر. همه جام.
اين دو جمله براي همه پزشکان عمومي و همچنين کساني که بخصوص وظيفه نگهداري از يک فرد سالمند را برعهده دارند، بسيار آشناست. افراد بسياري با دردهاي جسماني و گاهي مداوم و متعدد، بارها به پزشکان مختلف مراجعه مي‌کنند، اما پس از انجام اقدامات مختلف تشخيصي و عکسبرداري‌ها و آزمايشات مختلف و با يک کيسه پر از انواع مسکن‌ها، در حالي که بهبودي نداشته‌اند به سراغ يک پزشک ديگر مي‌روند و... .
بدن درد و اختلالات روانپزشکي
در افراد مختلف بيان ناراحتي‌هاي رواني به شکل‌هاي گوناگوني رخ مي‌دهد. در شرايطي که بيماري‌هاي روانپزشکي به‌عنوان يک موقعيت پذيرفته شده و قابل‌قبول پزشکي شناخته شده است، معمولا راه اصلي درمان اين مشکلات صحبت کردن از آنها و مراجعه به يک روانپزشک يا روان‌شناس است. در اين شرايط فرد از مشکلات خود با يک انسان متخصص سخن مي‌گويد و احتمال رسيدن به درمان بسيار بيشتر است، اما در بعضي افراد و بويژه در جوامعي که بيماري رواني براي اکثر افراد قابل قبول نيست و براي انسان‌ها سخت است که به اعضاي خانواده، دوستان و آشنايان از مشکلات رواني خود بگويند و مدام نگران اين هستند که بشنوند: به خودت تلقين نکن يا از اين حرف‌ها نزن.
وقتي بيماري رواني براي فرد اتفاق مي‌افتد، بيان آن به صورت دردهاي بدني رخ مي‌دهد و خانواده هم فرد را به سراغ پزشکاني مي‌برند که کار چنداني براي علاج دردهاي روان فرد از دستشان برنمي‌آيد. حال آن که مسکن اصلي درد اين افراد در دست روانپزشک است.
درد تدريجي و فراگير
دردهايي که علل رواني دارد، معمولا به صورت تدريجي اتفاق مي‌افتد و معمولا قبل از شروع آنها فرد علائمي از بيماري رواني از قبيل افسردگي را نشان مي‌دهد. اين دردها اکثرا متعاقب تشديد فشارهاي رواني و بعضا مشاجره خانوادگي ايجاد يا تشديد مي‌شود و معمولا با سابقه ضربه به بدن و نشانه‌هاي ظاهري مثل کبودي يا خونمردگي همراه نيست و از طرف ديگر با علائمي مانند تب يا افت سريع وزن بدن همراهي ندارد.
يک نکته بسيار مهم اين است که معمولا اين دردها گرچه ممکن است مانع به خواب رفتن فرد شود، اما او را از خواب بيدار نمي‌کند، اما اگر فرد حتي يکي از اين نشانه‌ها را داشته باشد بهتر است اول ارزيابي دقيق و معاينه کامل جسمي انجام شود و در صورت تشخيص پزشک مبني بر وجود علت رواني براي دردها به سراغ درمان مشکل روانپزشکي بروند.
چه بايد کرد؟
اين مشکل نيز مانند اکثر مشکلات روانپزشکي دو نوع راهکار دارد:دارويي و غيردارويي.
در اين افراد، روانپزشک مي‌تواند با تجويز مناسب دارو به بهبود خلق و عملکرد فرد و حتي کاهش درد وي کمک کند، اما در کنار مصرف دارو، خانواده‌ها و خود بيماران بايد به توصيه‌ها و آموزش‌هاي روانپزشکان به‌طور دقيق عمل کنند و در صورت صلاحديد روانپزشک به احتمال زياد روان‌درماني و مشاوره هم مي‌تواند کمک مناسبي کند.
خانواده‌ها بايد بدانند اگر بموقع و همراه با حمايت مناسب و به اندازه از بيمار، به دستورات روانپزشک معالج توجه و بيمار را ترغيب کنند که داروهايش را بموقع مصرف کند به احتمال زياد کمک موثري کرده‌اند که بيمار و خانواده از دردهايي رنج نبرند که از جايي عميق‌تر از جسم انسان مي‌آيد. از روان انسان که مي‌تواند تمام زندگي او را بسازد.
افسردگي، مهم‌ترين عامل
در بين بيماري‌هاي روان،اختلال افسردگي بيش از ديگر اختلال‌ها مي‌تواند خود را به صورت دردهاي جسمي نشان دهد. اين نوع از علائم افسردگي بويژه در سالمندان مي‌تواند بسيار شايع باشد و در اين بين سردرد، کمردرد، زانودرد و درد دست و پا به طور شايع در اين افراد ديده مي‌شود. اين در حالي است که گرچه شکايت اصلي اين افراد و خانواده آنها درد است، اما ساير علائم افسردگي مانند غمگيني، گريه‌هاي مکرر، خستگي، نااميدي و حتي افکار خودکشي هم در ايشان معمولا ديده مي‌شود.
مراجعه اول به روانپزشک يا روان‌شناس؟
روانپزشک يک پزشک متخصص است که پس از گرفتن مدرک پزشکي عمومي و پذيرش در آزمون تخصص يک دوره حداقل چهار ساله را به عنوان دستيار روانپزشکي طي کرده و پس از آن مدرک تخصص روانپزشکي يا همان اعصاب و روان را گرفته است. به همين دليل و با توجه به اطلاعات مناسبي که در زمينه افتراق دردهاي جسمي و رواني دارد، مي‌تواند اين کار مهم را انجام دهد.
پس اگر بيماري داريد که دردهاي متعدد جسمي و علائم غالب رواني دارد، حتي مي‌توانيد پيش از مراجعه به ساير همکاران پزشک، به روانپزشک مراجعه کنيد و خيالتان راحت باشد که اگر مشکل از جسم بيمار باشد او احتمالا متوجه مي‌شود و شما را به پزشک مربوط ارجاع مي‌دهد، اما با توجه به اين که همکاران روان‌شناس آموزش کافي در زمينه بيماري‌هاي جسمي پزشکي نديده‌اند احتمال دارد که نتوانند اين افتراق را انجام دهند و بيمار درمان مناسبي نگيرد. البته در صورت تائيد علل رواني براي دردها توسط پزشکان، روان‌شناسان باليني مي‌توانند در زمينه درمان‌هاي غيردارويي کمک بسزايي کنند.
دکتر محمدرضا شالبافان، روانپزشک وعضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي ايران
منبع:jamejamonline.ir