چاپ

براي خانم‌هاي بارداري که مشکل خاصي ندارند، بهترين روش بي‌حسي نخاعي به جاي بيهوشي عمومي است چون کمترين عارضه را براي مادر و جنين دارد.

تفاوت بيهوشي عمومي و بي حسي نخاعي

وقتي پزشکمان مي‌گويد به عمل جراحي نياز داريم، شايد خيلي از ما به اولين چيزي که فکر مي‌کنيم خطرهاي بيهوشي هنگام عمل باشد؛ از فوت در اثر بيهوشي گرفته تا تقلبي بودن داروها و به هوش آمدن در اتاق عمل و هنگام جراحي. در اين مطلب قصد داريم به اين رشته مهم در علم پزشکي بپردازيم و درباره ابهام‌هايي که در اين زمينه وجود دارد، با دکتر نيلوفر مسعودي، متخصص بيهوشي و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي، در اين‌باره گفت‌‌وگو کنيم.

بيهوشي چند نوع است؟

2 نوع بيهوشي وجود دارد؛ بيهوشي عمومي و بي‌حسي موضعي. در بيهوشي عمومي سطح هوشياري بيمار کاملا از بين مي‌رود ولي در بي‌حسي موضعي چنين نيست. بي‌حسي موضعي نيز 2 نوع دارد؛ بي‌حسي که از نخاع انجام مي‌شود و بي‌حسي همان قسمتي که قرار است عمل شود.

چرا بعضي از بيماران بايد بيهوشي عمومي بگيرند و بعضي نخاعي؟

اين موضوع به شرايط بيمار بستگي دارد؛ مثلا براي فردي که به بيماري ريوي مبتلاست، بيهوشي عمومي مناسب نيست چون در بيهوشي عمومي ماده‌اي وجود دارد که شل‌کننده عضلات است. اين عضلات در ريه‌ها نيز وجود دارند و چون از قبل نيز عمکرد ريه مشکل داشت، بيمار دچار ضعف مضاعف عملکرد ريوي خواهد شد. در اين بيماران بهتر است از بي‌حسي نخاعي استفاده شود. در خانم‌هايي که سزارين مي‌شوند نيز روش ارجح، بي‌حسي نخاعي است. به‌دليل شرايط خانم باردار احتمال برگشت محتويات معده به داخل ريه زياد است و بي‌حسي نخاعي اين احتمال را به حداقل مي‌رساند. البته خانم بارداري که دچار افت ناگهاني ضربان قلب جنين شده، بايد تحت بيهوشي عمومي قرار بگيرد چون در اين موارد بايد سرعت عمل زيادي داشت تا بتوان جان جنين داخل رحم را نجات داد. بيماري که با خونريزي شديد وارد اتاق عمل شده نيز بايد بيهوشي عمومي داده شود چون در بي‌حسي نخاعي عارضه‌ افت فشار وجود دارد و براي فردي که در اثر خونريزي فشارخون پاييني دارد، خطرناک است. اما وقتي بيماري تحت عمل جراحي مچ دست قرار مي‌گيرد، بي‌حسي از بازو انجام مي‌گيرد. اين بي‌حسي موضعي است و بيمار کاملا هوشيار است. فقط داروي مختصري براي کاهش اضطراب بيمار تجويز مي‌شود. براي بيماراني که ترس زيادي از عمل جراحي دارند، روش‌هاي بي‌حسي موضعي اصلا مناسب نيستند. نمي‌توان گفت کدام نوع بيهوشي بهتر است چون پزشک بايد براي هر بيمار جداگانه تصميم بگيرد. يعني مواردي مانند بيماري زمينه‌اي، آماده بودن بيمار از قبل، اورژانسي و غيراورژانسي بودن جراحي و... بايد مدنظر متخصص بيهوشي و پزشک قرار گيرد.

بي‌حسي نخاعي را براي هر نوع عمل جراحي مي‌توان انجام داد؟

در بي‌حسي نخاعي سطح بي‌حس شده تا نوک پستان‎‌هاست. در عمل‌هاي جراحي پا و لگن، عمل جراحي سزارين و قسمت‌هاي تحتاني شکم و گاهي هم در قسمت فوقاني شکم (عمل جراحي کيسه صفرا) مي‌توان از بي‌حسي نخاعي استفاده کرد.

بعضي از خانم‌هايي که با بي‌حسي نخاعي سزارين مي‌شوند، از آن شکايت دارند علت چيست؟

براي خانم‌هاي بارداري که مشکل خاصي ندارند، بهترين روش بي‌حسي نخاعي است چون کمترين عارضه را براي مادر و جنين دارد و امکان برگشت محتويات بزاق و معده هم به داخل ريه وجود ندارد. به طور کلي، تخليه معده در خانم‌هاي باردار با تاخير انجام مي‌گيرد، همچنين اسفنکتر تحتاني مري در اثر هورمون‌ها شل است. حتي خانم در حال سزارين مي‌تواند همان لحظه تولد کودک خود را ببيند. بي‌حسي نخاعي باعث مي‌شود بيمار خونريزي کمتري داشته باشد چون افت فشار ايجاد شده در اثر ماده بي‌حسي باعث کاهش خونريزي مي‌شود. يکي از عوارض جانبي بي‌حسي نخاعي سردرد است ولي همه افرادي که بي‌حسي نخاعي مي‌گيرند، دچار سردرد بعد از عمل جراحي نمي‌شوند. سردرد در افراد چاق، جوان و باردار بيشتر رخ مي‌دهد. البته هرچه تعداد سوزن وارد شده کمتر و سوزن باريک‌تر باشد، احتمال سردرد نيز کمتر خواهد شد.

