چاپ

چه خبر - بررسي علمي نظريه‌اي جنجالي: آيا پيش از انسان، تمدن ديگري روي زمين وجود داشته است؟

فرضيه‌هاي وجود تمدن‌هاي پيش از انسان جزء حوزه‌هاي تحقيقاتي عجيب‌وغريبي است که در حال حاضر، در مرز علم و خيال طبقه‌بندي مي‌شود. افرادي هستند که ادعا مي‌کنند تمدن‌هايي باستاني پيش از انسان روي زمين شکل گرفته و نابود شده‌اند، اما علم هنوز قادر به پاسخ قطعي به اين سؤال نيست.
مؤسسه گدارد ناسا يکي از بزرگ‌ترين مراکز تحقيقاتي است که مطالعات مرتبط با علوم فضايي را انجام مي‌دهد. اين مرکز از سال گذشته موضوع گرمايش جهاني را در فهرست تحقيقات خود قرار داده و تلاش مي‌کند دريابد که آيا روند صنعتي شدن تمدن‌هاي يک سياره مي‌تواند منجر به تغييرات اقليمي روي آن سياره شود يا نه؟
يکي از نظريات مطرح در اين زمينه، آن است که آيا صرفا ما تنها تمدني هستيم که روي زمين وجود داشته‌ايم يا اينکه تمدن‌هاي ديگري نيز پيش از انسان روي زمين زندگي کرده بودند؟ منظور از اين تمدن‌ها، گروه‌هاي انساني نابودشده در طول تاريخ يا ماقبل آن نيست، بلکه در اين نظريه به‌جاي بررسي تمدن‌هاي چند هزارساله، به بازه‌هاي زماني ده‌ها تا صدها ميليون سال پيش پرداخته مي‌شود که تقريبا شواهدي از آن دوران در دست نداريم.
مقياس‌هاي زماني مختلف
زماني که صحبت از يک تمدن صنعتي به ميان مي‌آيد، مواردي مانند شهرها، جاده‌ها و کارخانه‌ها به ذهن مي‌آيد و شواهد زمين‌شناسي در اين حوزه حداکثر مي‌تواند تا دوره کواترنري (Quaternary) را پوشش دهد که متعلق به 2٬600٬000 سال پيش است. براي نمونه، قديمي‌ترين چشم‌انداز فعلي زمين را که دست‌نخورده باقي مانده است، مي‌توان صحراي «النقب» در فلسطين اشغالي دانست که تنها 1٬800٬000 سال قدمت دارد و دوره‌هاي قديمي‌تر از آن را تنها مي‌توان با بررسي ساختار لايه‌هاي زمين و سنگ‌ها و صخره‌ها مطالعه کرد.
وقتي از اين دوران حرف مي‌زنيم، حوزه بررسي ما ديگر به تمدن انساني مرتبط نيست؛ زيرا گونه امروزي انسان خردمند که هوموسپينس (Homo sapiens) خوانده مي‌شود، حدود 300 هزار سال پيش روي زمين ظاهر شد. البته پيش از آن انسان‌هاي ديگري مانند انسان راست‌قامت، هوموهابيليس، نئاندرتال و پيش از آن‌ها نيز در حدود 3ميليون سال پيش انسان‌ريخت‌هايي مانند آسترالوپيتيکوس‌ها روي زمين زندگي مي‌کردند.
پيش‌ازاين، فرضيات متعددي در اين مورد ارائه شده بود که از آن جمله مي‌توان به تمدن خزندگان هوشمند اشاره کرد؛ اما آيا پژوهشگران مي‌توانند شواهدي دال بر وجود موجوداتي باستاني بيابند که پيش از انسان زندگي مي‌کرده‌اند و تمدن‌هاي کوتاه‌مدت صنعتي برپا کرده بودند؟
براي مثال، ممکن است گروهي از پستانداران در دوره پالئوسن (Paleocene) يعني 60 ميليون سال پيش، براي خود تمدني روي زمين ايجاد کرده باشند. ما فسيل‌هايي از اين دوره به دستاورده‌ايم اما اين فسيل‌ها صرفا بخشي کوچک از مراحل زندگي را در بر دارند و بسته به زمان و زيستگاه، بسيار متفاوتند. نبايد فراموش کرد که اگر يک دوره تمدن احتمالي باستاني براي تنها 10هزار سال روي زمين شکل گرفته بود، اين تمدن حدود 500 برابر بيشتر از تمدن صنعتي امروزي ما بقا داشته است. طبيعتا تمامي شواهد و مدارک مستقيم مرتبط با اين تمدن در طول اين مدت‌زمان طولاني از بين رفته است، اما کدام بخش از اين شواهد مي‌تواند هنوز باقي‌مانده باشد؟
نشانه‌هاي تمدن بشري
بهترين روش براي پاسخ به اين سؤال، بررسي اين مسئله است که ما انسان‌ها در صورت نابودي تمدن خود، چه مواردي را باقي خواهيم گذاشت؟
