چاپ

چه خبر - تشخيص زودرس بيماري‌هاي ادراري‌تناسلي

غربالگري در همه رشته‌هاي علوم پزشکي از جمله اورولوژي(اورولوژي urology شاخه‌اي از پزشکي است که به بررسي و درمان بيماريهاي دستگاه ادراري در هر دو جنس و اندامهاي تناسلي در مردان مي‌پردازد) انجام مي‌شود اما اين کار براي همه بيماري‌ها ضرورتي ندارد و براي انجام غربالگري معيارهايي را بايد مدنظر قرار داد. سازمان بهداشت جهاني براي انجام برنامه غربالگري 10 معيار قرار داده است. گرچه باز هم سازمان بهداشت کشورها درست مطابق سازمان بهداشت جهاني عمل نمي‌کنند و هر کشور تغييراتي را متناسب با شرايط خود در اين معيارها ايجاد مي‌کند و بر اساس آن معيارها تصميم مي‌گيرد براي کدام بيماري‌ها بايد غربالگري انجام شود.

در تمامي جوامع غربالگري بيماري برعهده انجمن‌هاي علمي است که بازوي کمکي وزارت بهداشت هستند. اين انجمن‌ها تعيين مي‌کنند چه بيماري‌اي در جامعه شيوع بيشتري دارد و براي جلوگيري يا تشخيص زودرس بيماري چه نوع غربالگري، از چه سني و با چه آزمايش‌هايي بايد انجام گيرد و در نهايت چه بهره‌اي از اين غربالگري حاصل مي‌شود؟ در کشور ما غربالگري‌هاي لازم به خوبي انجام نمي‌شود و سال‌هاست بحث‌ها درباره بعضي از غربالگري‌ها همچنان بي‌نتيجه ادامه دارد. بر اساس معيارهاي جهاني، غربالگري به روش درست در هر سني بايد اين ويژگي‌ها را داشته باشد:

1. غربالگري در رشته اورولوژي بايد از سنين پايين شروع شود:

در اروپا و آمريکا از همه کودکان در دوران ابتدايي آزمايش ادرار از نظر وجود 3 عنصر در ادرار درخواست مي‌شود. اين 3 عنصر باکتري، پروتئين و خون در ادرار است که با آزمايش ادرار مشخص مي‌شود. آزمايش ادرار ساده و مقرون به‌صرفه است و اگر مشخص شود کودکي يکي از اين عناصر را در ادرار دارد، بلافاصله درمان آغاز و جلوي بسياري از بيماري‌هاي مربوط به اورولوژي در آينده گرفته مي‌شود. چنانچه کودکي براي اولين‌بار دچار عفونت ادراري تب‌دار شود حتما بايد از او کشت ادرار به عمل آيد زيرا ممکن است برگشت ادرار به کليه‌ها مطرح باشد. برگشت ادراري با گذشت زمان روي کليه‌ها اثر مي‌گذارد و باعث از بين رفتن آنها مي‌شود.

2.کودکان نزديک سن بلوغ بايد غربالگري شوند:

کودکان دختر يا پسر حول و حوش سن بلوغ (دختر 12-10 سال) و (پسر 5/14-5/13 سال)بايد توسط پزشک متخصص اورولوژي معاينه شوند و اگر دختر يا پسر علائم بلوغ را نداشته باشد، نشانه زنگ خطري براي بلوغ ديررس يا عدم بلوغ است. متاسفانه آگاهي‌ها درباره بلوغ آنقدر اندک است که گاهي با بيماران تحصيلکرده در سنين بالا مواجه مي‌شويم که هنوز به بلوغ جنسي نرسيده‌اند. بعضي از کودکان هم خيلي زود دچار بلوغ جنسي مي‌شوند که اين نيز مي‌تواند تاثير منفي در آينده کودک داشته باشد.

3.نوزادان پسر با بيضه نزول‌نکرده نياز به غربالگري دارند:

غربالگري ديگري در رشته اورولوژي براي پسران با بيضه نزول‌نکرده هنگام تولد انجام مي‌شود. مشکل بسياري از اين پسرها حتي تا سن سربازي تشخيص داده نمي‌شوند. بيضه‌ها بايد تا يک‌سالگي از طريق جراحي وارد کيسه بيضه شوند. احتمال سرطاني‌شدن اين بيضه‌ها در آينده حتي اگر جراحي شوند، وجود دارد. اين افراد بايد از نظر سرطان بيضه هر سال معاينه يا غربالگري شوند. حتي لازم است به کودکان نحوه معاينه بيضه‌ها را از نظر وجود سفتي يا توده در بيضه آموزش داد.

4.غربالگري باروري براي مردان لازم است:

مردها بايد از نظر باروري بررسي شوند. بسياري از مردها بدون اطلاع از ناباروري خود ازدواج مي‌کنند و بعدها مشخص مي‌شود نابارور مطلق هستند. حتما بايد قبل از ازدواج تست‌هاي مربوط به باروري و تست‌هاي مربوط به تشخيص بيماري‌هاي منتقله از راه جنسي را جزو آزمايش‌هاي اجباري قرار داد.

