چاپ

چه خبر - 21 شهريور، روز ملي سينما

تاريخ سينما 120 سال قدمت دارد، از آخرين سالهاي قرن 19 تا آغاز قرن 21. تصاوير متحرک به تدريج از از کاروانهاي شادي شروع شد و تا آنجا پيشرفت کرد که يکي از مهمترين ابزار ارتباطات و تفريحات و رسانه پرتعداد قرن 20 شد. تصاوير متحرک فيلم‌ها تحت تأثير سه عامل هنر، تکنولوژي و سياست بوده‌است.
سينما يک رسانه ديداري شنيداري مبتني بر فناوري است که به وسيله آن فعاليت اقتصادي صورت مي‌گيرد و همچنين قابليت استفاده هنري را داراست. يک اثر سينمايي که فيلم سينمايي ناميده مي‌شود، از عناصر تصوير (به صورت مجموعه‌اي از فريم‌ها) و صدا (گفتگو، صدا و موسيقي) تشکيل شده‌است. يک فيلم بر اساس فيلمنامه و توسط مجموعه‌اي از بازيگرها، کارگردان، فيلم‌بردار و عوامل ديگر ساخته مي‌شود. سينما جديدترين شاخه هنر، معروف به هنر هفتم است که امروزه يکي از عمومي‌ترين و محبوب‌ترين توليدات هنري را ارائه مي‌کند. سينما همچنين به محل پخش عمومي فيلم سينمايي نيز گفته مي‌شود.
در ايران هر ساله روز 21 شهريور به عنوان روز سينما گرامي داشته مي‌شود.

پيش از سينما

نمايش و رقص، مولفه‌هاي مشترک بسياري با فيلم داشت، از قبيل متن نمايش، نورپردازي، طراحي لباس، توليد، کارگرداني، بازيگري، بينندگي، مستمعين و درجه‌بندي. سابقه دو هنر فوق به هزاران سال قبل از فيلم بر مي‌گردد. بسياري از اصطلاحات فني اين دو حوزه نيز در آينده در نظريه و نقد فيلم بکار رفت مثل اصطلاح ميزانسن.
قدمت جعبه به ابن هيثم در کتابي از او با نام کتاب المناظر بر مي‌گردد (1021م، قرن پنجم) و بعدها اين دستگاه توسط گيامباتيستا دلا پارتا در سال 1600 تکميل شد. نور توسط يک سوراخ کوچک يا يک لنز در خارج از آن برعکس مي‌شود و بر روي يک سطح صاف يا صفحه نمايش داده مي‌شود، در سال 1740 و 1748 ديويد هوم در مقالات رساله‌اي دربارهٔ طبيعت آدمي و پرس و جويي درباب فرايند فهم در آدمي به بحث دربارهٔ مشارکت و انگيزش مايه خيال بوسيله تصاوير مي‌پردازد که عده‌اي گمان مي‌کنند که اولين ارجاعات در مورد زبان فيلم است.