اکنون‌که تمدن صنعتي ما واقعا جهاني شده است، فعاليت جمعي بشريت مجموعه‌اي از آثار را نشان مي‌دهد که دانشمندان حتي تا 100ميليون سال بعد هم مي‌توانند آن‌ها راآشکار کنند. براي مثال، استفاده گسترده از کودهاي کشاورزي براي تغذيه بيش از 7ميليارد انسان به آن معني است که ما جريان نيتروژن سياره خود را به سمت توليد مواد غذايي هدايت کرده‌ايم. محققان آينده مي‌توانند اين تغييرات را در تغييرات فراواني نيتروژن موجود در رسوبات دوران ما بيابند. به همين ترتيب، عطش و علاقه بي‌وقفه ما براي استخراج عناصر نادر معدني زمين که در ابزارهاي الکترونيکي استفاده مي‌شود، خودش را در رسوباتي که از زباله‌هاي الکترونيکي پديد مي‌آيد، نشان مي‌دهد. توليد و استفاده از آستروئيدهاي مصنوعي که در عصر ما فراگير است، مي‌تواند تا 10ميليون سال بعد در حوزه‌هاي زمين‌شناسي قابل‌تشخيص باشد.
يکي ديگر از نشانه‌هايي که انسان امروزي در جهان از خود باقي مي‌گذارد، پلاستيک است. مطالعات نشان داده است که مقادير بالايي از لکه‌هاي دريايي پلاستيک در همه‌جا، از سواحل حوضه‌هاي آبريز و حتي در قطب شمال ذخيره مي‌شود. اين پلاستيک‌ها در طول زمان به ذرات ميکروسکوپي تبديل مي‌شوند و با ته‌نشين شدن در بستر درياها، لايه‌اي ويژه را تشکيل خواهند داد.
تمدن گم‌شده در 56 ميليون سال پيش؟
شواهد علمي نشان مي‌دهد که 56 ميليون سال پيش، زمين دوره‌اي موسوم به بيشينه گرمايي پالئوسن-ائوسن (Paleocene-Eocene Thermal Maximum) را پشت سر گذاشته است که در طول آن، دماي متوسط سياره نسبت به آنچه امروز تجربه مي‌کنيم، تا 8٫3 درجه سانتي‌گراد (15 درجه فارنهايت) گرم‌تر شده بود. در آن دوران، کره زمين تقريبا بدون يخ بود و حتي قطب‌ها نيز هوايي مناسب زندگي داشتند. پژوهشگران با بررسي لايه‌هاي اين دوران توانسته‌اند نوعي از ايزوتوپ‌هاي اکسيژن و کربن را تشخيص دهند که دقيقا در دوره تمدن فعلي انسان‌ها در حال ايجاد شدن است.
البته اين تنها مورد قابل استناد نيست و شواهد ديگري نيز براي اين فرضيه وجود دارد. براي نمونه ما مي‌دانيم که چند ميليون سال پس از آن دوره گرمايش غيرطبيعي زمين، لايه‌هايي با منشأ عجيب و نامشخص در زمين ايجاد شد و درنهايت به آن انجاميد که در دوران کرتاسه (Cretaceous) براي سال‌هاي طولاني شاهد وجود درياهايي بدون اکسيژن باشيم.
آيا اين رويدادها نشانگر وجود تمدن‌هاي غيرانساني صنعتي است؟ پاسخ تقريبا قطعي به اين پرسش، منفي است؛ زيرا شواهدي وجود دارد که نشان مي‌دهد احتمالا اين دوره گرمايش باستاني به دنبال انتشار گسترده فسفر در هوا ايجاد شده است. از سوي ديگر، دوره‌هاي زمين‌شناسي ايجاب مي‌کند که کربن‌دي‌اکسيد زمين به‌اندازه زيادي بالاتر از ميزان امروز باشد، اما هرگز در تاريخ چند ميليارد ساله اين سياره، کربن خورشيدي زيادي ناپديد نشده است؛ بنابراين شمار ايزوتوپ‌هايي که ما در موارد مستند زمين‌شناسي مشاهده مي‌کنيم، ممکن است براي اثبات اين نظريه کافي نباشد.
در مقابل، مدافعان اين تئوري مي‌گويند که در صورت کوتاه بودن دوره اين تمدن صنعتي، مي‌توان آن را با شرايط کشف‌شده تطبيق داد. درهرحال اين سؤال همچنان در ذهن مردم و دانشمندان باقي خواهد ماند که آيا ما تنها تمدن هوشمند روي زمين هستيم يا پيش از انسان، تمدن‌هاي ديگري نيز وجود داشته است؟
احتمالا براي کشف پاسخ اين سؤال بايد همچنان منتظر ماند.

منبع: sinapress.ir