5.سابقه ابتلاي يکي از اعضاي خانواده به بيماري‌ کليه پلي‌کيستيک، انجام غربالگري را الزامي مي‌کند:

در دهه سوم و چهارم زندگي بيماري‌هاي فاميلي مطرح مي‌شود. اگر در خانواده سابقه ابتلاي يکي از اعضا به بيماري کليه پلي‌کيستيک وجود داشته باشد، بقيه افراد بايد غربالگري شوند. اين بيماري 50 درصد احتمال دارد که فرزندان فرد مبتلا را گرفتار کند. سرانجام بيماري پلي‌کيستيک، نارسايي کليه، دياليز و پيوند کليه است. تا قبل از دهه سوم زندگي کيست‌هاي داخل کليه قابل‌تشخيص نيستند. بعد از دهه سوم زندگي، کيست‌ها در سونوگرافي قابل‌تشخيص‌اند. تشخيص زودرس از اين نظر مهم است که بتوان طول عمر کليه بيمار را افزايش داد و دياليز و پيوند کليه را به تعويق انداخت. البته تست ژنتيکي براي نوزاداني که يکي از والدين آنها به کليه پلي‌کيستيک مبتلاست را نيز مي‌توان انجام داد.

6.خون در ادرار به غربالگري نياز دارد:

وجود هر گونه خون در ادرار مهم است. 2 نوع خون در ادرار وجود دارد؛ خوني که آزمايشگاه گزارش مي‌کند و خوني که فرد به طور واضح در ادرار مي‌بيند. وجود خون در ادرار دلالت بر بيماري مهمي دارد. بيماران بايد از نظر ابتلا به سرطان مثانه غربالگري شوند. براي غربالگري سرطان مثانه بايد تستي به نام سيتولوژي ادرار و سيستوسکوپي از مثانه انجام شود.

7.سنگ کليه خانوادگي به غربالگري نياز دارد:

خانواده‌هايي که در آن ابتلا به سنگ کليه و نشانگان نفروتيک (در اين بيماري پروتئين بيش از حد طبيعي از ادرار دفع مي‌شود) ديده مي‌شود، اعضا بايد از نظر سنگ کليه و وجود پروتئين در ادرار غربالگري شوند.

8.سرطان پروستات و غربالگري:

مهم‌ترين تستي که سابق بر اين توصيه مي‌شد مردان در دهه پنجم زندگي انجام دهند، تست سرطان پروستات بود. اتحاديه اروپا و آمريکا تست غربالگري سرطان پروستات در مردان را ممنوع اعلام کرده و عقيده دارد مردان از اين تست سودي نمي‌برند و فقط 2 گروه از مردان را از نظر تشخيص زودرس اين بيماري غربالگري مي‌کنند؛ مرداني که بستگان درجه اولشان مانند پدر و برادر به اين سرطان مبتلا بودند و مرداني که سياهپوست هستند. در ايران متاسفانه برنامه‌اي براي انجام يا عدم انجام غربالگري سرطان پروستات براي مردان وجود ندارد.

9.يائسگي مردان بايد زودتر تشخيص داده شود:

در دهه ششم و هفتم زندگي، اصطلاحي به نام يائسگي مردانه وجود دارد. يائسگي در خانم‌ها ناگهاني و علامت‌دارتر است ولي مردان به مرور يائسه مي‌شوند. يائسگي در مردان عوارضي برجاي مي‌گذارد. شايع‌ترين علت شکستگي سراستخوان ران در مردها، يائسگي است. اگر اين افراد به‌موقع تشخيص داده شوند با دادن دارو و پيگيري‌هاي بيمار جلوي شکستگي گرفته خواهد شد. يائسگي مردانه باعث ريزش موهاي بدن، اختلال در حافظه نزديک، اختلال در خواب، ازبين رفتن توده عضلاني، خستگي مفرط و اختلال در انجام کارهاي روزانه مي‌شود.

9معيار غربالگري سازمان جهاني بهداشت 1. غربالگري بيماري بايد از نظر بهداشتي، مهم باشد. 2. بيماري تشخيص داده شده در غربالگري، بايد قابل‌درمان باشد. 3. بيماري بايد مراحل زودرس و ديررس داشته باشد. 4. تست غربالگري بايد حساسيت و دقت کافي داشته باشد. 5. طبيعت بيماري بايد به خوبي مشخص شده باشد؛ يعني بيماري شناخته شده باشد. 6. امکانات درماني کافي از نظر علمي و از نظر مالي بايد وجود داشته باشد. 7.تست غربالگري بايد از نظر سهولت انجام، براي مردم قابل‌پذيرش باشد و ارزش صرف هزينه را داشته باشد. 8. آزمايش‌ها بايد در دسترس و مقرون به‌صرفه باشد تا مردم تحت فشار قرار نگيرند. 9. غربالگري بايد مانع پيشرفت بيماري شود.

دکتر محمدرضا صفري‌نژاد
اورولوژيست و عضو هيات‌علمي دانشگاه

منبع:salamat.ir