تولد سينما

در سال 1878 ميلادي، ادوارد مايبريج با حمايت مالي للاند استانفورد که سياستمدار و مؤسس دانشگاه استنفورد بود موفق به عکسبرداري پشت سر هم از اسبي به نام سالي گاردنر شد. اين عکسهاي متوالي توسط 24 دوربين پشت سر هم برداشته شد. آزمايش فوق در 11 ژوئن در مزرعه پالو آلتو و با حضور نشريات برگزار شد. دوربين‌ها به موازات حرکت اسب در يک مسير مستقيم قرارداده شد و شاتر هر دوربين بوسيله سيمي که با سم اسب در ارتباط بود کنترل مي‌شد. هر تصوير در يک هزارم ثانيه برداشت مي‌شد. فيلم بعدي که تجربه شد منظره باغ روندهاي بود که در 14 اکتبر 1888 ميلادي بوسيله لوئيس پرينس در ليدز، ايالت يورکشاير غربي انگليس ساخته شد؛ لذا انگليسي‌ها به عنوان اولين کساني که به تصوير متحرک دست يافته‌اند شناخته مي‌شوند.
در 21 ژوئن 1889 ميلادي، ويليام گرين حق امتيازي به شماره 10131 براي دوربين کرونوفوتوگرافيک اش گرفت. ظاهراً دوربين او قادر به گرفتن 10 عکس بر روي فيلم سلولوليد سوراخ دار بوده‌است. گزارشي از اين دوربين در روزنامه عکسي انگلستان در تاريخ 28 فوريه 1890 ميلادي منتشر شد. گرين يک سري تصوير از قضيه را براي توماس اديسون يعني کسي که در آزمايشگاهش دستگاهي به نام کينتوسکوپ را ساخته بود ارسال کرد. اين گزارش بار ديگر در مجله Scientific American در تاريخ 19 آوريل همان سال به انتشار رسيد. گرين در سال 1890 مکاني براي نمايش تهيه کرد اما سرعت پايين نمايش عکسها باعث عدم توجه چشم‌گيري به آن شد.
ويليام کندي لاري ديکسون، که همکار اديسون در لابراتوارش بود توانست با ساخت نواري از جنس سلولوليد براي خودش اعتباري کسب کند. آن‌ها براي توليد فيلم استوديويي به نام بلک ماريا ساختند. (به علت شباهت ساختمان استوديو با ماشين مخصوص حمل مجرمين که نامش بلک ماريا بوده‌است). کينتوسکوپ با موفقيت در کل اروپا منتشر شد اما اديسون هرگز اين وسيله را خارج از آتلانتيک ثبت نکرد. اين امر باعث شد تا از روي اين دستگاه تقليدهايي صورت گيرد، مثل دوربيني که بوسيله مخترع انگليسي رابرت و پائول و بيرت اکرس شريکش ساخته شد.

روز سينما,روز ملي سينما,تاريخ سينما,تاريخچه سينما
دستگاه سينماتوگراف

پائول عقيده بر نمايش تصاوير متحرک براي گروهي از تماشاچيان عمومي به جاي بينندگان خاص را داشت، از اين رو يک فيلم پروژکتور توليد کرد، اولين نمايش خودش را در 1885 انجام داد. در حول و حوش همين زمان، در فرانسه، آگوست و لوئي لومير سينماتوگراف را اختراع کردند، يک دستگاه قابل حمل که سه قطعه دوربين، چاپگر و پروژکتور را در يکجا جا داده بود.

روز سينما,روز ملي سينما,تاريخ سينما,تاريخچه سينما
برادران لومير

آنها به زودي با فيلم‌هاي واقع گرايانه خود به اصلي‌ترين توليدکنندگان اروپا تبديل شدند، کارهايي مثل: کارگران در حال خروج از کارخانه لومير و کارهاي خنده آوري مثل آبيار آبياري مي‌شود (هر دو در سال 1895) ساخته شده‌اند. در واقع اولين فيلم تاريخ سينما ورود لوکوموتيو بخار به ايستگاه لسيوته است. لوميرها پدر سينماي مستند هستند. اولين نمايش عمومي فيلم موشن پيکچرز در اروپا، متعلق به ماکس و اميل اسکلادا نوسکي بود که با دستگاه آپاراتوس شان بايوسکوپ که يه دستگاه بدون لرزش بود از 1 تا 31 نوامبر 1895 انجام شد.
در مي همان سال در آمريکا، اوژن آگوستين لائوست دستگاه ايدلوسکوپ را براي خانواده لاتهم طراحي کرد. در اين دوران فيلم‌ها کمتر از 1 دقيقه بودند و اغلب يک صحنه واقعي يا نمايشي را از يک اتفاق عمومي يا ورزش يا بزن و بکوب را نمايش مي‌دادند. هنوز از دستکاري در فيلم خبري نبود: نه تدويني و اکثراً بدون حرکت دوربين و صحنه مستقيم. شاخصه تازگي تصاوير متحرک خود به تنهايي کافي بود تا يکي از بزرگترين اتفاقات قرن اخير باشد.

تاربخچه ورود سينما به ايران

مظفر‌الدين‌شاه در فروردين سال 1279 از تهران به مقصد اروپا حرکت کرد. در اين سفر بود که با سينما آشنا شد. در سفرنامه مبارکه مظفرالدين‌شاه آمده است که شاه روز يکشنبه هفدهم تير 1279 به اتفاق ميرزا ابراهيم خان عکاس‌باشى به تماشاى دستگاه سينموفتوگراف و لانترن ماژيک رفته است. اين حادثه پنج سال پس از رواج اختراع برادران لومير در پاريس رخ داد؛ (شاه اين دوربين را اشتباهاً سينموفتوگراف مى‌ناميد.)