علت اين سردرد چيست؟

ممکن است هنگام دادن بي‌حسي پرده‌ پوشاننده نخاع با سوزن صدمه ببيند و مقداري از مايع نخاعي از آن نشت کند. اين عمل باعث گشادي عروق مغز و ايجاد درد مي‌شود.

اگر سردرد پايدار باقي ماند، چه بايد کرد؟

سردرد بعد از 3-2 روز و حداکثر 2 هفته کاملا از بين مي‌رود و به درمان نياز ندارد. اگر درد خيلي شديد باشد، بيمار بستري و براي او کافئين تجويز مي‌شود. اين عارضه اصلا خطرناک نيست و نبايد در بيماران نگراني ايجاد کند. براي درمان بايد از دارويي استفاده کرد که باعث انقباض عروق شود. در مواردي که سردرد خيلي غيرقابل‌تحمل باشد، مي‌توان چند سي‌سي از خون بيمار را از همان فضا وارد مايع نخاعي کرد. اين خون مانند يک وصله عمل مي‌کند و باعث بهبود بيمار مي‌شود. بعضي از خانم‌ها بعد از وضع حمل از کمردرد شکايت مي‌کنند و آن را به بي‌حسي نخاعي ارتباط مي‌دهند که کاملا اشتباه است. کمردرد بعد از زايمان به احتمال زياد ناشي از ساعت‌ها دراز کشيدن روي تخت عمل در يک وضعيت ثابت، وزن مادر و نداشتن تحرک است.

آيا واقعا بعضي از بيماران هنگام عمل به هوش مي‌آيند؟

اين احتمال وجود دارد که بعضي از بيماران که تعداد آنها خيلي کم است، هنگام عمل هوشيار ‌شوند زيرا به‌طور سرشتي نسبت به داروهاي بيهوشي مقاومت بيشتري دارند. گاهي هم شرايط بيمار طوري است که بايد داروي کمتري به او داده شود مثل وقتي که بيمار فشارخون پاييني دارد يا دچار خونريزي شکمي است. بيماراني که هنگام عمل به هوش مي‌آيند، معمولا جوان هستند و مغزشان کارايي بالايي دارد، اما اين اتفاق يک در هر 10 هزار بيمار ديده مي‌شود. داروي بيهوشي ممکن است از جفت عبور کند به همين دليل در مادران باردار ميزان داروي بيهوشي استفاده شده کمتر است در اين موارد ممکن است هوشياري بيمار هنگام عمل ديده شود. سطح دارو به‌تدريج در بدن بيمار کاهش مي‌يابد و بيمار هوشياري خود را به‌دست ‌مي‌آورد اما در افرادي که از الکل يا داروهاي خواب‌آور استفاده مي‌کنند، مدت زمان برگشت هوشياري ممکن است ديرتر از افراد معمولي باشد. داروهاي بيهوشي باعث فوت بيمار نيز نمي‌شود، مگر اينکه بيماري زمينه‌اي از قبل داشته باشد.

10 سوالي که پزشکان قبل از عمل مي‌پرسند

اگر قرار است جراحي شويد، قبل از عمل بايد شرح‌حال کاملي از خود در اختيار پزشک قرار دهيد. هرگز چيزي را از پزشک پنهان نکنيد، حتي اگر به ماده مخدري اعتياد داريد چون ممکن است حين عمل اتفاق غيرمترقبه‌اي بيفتد. گروه پزشکي بايد آمادگي مقابله با اتفاق‌هاي احتمالي را داشته باشد تا خيلي سريع اقدام کند.

سوال‌هايي که پرسيده مي‌شوند، از اين قرارند:

1. آيا تا به حال جراحي شده‌ايد؟ اگر جواب مثبت است، چه نوع جراحي‌اي داشته‌ايد و آيا مشکلي براي شما پيش آمد؟

2. به چه بيماري‌اي مبتلا هستيد؟ بيماري ديابت، بيماري‌هاي قلبي-ريوي، سابقه آپنه در خواب (قطع ناگهاني تنفس در خواب)، آسم و آلرژي غذايي يا فصلي‌، بيماري‌هاي مهمي هستند که متخصص بيهوشي و جراح حتما بايد از آنها مطلع باشند.

3. آيا اخيرا به تب مزمن يا آنفلوانزا مبتلا شده‌ايد؟

4. آيا از داروهاي رقيق‌کننده خون مانند هپارين و وارفارين استفاده مي‌کنيد؟ داروهاي رقيق‌کننده خون باعث خونريزي بيش از اندازه در حين عمل جراحي مي‌شوند.

5. آيا باردار هستيد؟

6. آيا از سيگار، الکل يا ماده مخدر استفاده مي‌کنيد؟

7. آيا رژيم غذايي خاصي داريد؟

8. آيا ناشتا هستيد؟ (از خوردن غذا 12 ساعت قبل از جراحي خودداري کنيد، در حين جراحي عضلات شل هستند و اگر غذا وارد مجاري ريوي شود، احتمال خفگي و مرگ بيمار وجود دارد.)

9. آيا سابقه تزريق خون داشتيد؟

10. آيا محدوديت حرکتي در دست، پا يا گردن داريد؟

گردآوري : گروه سلامت سيمرغ

منبع : salamat.ir