روز سينما,روز ملي سينما,تاريخ سينما,تاريخچه سينما
فيلم آبي و رابي نخستين فيلم کمدي ايران

در هفته بعد، مظفرالدين‌شاه مجدداً به ديوار سينما رفت. حدود يک ماه پس از اولين ديدار مظفرالدين‌شاه با سينما، در سه‌شنبه 23 مرداد 1279 در شهر اوستاند در ساحل دريا در بلژيک، جشن روز عيد گل برگزار شد و ميرزا ابراهيم‌خان عکاس‌باشى مشغول عکس سينموفتوگراف‌اندازى از شاه شد. به اين ترتيب بانى ورود نخستين دوربين فيلم‌بردارى و نمايش فيلم، مظفرالدين‌شاه است و نخستين فيلم‌بردار ايرانى نيز ابراهيم ‌خان عکاس‌باشى محسوب مى‌شود.

اولين فيلم ناطق

در سال 1312 خورشيدي اولين فيلم ناطق ايراني به نام دختر لر توسط اردشير ايراني در بمبئي ساخته شد. استقبالي که از اين فيلم شد، مقدمات ساخت چند فيلم ايراني ديگر را فراهم کرد. تغيير جو سياسي کشور طي سال‌هاي 1315 تا 1327 و اعمال سانسور شديد و مواجهه با جنگ جهاني دوم فعاليت سينماي نوپاي ايران را با رکود مواجه ساخت.

روز سينما,روز ملي سينما,تاريخ سينما,تاريخچه سينما
پوستر فيلم دختر لر

هر چند نبايد از نظر دور داشت که تا اين دوره هنوز سينما در ايران جنبه عمومي نيافته بود و استفاده از معدود سينماهاي موجود در تهران و شهرهاي بزرگ، تقريباً مختص اشراف و قشرها خاصي از جامعه بود. از طرف ديگر در بين سازندگان فيلم نيز خط فکري خاصي وجود نداشت و به جز عبدالحسين سپنتا که به دليل ويژگي‌هاي فرهنگي وي عناصر ادبيات کهن ايران در ساخته‌هاي وي به چشم مي‌خورد، در بقيه موارد فيلم‌هاي ساخته شده عمدتاً اقتباسي ناشيانه از فيلمهاي خارجي بود.

نخستين سالن سينماي عمومي

اولين سينماي عمومي در ايران توسط ميرزا ابراهيم خان عکاسباشي در سال 1283 شمسي برابر با 1904 ميلادي، افتتاح شد اما اولين سالن رسمي سينماي ايران در سال 1305 به نام سينما ايران در تهران ساخته شد.

اولين ها در سينماي ايران اولين فيلمبردار ايراني: ميرزا ابراهيم خان عکاس باشي (1279)
اولين سينماي ايراني: گراند سينما (1305)
اولين فيلم صامت ايراني: آبي و رابي، اوانس اوگانيانس (1309)
اولين فيلم ناطق ايراني: دختر لر، اردشير ايراني (1312)
اولين فيلم دوبله فارسي: دختر فراري، اسماعيل کوشان (1325)
اولين کارگردان زن ايراني: شهلا رياحي، فيلم مرجان (1335)
اولين و قديمي‌ترين مجله سينمايي ايراني: ستاره سينما (1332)
اولين جايزه نخل طلاي جشنواره فيلم کن براي فيلم طعم گيلاس (1376)
اولين جايزه اسکار بهترين فيلم خارجي زبان براي فيلم جدايي نادر از سيمين (1391)

بيشتر بدانيد : ماجراي ورود و خروج روز سينما از تقويم بخاطر لجبازي !

بيشتر بدانيد : روح‌انگيز، نخستين بازيگر زن ايراني در اواخر عمر + تصاوير

بيشتر بدانيد : جاي خالي`روز سينما` در تقويم

منبع: سيمرغ